Қазақстан жойылып кету қаупі төнген жабайы табиғатты қалпына келтіру және сақтау жөніндегі өз міндеттемелерін қабылдауда
Астана, 2025 жылғы 8 сәуір – Қазақстан жойылып кету қаупі төнген жануар түрлерін қалпына келтіру және қорғалатын табиғи аумақтарды кеңейту бағытында ауқымды шаралар қабылдай отырып, жабайы табиғатты сақтау саласындағы жаһандық көшбасшылығын нығайтуды жалғастырып келеді. Қар барысы, Пржевальский жылқысы және жек сияқты ерекше түрлердің саны арттыруда айтарлықтай ілгерілеу байқалды.
2025 жылғы 14 наурызда Бурабайда өткен Ұлттық Құрылтайда ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев биологиялық әртүрлілікті сақтау – Қазақстан үшін кезек күттірмейтін басымдық екенін атап өтті. «Экожүйеге түсетін жүктеме артып келеді. Үкіметке мамандарды тарта отырып, жағдайды жан-жақты зерделеуді және теңгерімді шешім қабылдауды тапсырамын», – деді Президент Тоқаев, сайғақ популяциясының көбеюіне байланысты алаңдаушылықты атап өтіп. 2019 жылы браконьерлікке қарсы заңнаманың күшейтілуінің нәтижесінде бұл жануар түрінің саны қалпына келе бастағанымен, ауыл шаруашылығына келтіретін залалы мен аурулар таралу қаупі секілді жаңа мәселелер туындап отыр.
Қазақстан Балқаш өңірінде тұран жолбарысын қайта жерсіндіру бойынша бастаманы қолға алып, бұл бағыттағы жұмысты бастап келеді – аталған жоба экологиялық әрі экономикалық тұрғыдан мұқият жоспарлауды қажет етеді. Сонымен қатар, қар барысының популяциясын сақтау және көбейту бағытындағы жұмыстар жанданып, Каспий итбалығы мен қызғылт фламинго сияқты адам әрекетінен әлі де жойылып кету қаупі төніп тұрған осал түрлерді қорғау шаралары күшейтілуде. Табиғатты ұзақ мерзімді сақтауды қолдау мақсатында Биологиялық әртүрлілікті қорғау қоры құрылсын деген ұсыныс айтылды. «Бұл маңызды іске айрықша мән беру үшін мен осы қоғамдық ұйымның жұмысын жеке өзім басқаруға дайынмын», – деді Президент Тоқаев.
Тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстан қорғалатын табиғи аумақтардың көлемін 869 мың гектардан 30,9 миллион гектарға дейін ұлғайтып, биологиялық әртүрлілікті сақтау ісіне ұзақ мерзімді бейілділігін айқын көрсетті.
Қар барысы мен Пржевальский жылқысын сақтау: Жаһандық үлгі
Жойылып кету қаупі жоғары жаһандық деңгейде танылған қар барысын қорғаудағы Қазақстанның инновациялық көзқарасы халықаралық қауымдастықтың назарын аударды. Популяция санын нақты бақылауға мүмкіндік берген заманауи мониторинг технологиялары, соның ішінде бейне қақпан мен спутниктік телеметрия сәтті енгізілді. Тіршілік ортасын басқару шараларын қолдау мақсатында он бір қар барысына спутниктік қарғыбау тағылды.
«Мақсатты түрде жүзеге асырылған сақтау шараларының нәтижесінде қар барысының популяциясы 1990-жылдардағы қауіпті деңгеймен салыстырғанда екі еседен аса көбейіп, қазіргі таңда 180-нен астам дарақты құрап отыр», - деді Қазақстанның Экология және табиғи ресурстар министрі Ерлан Нысанбаев өткен жылдың желтоқсан айында. «Біздің жұмысымыз шекаралас және халықаралық ынтымақтастықты кеңейту арқылы жалғасуда».
1960-жылдардың соңына қарай жабайы табиғатта жойылып кеткен Пржевальский жылқысын қайта жерсіндіру – тағы бір табысты оқиғаның мысалы. Халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық аясында өткен жылдың маусым айында жеті Пржевальский жылқысы Прага хайуанаттар бағынан Қазақстандағы «Алтын Дала» қорығына жеткізілді. Қазіргі уақытта бұл жануарды тарихи мекенінде – Қазақстанның тоғыз өңірінде – қайта қалпына келтіру мақсатында 2029 жылға дейін 40 жылқыны жерсіндіру жоспарланып отыр.
Жек пен Тұран жолбарысын сақтау
Біріккен Араб Әмірліктерімен ынтымақтастықта Қазақстан Түркістанда жекті көбейту орталығын құрды. 2009 жылдан бері орталық жабайы табиғатқа шамамен 73 000 құсты жіберіп, бұл түрді сақтау ісіне айтарлықтай үлес қосты.
БАӘ-мен бірлескен ынтымақтастық аясында Түркістан облысында жекті көбейтуге арналған арнайы орталық құрылды. 2009 жылдан бері бұл орталық жабайы табиғатқа шамамен 73 000 құсты жіберіп, осы осал түрді сақтап қалу бағытындағы күш-жігерді айтарлықтай нығайтты.
Қазақстандағы Тұран жолбарысын қалпына келтіру бағдарламасы осы айбынды жыртқышты тарихи мекені – «Іле-Балқаш» мемлекеттік табиғи резерватына қайта оралтуға бағытталған. 2018 жылдан бері бұл аймаққа табиғи қоректік базаны қалпына келтіру мақсатында 205 Тоғай бұғысы мен 100-ден астам құлан қайта жерсіндірілді. Қазіргі таңда екі жолбарыс Нидерландтан жеткізіліп, арнайы қоршаудағы көбейту жұмыстары басталды, ал биыл Ресейден тағы үш-төрт жолбарыс жеткізіледі деп күтілуде.
Халықаралық ынтымақтастық және болашақтағы мақсаттар
Қазақстанның жабайы табиғатты сақтау саласындағы жетістіктері – халықаралық ұйымдармен, ғылыми мекемелермен және табиғатты қорғау саласындағы сарапшылармен бірлескен ынтымақтастықтың нәтижесі болып табылады. Климаттың өзгеруі мен тіршілік ортасының жойылуы сияқты жаһандық мәселелер ушығып тұрған кезеңде Қазақстан биологиялық әртүрлілікті сақтау және жойылып бара жатқан түрлерді қалпына келтіру жолындағы өз миссиясын табандылықпен жалғастырып келеді.
Табиғатты қорғау саласындағы табыстар Қазақстанның жаһандық экологиялық көшбасшы ретіндегі рөлін айқын көрсетеді. Ғылыми зерттеулерді жалғастыру, халықаралық әріптестікті кеңейту және жабайы жануарлар популяциясын тиімді басқару арқылы ел табиғатты сақтау бағдарламалары үшін бүкіл әлемге үлгі болуда.