Ән

Қазақтың дәстүрлі мәдениетінде ежелден музыка ерекше орын алып, оның негізгі тасымалдаушылары – қобыз, домбыра, сыбызғы, дауылпаз, сазсырнай, шертер, жетіген, керей, асатаяқ, қоғырау, т.б.

Қобыз – ерекше пішінді ішекті ысқышпен ойналатын аспап. Ол екі бөлімі бар жарты шар тәрізді резонатор ойылған ағаштың бір бөлігінен жасалған. Қобыз ішектері жылқының қылынан жасалады. Негізінен қобыз күйлері (музыкалық пьесалар) таңғажайып дыбыстық қасиетімен ерекшеленеді: олар қасқырдың ұлығанына, аққулардың сайрағанына, аттардың жүгірісіне, тіпті атылған жебенің дыбысына еліктейді.

Домбыра қазақтардың ең сүйікті және кең тараған музыкалық аспабы болып қала береді. Көшпелі өмірде домбыра жасау қиынға соқпады және оның шығу тарихы ғасырларға созылады. Бұл аспап қазақ отбасыларында әлі де кездеседі, ата-аналар балаларын домбыра сабағына ықыласпен жібереді.

Ертеде дәстүрлі музыкада құрай өсімдіктерінің қуыс сабағынан жасалған сыбызғы аспабы кең тараған. Материалдың қарапайым түрі мен қолжетімділігі оның қазақ музыканттары арасында танымал болуына ықпал етті. Сыбызғы тембр бояуы жағынан үрей, толқу, флейтаның биік дыбыстарына ұқсайтын дірілдеген бірдеңе шығарады.

Асатаяқ – қазақтың көне және көне түркі халықтарының соқпалы музыкалық аспабы. Пішін ою-өрнектермен және металл сақиналармен, ілмешектермен безендірілген жалпақ басы бар таяқшаға немесе таяқшаға ұқсайды. Асатаяқтың ашық, қатты үні бар еді. Аспаптың дыбысын күшейту үшін асатаяқтың басына қадалатын қоңырау – қоңыраулар қолданылған. Қоңырау аспапты тербеткенде дыбысты металл сыңғырмен толықтырған.

Сазсырнай — саз балшықтан жасалған үрлемелі аспап. Қазақстан аумағында ежелгі Отырар қалашығын қазу кезінде табылған. «Мөлдір, жеңіл» тембрі бар. Ертеде сазсырнай балалар мен жасөспірімдер арасында кең тараған аспап болған.

Жетіген – қазақ және түркілердің көне ішекті шертпелі музыкалық аспабы. Классикалық жетіген жеті ішекті, қазіргі қалпына келтірілгені он бес ішекті.

Шаңқобыз – құрақ құрамды халық аспабы. Өздігінен дыбыс шығаратын құрақ музыкалық аспаптарды айтады. Ойнаған кезде шаңқобызды тіске немесе ерінге басады, ауыз қуысы резонатор қызметін атқарады. Ауыз артикуляциясын және тыныс алуды өзгерту аспаптың тембрін өзгертуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, дыбыстағы жаңа реңктер диафрагманың орналасуының өзгеруімен, көптеген жұтқыншақ, көмей, тіл, ерін және дыбыс шығарудың басқа әдістерімен жасалады. Әдетте металл немесе ағаштан жасалған.

Дабыл (Дауылпаз) – қазақтың ұлттық ұрмалы аспабы, екі жағы былғарымен жабылған сабы бар, алыстан қарағанда сапты табаға ұқсайды. Өте қатты дыбысы бар бұл құрал бұрын шабуыл сигналы сияқты әскери сигнал ретінде қызмет еткен.

Қазақтардың музыкалық мәдениетінде халық әндері ерекше орын алады. Барлық халық орындаушылары – ақындар, жыршылар, домбырашылар ерекше ассоциативті инстинкті, дүниені нәзік қабылдауы және қайталанбас есте сақтау қабілетіне ие болды, соның арқасында қазақтың музыка тарихында дәстүрлі өнердің көптеген түрлері сақталған.

"Сурет ашық ақпарат көздерінен алынды"

Қазақтар ықылым заманнан бері қолына домбыра ұстап, көрермен алдында өнер көрсететін немесе айтысқа түскен ақындарды – домбыра күйші күйшінің сүйемелдеуімен жыр-поэтикалық «талас-тартыс» айтатын дәстүрге айналған.

19 ғасырда қазақ музыкасының әлем мәдениетіне енуі жүзеге асады: қазақтың музыкалық дәстүрлері орыс және еуропалық музыкатанушылар тарапынан зерттеле бастайды, сонымен қатар қазақ музыканттары әлем музыкасымен танысады. Мәдениеттердің өзара баюы жүріп жатыр, Қазақстанның музыка тарихында жаңа есімдер пайда болды - Абай Құнанбаев, Құрманғазы Сағырбайұлы, Ықылас Дүкенұлы және т.б. Бүгінгі таңда қазақ халық музыкасы Қазақстан мәдениетінің мұрасы болып саналады, композиторлар мен музыканттар халықтық мотивтерге толы жаңа туындылар жасайды, музыкалық шығармашылық тарихы да сақталған. Қазақ музыкасының тарихымен жақынырақ танысудың бір жолы – Алматыдағы музыкалық аспаптар мұражайына бару.