Қазақстан Республикасының Президенті Қ. Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы туралы ақпараттық бюллетень

Шолу

2025 жылдың 8 қыркүйегінде Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Жасанды интеллект дәуіріндегі Қазақстан: өзекті мәселелер және оны түбегейлі цифрлық өзгерістер арқылы шешу» атты жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауын жариялады. Мемлекет басшысы Қазақстанның ұзақ мерзімді тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін цифрландыруға, экономиканы жаңғыртуға және институционалдық өзгерістерге бағытталған ауқымды реформалар бағдарламасын белгіледі.

Негізгі бастамалардың ішінде ол Жасанды интеллект және цифрлық даму министрлігін құру туралы мәлімдеме жасады, Заңсыз активтерді қайтару бойынша комитетін Инвесторлардың құқықтарын қорғау бойынша комитет деп атауын ауыстыруды ұсынды және жыл соңына дейін жаңа банк қызметі туралы заңын қабылдауға шақырды. Сондай-ақ, ол инвестицияларды тарту жүйесін түбегейлі түрде жаңартуды және Цифрлық активтердің мемлекеттік қорын құруды тапсырды.

Бизнесті жүргізу жағдайын жақсарту үшін Қ. Тоқаев Өңірлік инвестициялық тартымдылық индексін енгізуді тапсырды, ал саяси реформа мәселелері бойынша 2027 жылы жалпыхалықтық референдум арқылы бір палаталы парламентке өтуді ұсынды.

Сондай-ақ, ол білікті жұмысшылар үшін әділ жалақыны қамтамасыз ету, Қазақстанды Еуразиядағы жетекші авиациялық хабқа айналдыру және мемлекеттің экономикаға ықпалын азайту үшін мемлекеттік секторды реформалауды жалғастыру қажеттігін атап өтті.

 

Президент Қ. Тоқаевтың алға қойған негізгі міндеттері:

 

1. Цифрлық өзгеріс және жасанды интеллект

Президент Қазақстанды үш жыл ішінде толығымен цифрлық елге айналдыру стратегиялық мақсатын қойды.

• Премьер-министрдің орынбасары деңгейіндегі маман басқаратын Жасанды интеллект және цифрлық даму министрлігін құру.
• Жасанды интеллектті, платформалық экономиканы, үлкен деректерді және басқа да цифрлық басымдықтарды қамтитын Цифрлық кодексті енгізуді жеделдету.
• Экономиканың барлық салаларында ЖИ толық интеграциясын қамтамасыз ету.
• Цифрлық активтер үшін кешенді экожүйесін дамыту, цифрлық теңгені ұлттық, жергілікті және мемлекеттік холдингтік бюджеттерде пайдалануды кеңейту.
• Болашақты активтердің стратегиялық криптоқорын қалыптастыру үшін Мемлекеттік цифрлық активтер қорын құру.
• Бәсекелестікті арттыру, жаңа ойыншыларды тарту, финтехті дамыту және цифрлық активтердің айналымын ырықтандыру үшін жаңа банктік қызмет заңын енгізу.
• Биометриялық жеке куәліктер, алаяқтыққа қарсы орталықтар және жаңа заңнамалық құралдар арқылы киберқылмыс пен онлайн-алаяқтықпен күресу бойынша шараларын күшейту.

 

2. Инвестициялық саясат және экономиканы жаңғырту

Президент басым салаларға капитал тарту үшін инвестициялық жүйені түбегейлі қайта қарау қажеттігін атап өтті.

• Тау-кен өнеркәсібінен өңдеу өнеркәсібі мен жоғары технологиялық салаларға назар аудара отырып, жаңа инвестициялық циклді іске қосу.
• Үкімет инвестициялық саясатты технологияларға бағытталған инвесторлар үшін әлеуетті артықшылықтармен қайта қарауы керек.
• Үкімет 10 күн ішінде инвестицияларды тартуды күшейту бойынша жаңа шаралар ұсынуы тиіс.
• Өңірлер үшін инвестициялық тартымдылық индексін енгізіп, әкімдерге тікелей жауапкершілік жүктелсін.
• Бас прокуратура жанындағы Заңсыз активтерді қайтару бойынша комитетін Инвесторлардың құқықтарын қорғау бойынша комитеті деп атауын ауыстыру мәселесін қарастыру.
• Мемлекеттік-жекеменшік әріптестікті ынталандыру және мемлекеттік және жекеменшік кең ауқымды бастамаларды қолдау.
• Инвесторлар үшін салықтық жеңілдіктерді қайта қарап, маңызды, табысты жобаларға басымдық беру.

 

3. Көлік-транзиттік дәліздер

• Өткен жылы Қазақстан арқылы 1 млрд. тоннадан астам жүк өтті.
• Кірістерді арттыру және жұмыс орындарын құру үшін «Солтүстік-Оңтүстік», «Шығыс-Батыс», «Бір белдеу, бір жол» және «Транскаспий бағытын» бір жүйеге біріктіру.
• Биылғы жылы Достық – Мойынты (836 шақырым), одан кейін – Бахты – Аягөз және Қызылжар – Мойынты қос жолды бағытты аяқтау.
• Жыл соңына дейін көліктің барлық түрлері бойынша бәсекеге қабілетті, бірыңғай және икемді тарифтік саясатты құру.
• Қазан айына қарай жасанды интеллектпен Smart Cargo цифрлық кеден-логистикалық платформасын іске қосу, шекара қызметтерін цифрландыру және сенімді интернетпен қамтамасыз ету.
• Биылғы жылы 8 шекаралық өткізу бекеттерін, үш жыл ішінде тағы 34 жаңғыртып, жүктер үшін жасыл дәліз құру.
• Авиация: әуе жүк тасымалының әлеуетін кеңейту, Ұлттық жүк тасымалдаушысын құру және Қазақстанды жетекші Еуразиялық авиациялық хаб ретінде жайғастыру.

 

4. Теңгерімді сыртқы саясат және БҰҰ реформасы

• Жасанды интеллект дәуірінде тұрақты өсуді қолдау үшін стратегиялық ұлттық мүдделерге қызмет ететін теңгерімді, сындарлы сыртқы саясатты жүргізу.
• Қытаймен, Түркиямен, Қырғызстанмен, Ресеймен, Өзбекстанмен соңғы және алдағы байланыстар; Әзербайжан, Армения, Түрікменстан басшыларын қабылдау; Қазақстан мен АҚШ арасындағы белсенді диалог; ЕО байланыстарды кеңейту.
• Қазақстан Аляскадағы ресейлік-америкалық саммитінің нәтижелерін және Вашингтонда қабылданған Әзербайжан мен Армения арасындағы бейбітшілік декларациясын құптады.
• БҰҰ жаһандық мәселелерді әділетті шешу үшін негізгі алаңы ретінде растап; БҰҰ, әсіресе Қауіпсіздік Кеңесін реформалауға шақыру.
• Президент БҰҰ Бас Ассамблеясында Қазақстанның реформалар бойынша бағалауы және ұсыныстарымен сөз сөйлейді.

 

5. Парламенттік реформа

• Таяу болашақта бір палаталы Парламентке көшу, бұл маңызды конституциялық өзгеріс болып табылады.
• Үдеріс және мерзімдер:
  • Жылдық ашық қоғамдық пікірталастар (азаматтық қоғам, сарапшылар, қазіргі Парламент).
  • 2027 жылғы Ұлттық референдум; егер мақұлданса, Конституцияға түзетулер енгізіледі.
• Бір палаталы палата кеңінен қолданылатын парламенттік дәстүрлерге сәйкес тек партиялық тізімдер бойынша сайланады.
• Қазіргі Мәжіліс өз жұмысын мерзімінің соңына дейін жалғастырады, Сенат референдум қорытындысы шығарылғанға және жаңа сайлау өткізілгенге дейін жұмыс істейді.
• Саяси партиялар шынайы бәсекелестікке дайын болуы керек, Президент ашық, айқын үдерісті жүргізуге міндеттенеді.

 

6. Энергетикалық көшу, атом энергетикасы құрылысы және таза көмір

• Алматы облысында бірінші атом электр станциясының құрылысы басталды (АЭС), қазіргі уақытта екінші және үшінші АЭС жобалау жұмыстары басталады.
• 5 жыл ішінде 6,3 ГВт жаңартылатын энергия көздерін қосады.
• Ұлттық дамуды қолдау үшін озық таза технологияларды қолдана отырып, жоғары сапалы көмірді пайдалану.

 

7. Макроэкономикалық тұрақтылық және қаржы секторы

• Жоғары инфляция табыстар мен экономикалық өсімді төмендететін негізгі макроэкономикалық мәселе болып қалуда.
• Ұлттық банкпен бірлесіп 1 млрд. доллар көлемінде жоғары технологияларға инвестиция салу бағдарламасын әзірлеу.
• Экономиканың нақты секторына екінші деңгейлі банктердің еркін өтімділігін жұмылдыру.
• Инвестициялық келісімдердің капиталды тартудың дәлелденген құралы ретіндегі рөлін күшейту.

 

8. Алатау қаласы – жаңа инновациялық хаб

Президент Алатау қаласын  бизнес пен инновацияның жаңа орталығы ретінде құру туралы мәлімдеді.

• Үкіметке тікелей бағынатын арнайы мәртебе Президент Жарлығымен 10 күн ішінде берілуі тиіс.
• Алты ай ішінде басқару, қаржыландыру және басқару туралы арнайы заң қабылдануы тиіс.
• Алатау «Ақылды қала» технологияларын қолданатын және криптовалюталық төлемдерді қамтамасыз ететін аймақтағы алғашқы толық цифрлық қала болады.

 

9. Өндіріс және өнеркәсіпті әртараптандыру

Президент өңдеу өнеркәсібі және қосылған құнымен өнім өндірісінде түбегейлі өзгерістер енгізуге шақырды.

• Экспорт тұрғысынан бәсекеге қабілетті қосылған құны жоғары тауарларға көшу; бөлшектелген қолдауды тоқтату.
• 3 жыл ішінде сирек кездесетін жер элементтері/маңызды материалдар және көмірсутектерді терең өңдеу бойынша кем дегенде 3 жоғары технологиялық кәсіпорынды іске қосу.
• Кепілдендірілген, ұзақ мерзімді газбен жабдықтау тетігін құру және жобаларды іске асыру мен цифрландыру үшін электр энергияның жеткілікті көлемін қамтамасыз ету.
• Тау-кен өнеркәсібі мен металлургия (экономиканың 8%) қосылған құнды құруға бағытталатын болады, сирек кездесетін жер элементтері/сыни маңызды қазбаларды жаһандық қосылған құн тізбегіне интеграциялауға басымдық беріледі.

 

10. Геологиялық барлау мен жер қойнауы туралы мәліметтерді жаңғырту

• Ескірген зерттеулерді жер қойнауының заманауи цифрлық карталарымен алмастыру, халықаралық сараптаманы тарту.
• Келесі жылдың ортасына дейін сертификатталған геологиялық зертхананы ашу.
• Геологиялық ақпаратты цифрландыру және талдау үшін жасанды интеллектті қолдану.
• Жыл соңына дейін геология және жер қойнауындағы реформаларды аяқтау.

 

11. Ауыл шаруашылығы және азық-түлік қауіпсіздігі

• Биылғы жылы ауыл шаруашылығына рекордтық 1 трлн. теңге бөлінді, тиімді пайдалануға баса назар аудару.
• 2 млрд. долларға терең өңдеу жобаларын кеңейту, 3000+ жұмыс орнын құру және өнімді экспорттау.
• Цифрлық технологиялардың көмегімен табысты тігінен интеграцияланған агрохолдингтерін тираждау.
• Еттің жеткіліктілігін қамтамасыз ету және экспортты арттыру үшін агрохабтарды, логистикалық орталықтарды және мал шаруашылығы бағдарламаларын дамыту.
• Импортқа тәуелділікті азайту және ауыл шаруашылығы өнімдерін экспорттаудың нақты жоспарын құру.
• Электронды тендер арқылы жер телімдерін цифрлық бөлуді стандарттау, жерді, жер қойнауын және инфрақұрылымды бірыңғай цифрлық картаға біріктіру.
• Ауыл шаруашылығы және орман алқаптары үшін жасанды интеллекттің көмегімен спутниктік мониторинг мүмкіндіктерін кеңейту.

 

12. Туризм реформасы

• Туристік инфрақұрылым әкімдіктер үшін тұрақты басымдыққа айналады.
• Орталық үкімет халықаралық ілгерілету мен заңнамалық қолдауға назар аударады.
• Басымдық: Алматыдағы заманауи тау шаңғы және тау инфрақұрылымын дамыту, курорттарды ұлттық брендке айналдыру.

 

13. Коммуналдық қызметтер, ақылды қалалар және МЖӘ

• Коммуналдық қызметтер өте қиын жағдайда, тарифтерді ырықтандыру, бірақ қызмет көрсету сапасын қамтамасыз ету.
• Мемлекет жеке секторды реттейтін, инфрақұрылымды жаңғыртатын болады.
• Бүкіл ел бойынша «ақылды қала» жүйесін кеңейту; электронды бақылау арқылы ашықтықты қамтамасыз ету.
• Жыл соңына жаңа Құрылыс кодексін қабылдау, сапасын бақылау үшін жасанды интеллектпен ғимараттарды ақпараттық модельдеуді пайдалану.
• Құрылысты жоспарлау және мониторингтеудің ұлттық цифрлық платформасын іске қосу.

 

14. Су қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау

• Су стратегиялық ресурс болып табылады, ал сектор цифрлық өзгерудің негізгі тірегіне айналуда.
• Жасанды интеллект негізінде жер үсті және жер асты сулары туралы деректерді біріктіретін бірыңғай су платформасын құру;  ұзақ мерзімді саясат пен инвестициялар үшін ұлттық су теңгерімін құру.
• Су дипломатиясы саласындағы мамандар мен техникалық мамандарды даярлау; жаңа Су кодексі мен салалық министрлік арқылы реформаларды жүргізу.
• Арал теңізін қалпына келтіруді жалғастыру (жер беті ауданының +36%, су көлемі екі есеге ұлғайды).
• Каспий теңізін сақтау жөніндегі мемлекетаралық бағдарламаны әзірлеу.

 

15. ШОК өсуі, қайта реттеу және реттеуші барлау

• Шағын және орта кәсіпкерліктің үлесіне қазір ЖІӨ-нің 40% және жұмыс орындарының 50% құрайды, бірақ шағын фирмалардың азы өндіріспен айналысады.
• Жасанды интеллект көмегімен заңнамаға аудит жүргізу; Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігі жанынан (СЖРА) Реттеуші интеллект орталығын құру.
• Бизнесті шектен тыс тексеруден қорғау үшін Міндетті талаптар тізілімін толық көлемде енгізу.
• Мемлекеттің экономикаға ықпалын азайту: 25 000+ мемлекеттік мекемелер оңтайландырылады, нақты шекараларды белгілеу арқылы Мемлекеттік мүлік туралы заңды жаңарту.

 

16. Жасанды интеллект саласындағы адами капитал, білім беру және дағдылар

• 217 «Болашақ мектептен» 15 қазірдің өзінде жұмыс істеп тұр. Толық құрылыс небәрі үш айдың ішінде.
• «Әл-Сана» бағдарламасы бойынша жоғары технологиялық жобаларға 100 000 студентті тарту.
• Мектеп бағдарламаларына ЖИ негіздерін енгізу, мұғалімдерді ЖИ дағдылары жұмысына үйрету.
• Жасанды интеллект және қашықтықтан оқыту арқылы ауылдық мектептер үшін Qazaq Digital Mektebin дамыту.
• Жеке инвестициялар есебінен мектепке дейінгі білім беру орталықтарын кеңейту.

 

17. Денсаулық сақтауды жаңғырту

• 540 ауылдық денсаулық сақтау мекемесі, биылғы жылы тағы 115, Астана мен Алматыда жаңа онкологиялық және жұқпалы аурулар орталықтары салынды.
• Жаңа ауруханаларды кідіріссіз пайдалануға беру және денсаулық сақтау инфрақұрылымында МЖӘ кеңейту.
• Стратегиялық басымдық ретінде отандық фармацевтикалық өндірісті кеңейту.
• Медициналық көмектің сапасы мен көлемін бақылау үшін жасанды интеллекттің негізіндегі жүйені енгізу.

 

18. Мәдениет және спорт

• Мәдениет пен өнерді қолдау жасанды интеллект дәуіріне бейімделу арқылы жалғасатын болады.
• Балалар, қарттар және мүмкіндігі шектеулі жандар үшін спорт секцияларын кеңейту, отбасылық спорт дәстүрлерін ілгерілету.
• Футбол клубтарын жекешелендіруді жеделдету, кәсіби спортқа коммерциялық сала ретінде қарау.

 

19. Әлеуметтік саясат және демография

• Әртүрлі өңірлерде әлеуметтік жәрдемақылардың деңгейін стандарттау; тәуелділікті тудыратын жәрдемақылардың таралуын азайту.
• Жұмыс күші мен инфрақұрылымға деген қажеттіліктерді болжау үшін жасанды интеллектті қолдана отырып, СЖРА Демографиялық талдау орталығын құру.
• Ұлттық банк және СЖРА бірлесіп зейнетақы жүйесінің тұрақтылығын нығайту.
• Өткен жылы 845 000 азамат оқытылып, қаржылық сауаттылықты арттырып және қарыз ауыртпалығын жеңілдеткен «Қарызсыз қоғам» бағдарламасын жалғастыру.

 

20. Заң үстемдігі, азаматтық мәдениет және ұлттық бірлік

• «Құқық бұзушылыққа нөлдік төзімділік» арқылы «Заң мен тәртіпті» енгізу; құқық қорғау органдарына барынша қолдау көрсету.
• Ұлттық бірлікті, азаматтық әдептілік пен патриотизмді егемендіктің негізі ретінде нығайту.