Астанадағы кинофестиваль гендерлік негізделген зорлық-зомбылыққа қарсы күресте өнерді құрал ретінде насихаттайды
«Зорлық-зомбылықсыз» кинофестивалі Қазақстандағы астанада «Bauyryna Salu» фильмін көрсетумен ашылды. Бұл 16 күндік «Гендерлік негізделген зорлық-зомбылыққа қарсы әрекет» атты жаһандық науқанның басталуын білдіреді. Аталмыш науқан жыл сайын 25 қараша – Әйелдерге қарсы зорлық-зомбылықты жоюдың халықаралық күнінде басталады.
Іс-шараны Қазақстандағы БҰҰ кеңсесі inDrive және Alternativa жобаларымен бірлесіп ұйымдастырды. Ұйымдастырушылар көрермендер тек ақпарат алып қана қоймай, сонымен бірге сезінуі үшін сөз сөйлеу мен ресми таныстырулар орнына киноны таңдады.
Биыл фестиваль Астана мен Шымкентте өтеді, әр қалада көрсетілімдер төрт күн бойы жалғасады. Бағдарламаға гендерлік зорлық-зомбылықты тоқтатуға шақыратын Қазақстан, Қырғыз Республикасы және Непал фильмдері енгізілген.
«Біз мықты қазақ фильмі – "Bauyryna Salu" [Асырап алу] – көрсетілімімен ашыламыз. Бір баланың көзімен үнсіздік тағдырды қалай қалыптастыратынын және мейірімділік оны қалай өзгерте алатынын көреміз. Фильм бізге зорлық-зомбылық тек физикалық зиян емес екенін еске салады. Бұл – эмоционалдық қашықтық, қысым, қорқыныш және таңдау мүмкіндігінің болмауы», – деді Қазақстандағы БҰҰ-ның Тұрақты үйлестірушісі Сараңгуо Раднаарагчаа.
Асхат Кучиншекереков режиссерлік еткен фильм ежелгі көшпенді дәстүрге сәйкес тәрбиелеу үшін әжесіне сеніп тапсырылған Ерсұлтан есімді баланың оқиғасын баяндайды. Әжесінің өлімінен кейін ол ата-анасына оралғанда өкпе-реніш пен байланыссыздық сезімімен күреседі. Оқиға ата-әжелер немесе баласы жоқ туыстар жиі тұңғыш баланы тәрбиелейтін ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрді көрсетеді – психологтардың айтуынша, бұл тәжірибе ұзақ уақыт бойы сақталатын эмоционалдық жара қалдыруы мүмкін.
Цифрлық қауіп
БҰҰ мәліметі бойынша, әлемде әрбір үшінші әйел өмірінде кем дегенде бір рет зорлық-зомбылыққа ұшырайды, ал әлемдегі әйелдер саны шамамен 1,3 миллиардты құрайды. Елдердің 40%-ынан азында ғана әйелдерді интернеттегі қорлаудан қорғайтын заңдар бар, бұл 1,8 миллиард әйел мен қызды заңдық кепілдіктерсіз қалдырады.
Осы жылғы жаһандық тақырып әйелдер мен қыздарға қарсы цифрлық зорлық-зомбылықты тоқтатуға бағытталған. БҰҰ Әйелдер ұйымының Қазақстандағы бағдарлама менеджері Дина Амришева онлайн кеңістік баршаға қауіпсіз болуы тиіс екенін атап өтті.
«Әлемдегі миллиондаған әйелдер мен қыздар үшін цифрлық кеңістік қорлау, әдепсіз мінез-құлық пен бақылау салдарынан қауіпті орынға айналды. Хабарламалар, пікірлер немесе жазбалар сияқты кішкентай сигналдардан басталған жағдай қорқыту мен нақты өмірдегі зорлық-зомбылыққа ұласуы мүмкін. Жеке фотосуреттер ұрланады, жалған ақпарат бірден таралады, орналасқан жері бақыланады және әйелдерді қорқыту мен үндемді етуге бағытталған жасанды интеллект негізіндегі дөпфикстер (deepfakes) жасалады. Әрбір статистиканың артында нақты бір әйел немесе қыз бар», – деді Амришева.
Ол цифрлық құқықтарды қорғайтын заңнаманы күшейту қажеттігін ерекше атап өтіп, технологиялық компанияларды қауіпсіз онлайн-платформалар жасауға әйелдерді көбірек тартуға, зиянды контентті тез арада жоюға және зорлық-зомбылық туралы хабарламаларға жедел әрекет етуге шақырды.
БҰҰ-ның Тұрақты үйлестірушісі Сараңгу Раднаарагчаа технология дамыған сайын онлайн-зорлық-зомбылық көлемі өсіп келе жатқанын айтты.
«Біз көшелеріміз бен цифрлық кеңістікті бірге қауіпсіз етуіміз керек. БҰҰ агенттіктері мен азаматтық қоғамнан бастап шығармашылық сала, жастар желілері, еріктілер мен жекеменшік секторға дейінгі мықты серіктестікті көріп қуаныштымын», – деді Раднаарагчаа.
«Статистика көрсете алмайтынын мәдениет пен киноның бірегей күші ашады. Өнер эмпатияға жол ашады, ал эмпатия өзгеріске жетелейді», – деді ол.
Өзіндік автобиографиялық негіз
Көрсетілімнен кейінгі талқылау кезінде актер әрі HeForShe Орталық Азия өкілі Әзіз Беішеналиев фильмнің автобиографиялық негізін ашты.
«Кучинчереков фильмді өз бала кезіне негіздеді. Мені де бір жарым жаста әжемнің қасына жіберген еді. Мен 13 жасқа дейін сонда болдым. Бұл тәжірибе ата-анама, әсіресе анама деген қарым-қатынасымды қалыптастырды», – деді Беішеналиев.
«Балалар туылуын таңдамайды. Ересектер шешім қабылдайды және оның салдары үшін жауапты болуы керек. Бұл санасыз психологиялық жарақат біздің өңірде кеңінен таралған және әлеуметтік ой-санамызға әсер етеді», – деді ол.
Беишеналиев киноның қоғамдық көзқарасты қалыптастыруда зор әлеуеті бар екенін және зорлық-зомбылық пен ата-ананың жауапкершілігі сияқты мәселелерді көтеруі тиіс екенін атап өтті. Ол мұндай фильмдер көрермендерге эмпатия көрсетуге және осы тақырыптардың маңыздылығын түсінуге көмектеседі деп үміттенеді.