Астана мен Брюссель: диалогтан нәтижеге қарай
Басылым: "Diplomatic World" журналы
Автор: ҚР-дың Бельгия Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі, ЕО және НАТО жанындағы Миссиясының басшысы Роман Василенко
https://www.yumpu.com/en/document/read/70834314/diplomatic-world-magazine-78/154
Өзгермелі әлем және дипломатияның жаңа рөлі
Бүгінгі халықаралық қатынастар жүйесінде дипломатия тек дәстүрлі немесе символдық сипатта ғана бола алмайды. Ол нақты нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған практикалық құрал болуға тиіс. Геосаяси теңгерімдер өзгеріске ұшырап, көпжақты ынтымақтастық қысымға түсіп, жаһандық жеткізу тізбектері қайта құрылып, энергия картасы трансформацияланып жатқан қазіргі кезеңде Қазақстан енді әлемдік саясат шетінде тұрған ел емес. Орталық Азиядағы бауырлас мемлекеттермен бірлесе отырып, Қазақстан Еуразияның жүрегіне айналып келеді – Шығыс пен Батысты жалғайтын табиғи көпір, диалог пен ынтымақтастықты ілгерілетуші өңірлік әрі халықаралық әріптес.
Еуропаның жүрегінде орналасқан және Еуропалық одақ пен НАТО штаб-пәтерлеріне үй болған Бельгия Қазақстан үшін жай ғана серіктес мемлекет емес. Бұл – инновациялар, логистика және тұрақты даму салаларында жетекші орын алатын мемлекет. Қазақстан мен Бельгия өзара ықпалдастық арқылы ортақ мақсаттарды нақты нәтижелерге айналдырып, халықтардың игілігіне бағытталған және жаһандық тұрақтылықты нығайтатын жобаларды бірлесе іске асыра алады. Біздің саяси және сауда-экономикалық байланыстарымыз кеңейіп келе жатқандықтан, өзара тиімді серіктестікті одан әрі дамыту үшін зор мүмкіндіктер бар екенін байқаймыз.
Қазақстанның Бельгиямен және жалпы Еуропалық одақпен өзара іс-қимылы көптеген бағыттарды қамтиды. Екіжақты форматтағы ынтымақтастық біздің көпжақты байланыстарымызды нығайтады, ал көпжақты ықпалдастық өз кезегінде екіжақты серіктестікті толықтырады.
Еуропалық одақпен стратегиялық серіктестік
Қазақстанның Еуропалық одақпен байланыстары берік негізге сүйенеді. 2020 жылдан бастап күшіне енген Кеңейтілген әріптестік және ынтымақтастық туралы келісім (КӘЫК) 29 бағытты қамтиды және ЕО-ның одаққа мүше емес мемлекеттермен жасасқан ең ауқымды келісімдерінің бірі болып саналады.
Жоғары деңгейдегі саяси диалог қарқынды дамып келеді. 2025 жылғы 23 қыркүйекте Нью-Йорк қаласында Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Еуропалық Кеңестің Төрағасы Антониу Коштамен кездесті. Келесі күні Мемлекет басшысы Бельгия Премьер-Министрі Барт де Вевермен келіссөздер жүргізді. Бұл кездесулер сындарлы ынтымақтастықтың ортақ басымдықтарын айқын көрсетті: критикалық шикізат, логистика, цифрлық инновациялар мен жасанды интеллект, ауыл шаруашылығы және білім беру салаларындағы өзара іс-қимылды кеңейту.
Еуропа – Қазақстанның ең ірі сауда және инвестициялық серіктесі. 2024 жылы екіжақты сауда айналымы 50 млрд АҚШ долларына жуықтап, өсімін жалғастырып келеді. Тәуелсіздік алған уақыттан бері Қазақстан экономикасына Еуропалық одақ елдері 200 млрд АҚШ долларынан астам тікелей инвестиция құйды. Қазақстанда Еуропаның 3 мыңнан астам компаниясы табысты жұмыс істейді. Бельгия да осы өзара іс-қимылға айтарлықтай үлес қосуда: 2024 жылы Бельгиядан Қазақстанға келетін тікелей инвестициялар көлемі 1,2 млрд АҚШ долларын құрады, елімізде 70-тен астам бельгиялық кәсіпорын қызмет атқаруда.
Сындарлы минералдар – Еуропаның жаңа экономикаға көшуінің негізі
ЕО-ның жасыл және цифрлық трансформациясын сәтті жүзеге асыру үшін сындарлы шикізаттың сенімді әрі тұрақты жеткізілімі қажет. 2030 жылға қарай сындарлы минералдарға деген сұраныс алты есе артады. Қазақстан ЕО айқындаған сындарлы шикізаттың 34 түрінің 21-ін өндіреді және қалғандарын өндіруге де әлеуеті бар. Ел әлемдегі табиғи уран өндіру бойынша көшбасшы болып табылады – жаһандық өндірістің шамамен 40 пайызы Қазақстанға тиесілі.
Қазақстан мен ЕО арасында 2022 жылы қол қойылған шикізат, аккумуляторлар және сутек жеткізу тізбектері бойынша өзара түсіністік туралы меморандум іс жүзінде жүзеге асырылып жатыр. 2025 жылдың қыркүйегінде Еуропалық комиссияның төрағасы Урсула фон дер Ляйен ынтымақтастық аясындағы тек бір ғана жоба – «Сарытоган» – ЕО-ны жыл сайын 100 000 электр көлігіне аккумулятор өндіруге жеткілікті графитпен қамтамасыз ететінін атап өтті.
Бельгияның химия өнеркәсібі – Антверпен мен Лимбургте шоғырланған әлемдік көшбасшылардың бірі – ынтымақтастық үшін табиғи синергия қалыптастырады. Қазақстанның шикізаттық қорын Бельгияның өңдеу технологиялары және өнеркәсіптік тұрақтылығымен ұштастыра отырып, біз Еуропаның стратегиялық жеткізу тізбектерін нығайтып, тұрақты қосылған құн қалыптастыра аламыз.
Логистика: Орта дәліз және Антверпен-Брюгге порты
Байланыстылық – ұран емес, стратегия. Транскаспий халықаралық көлік бағыты (ТХКБ), яғни Орта дәліз, бүгінде толық қуатта жұмыс істеп тұр. 2024 жылы бұл бағыт арқылы жүк тасымалдау көлемі 62%-ға өсіп, 4,5 млн тоннаға жетті, оның ішінде 56 мыңнан астам контейнер болды (+170%). Салыстыру үшін: 2020 жылы тасымал көлемі небәрі 860 мың тоннаны құраған. 2025 жылы 5,2 млн тоннадан астам, ал 2027 жылы 10 млн тоннаға дейін өседі деп күтілуде.
Жыл сайын 278 млн тонна жүктi қайта өңдейтін Антверпен-Брюгге порты Еуропадағы екінші ірі порт болып табылады. Қазақстанның Шығыс–Батыс бағытындағы транзитін Бельгия порттары мен логистикалық операторларының мүмкіндіктерімен ұштастыру арқылы біз маршруттарды әртараптандырып қана қоймай, Азиядан Еуропаға жеткізу уақытын 15 күнге дейін қысқарта аламыз. Бұл еуропалық компаниялар үшін нақты тұрақтылық пен коммерциялық тиімділік береді.
Цифрлық трансформация және жасанды интеллект
«Цифрлық Қазақстан» күн тәртібі және Жасанды интеллект жөніндегі министрліктің құрылуы болашақ технологияларын дамытуға деген бейілділігімізді дәлелдейді. Біз үшін ЖИ (AI) тек тұжырымдамалық деңгейде ғана емес, нақты шешімдерде де енгізілуі керек – логистикалық оңтайландырудан бастап телемедицина мен цифрлық білім беруге дейін.
Лёвен, Гент және Брюссель секілді жетекші ғылыми орталықтары бар Бельгия – табиғи әріптес. Ынтымақтастықтың перспективалы бағыттары: кедендегі тәуекелдерді басқарудың ЖИ жүйелері, шалғай аймақтарға арналған электрондық денсаулық сақтау платформалары, инновацияларды реттеу – бүгінде 70 елден 4 000-нан астам компанияны біріктіретін «Астана» халықаралық қаржы орталығы (АХҚО) арқылы жүзеге асады.
Жасыл энергетика және климаттық мақсаттар
Қазақстан 2060 жылға қарай көміртек бейтараптығына қол жеткізуді мақсат етіп отыр. Электр энергетикасындағы жаңартылатын энергия үлесі қазірдің өзінде 7%-дан асты, ал 2030 жылға қарай бұл көрсеткішті 15%-ға жеткізу – шынайы мақсат.
Бельгия теңіз жел энергетикасы, сутек өндірісі және күн энергетикасын интеграциялау салаларында табысты тәжірибеге ие. Бұл әріптестікке кең мүмкіндіктер ашады: қазақстандық далаларда гибридті жел-күн электр станцияларын құрудан бастап жасыл сутекті пилоттық өндіріске дейін. Aerospacelab бельгиялық компаниясы спутниктік технологияларды дамытып отыр, олар Қазақстанда дәлме-дәл егіншілік пен экологиялық мониторинг үшін қолданылуы мүмкін – және біз мұндай ынтымақтастықты кеңейтуге мүдделіміз.
Гуманитарлық байланыстар, мәдениет және білім
Дипломатиялық келісімдер маңызды, алайда ұзақ мерзімді әріптестік адамдар арасындағы байланыстар арқылы қалыптасады. Қазақстан соңғы бес жылда ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалатын шығындарды дерлік үш есе арттырды, ал Бельгия университеттері Еуропадағы үздіктердің қатарына кіреді. Бірлескен білім беру бағдарламалары мен ғылыми жобаларды кеңейту елдеріміз арасындағы ынтымақтастықты тереңдете түседі.
Мәдени алмасулар — әдебиет, музыка, өнер, сондай-ақ қалалар арасындағы бауырластық жобалары (мысалы, Семей мен Ипр) — өзара түсіністікті нығайтады. Туризм де жоғары қарқынмен дамып келеді: 2024 жылы Қазақстанды 15 млн шетелдік турист ziyaret етті (өткен жылмен салыстырғанда +66%). Бельгиялық туроператорлар Қазақстанды Жібек жолы бағыты мен табиғи туризм үшін перспективалы бағыт ретінде қарастыра бастады.
Алға қадам: диалогтан нәтижеге
Бүгінде Астана мен Брюссель ынтымақтастықтың жаңа кезеңіне қадам басты. Сындарлы шикізаттан бастап жасанды интеллектке дейін, жасыл энергетикадан көлік байланысына дейін — біздің мүдделеріміз бірін-бірі толықтырады. Әлеует зор, бірақ жауапкершілік те сондай жоғары.
Біздің қолымызда қайталанбас мүмкіндік бар. Міндет – ынтымақтастық қарқынын сақтап қана қоймай, өзара іс-қимылды сапалы жаңа деңгейге көтеру. Барлық тетіктер дайын: КРПС, шикізаттық әріптестік туралы келісімдер, Орта дәлізге инвестициялар. Ендігі бастысы – жедел, жүйелі және стратегиялық тұрғыда әрекет ету.
Бельгия және Еуропалық одақ сынды сенімді әріптестермен біз диалогтан нақты нәтижелерге көшеміз — орнықты, инновациялық және өзара тиімді болашақты бірлесе құра отырып. Біз бірнеше жыл ішінде Қазақстан, Бельгия және Еуропалық одақ арасындағы ынтымақтастықтың жаңа дәуірі туралы айта алатынымызға сенімдіміз.