Қаныш Сәтбаев - 125 жыл
12 сәуірде қазақтың көрнекті геолог – ғалымы, академигі, ірі мемлекет және қоғам қайраткері Қаныш Сәтбаевтың туғанына 125 жыл толды. Қаныш Сәтбаевтың еңбегінің арқасында Қазақстанның бүгінгі инновациялық және ғылыми әлеуетінің іргетасы қаланды.
Қаныш Сәтбаев 1899 жылы Павлодар облысының шағын ауылында дүниеге келген. Туған кезде оны Ғабдулгани есімімен атады, бірақ анасы оны Қаныш деп атады. Бала кезінен Қаныш білімге ұмтылды, ауыл мектебінде араб тілінде, Павлодар гимназиясында және Семей мұғалімдер семинариясында оқыды.
Қаныш Сәтбаевтың тағдырында оның жас жігітті геология туралы әңгімелермен қызықтырған және оны туған жерінің ішектерін зерттеуге шабыттандырған атақты геолог профессор Михаил Усовпен кездесуі шешуші рөл атқарды.
1921 жылы Қаныш Сәтбаев Томск технологиялық институтына Геология және пайдалы қазбалар кен орындары мамандығы бойынша оқуға түсіп, үздік бітірді.
Институтта оқығаннан кейін Қаныш Сәтбаев "Атбасцветмет" трестінің геологиялық бөлімін басқарды. Оның үлесіне Қазақстанның Жезқазған-Ұлытау ауданында пайдалы қазбалардың қорларын анықтау бойынша алғашқы стационарлық геологиялық барлау жұмыстарын жүргізу міндеті жүктелді. Басқа геолог мамандардан айырмашылығы, Қаныш Сәтбаев осы аймақтағы кендердің орасан зор қорына сенімді болды.
1932 жылы Қаныш Сәтбаев "Жезқазған мыс кен ауданы және оның минералды ресурстары" атты алғашқы ғылыми монографиясын жариялады, ал 1934 жылы КСРО Ғылым Академиясының сессиясында "Жезқазған-Ұлытау ауданының мыс, көмір, темір, марганец кендері және басқа да пайдалы қазбалар" атты баяндамасымен сөз сөйледі, онда Жезқазған ауданының бай перспективаларын жан-жақты негіздеді кен орындары және барлығы аймақ.
Жезқазған мыс кен орнының перспективасыздығы туралы қалыптасқан пікірге қарамастан, Қаныш Сәтбаев осы кен орнында геологиялық барлау жұмыстарын жалғастыру қажеттігін дәлелдеп, сайып келгенде кен орнын әлемдік тау-кен алыптарының қатарына қосты. 1937 жылы ол барлаған мыс қоры Жезқазғанды әлемдегі ең ірі мыс кен орны деп атауға және мұнда Жезқазған тау-кен металлургия комбинатының құрылысын негіздеуге мүмкіндік берді. Қаныш Сәтбаевтың сөзсіз еңбегіне Қазақстан аумағында марганец кендерінің бай қорларын ашу да кіреді.
Қаныш Сәтбаев геология ғылымының барлық бағыттары бойынша кең ауқымды қызмет атқарды. 1946 жылы Қаныш Сәтбаев Қазақстан Ғылым Академиясының тұңғыш президенті болып сайланды. Оның басшылығы кезінде академия жанынан көпсалалы ғылыми-зерттеу институттары құрылды. Ол Маңғышлақ түбегінің табиғи ресурстарын кешенді зерттеуге, көмір, мұнай, газ, қара металлургия кендерінің жаңа кен орындарын зерттеуге жеке өзі жетекшілік етті, Ертіс-Қарағанды каналының құрылысын белсенді қолдады.
Қаныш Сәтбаев отандық металлогендік мектептің негізін қалаушы. Ол әзірлеген формациялық металлогендік талдаудың кешенді тәсілі геология ғылымы мен практикасы үшін негіз болды. 1958 жылы әлемдік геологиялық тәжірибеде теңдесі жоқ Орталық Қазақстанның металлогендік болжамды карталарының әдіснамалық негізін әзірлегені және құрастырғаны үшін қазақ ғалымы жоғары мемлекеттік сыйлыққа ие болды.
Академик Қаныш Сәтбаевтың мүдделерінің ауқымы ерекше кең және алуан түрлі болды. Ол қазақ тарихының, әдебиетінің, мәдениетінің, этнографиясының, музыкасы мен фольклорының үлкен білгірі болған. Оның Орталық Қазақстан аумағындағы археологиялық жұмыстары, педагогика мен әдебиет бойынша еңбектері белгілі.
Қазақстандықтар өздерінің көрнекті отандастарын мақтан тұтады. Қаныш Сәтбаевтың есімімен Қазақстан көшелері, даңғылдары, алаңдары мен қалалары аталған. Оның есімін Қазақстан Ғылым академиясының Геология ғылымдары институты, Жезқазған тау-кен металлургия комбинаты, Жоңғар Алатауының мұздығы мен тау шыңы, Телец шоқжұлдызындағы кіші планета, минерал, түрлі-түсті гүлдер алып жүреді. Жаратылыстану ғылымдары саласындағы үздік жетістіктері үшін Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының арнайы Сәтбаев сыйлығы белгіленді. Қаныш Сәтбаев атындағы халықаралық қор құрылып, табысты жұмыс істеуде, ол жас және келешегі зор ғалымдарды қолдайды.