31 мамырда Қазақстанда Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні атап өтіледі

31 мамырда Қазақстанда Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні атап өтіледі. 1997 жылдан бері бұл күні атылған, жазықсыз лагерьлерде абақтыға жабылған адамдар еске алынады. Бұл Кеңес Одағы аумағында өмір сүрген және жаппай қуғын-сүргінге ұшыраған барлық халықтар мен әлеуметтік топтардың өкілдері. Қуғын-сүргін 1918-1920 жылдардағы азамат соғысы аяқталғаннан кейін жиырма жылдан астам уақыт бойы жалғасты.

1921-1954 жж. аралығында тек Қазақстанда 100 000-ға жуық адам саяси айыппен сотталып, оның 25 000-ға жуығы атылды. Бұл сан «хат алмасу құқығынсыз» деген үкіммен жазаға тартылған қуғын-сүргінге ұшырағандардың үлкен бөлігін әлі көрсетпейді - бұл көбінесе туыстарына сотталғанның өлім жазасы туралы хабарламасы болды. Тарихшылардың деректері түрлі болғанмен, сталиндік қуғын-сүргін кезінде зардап шеккен ондаған миллион тағдырларды қамтиды.

Бұрынғы КСРО-ның барлық халықтары сол оқиғалардан зардап шекті, бірақ қазақ елі үшін бұл тарих кезеңі ең қасіретті болды: қазақ зиялылары саяси қуғын-сүргіннің құрбандары болды, ал бұл 1917 жылғы төңкеріс кезіндегі бірнеше мыңдаған білімді қазақтар.

Саяси қуғын-сүргін ең жоғары шегіне азамат соғысынан кейін жетті. 1920 жылдардың аяғында Қазақстан аумағында «халық жауларын» үнемі іздестіру нәтижесінде олар Алаш Орданың ең белсенді қайраткерлерімен, соның ішінде біршама жоғары лауазымды қызмет атқарған және елге сіңірген еңбегімен күресті.

1928 жылдың аяғында «Алаш» партиясының белсенді мүшелерінің барлығы дерлік жалған айыппен тұтқындалды: Ахмет Байтұрсынов, Әлихан Бөкейханов, Міржақып Дулатов, Мұхамеджан Тынышбаев, Мағжан Жұмабаев, Сәкен Сейфуллин, Ілияс Жансүгіров, Бейімбет Майлин, Санжар Асфендияров, Сұлтанбек Ходжанов, Тұрар  Рысқұлов, Смағұл Сәдуақасов, Әбдірахман Байділдин және т.б. Бұлар, басқа да көрнекті қайраткерлер сияқты «буржуазиялық ұлтшылдар» деп аталды. Олардың кейбіреулері атылып, басқалары лагерьде қайтыс болды.

1937 жылы аман қалғандардың көпшілігі тағы да айып тағылып, атылды. Кейбіреулері басқа одақтық республикаларға жер аударылды.

Қуғын-сүргінге ұшырағандарға ұлтшылдық, зиянкестік, іріткі салу және шет мемлекеттердің пайдасына тыңшылық жасады деген айып тағылды. Көбінесе адамдар антикеңестік үгіт-насихатпен айыпталды. Көбінесе жала өз жерлестерінен – көршілері мен әріптестерінен келетін. Кейін бұл істердің барлығы дерлік ойдан шығарылғаны белгілі болды. Қазақ халқының мүддесін қорғауға тырысқандар, билік қызметкерлерінің шектен шығуы мен қиянатына қарсы шыққандар, күштеп ұжымдастыруға қарсы шыққандар қуғын-сүргінге ұшырады – бұл миллиондаған қазақтардың аштықтан қырылуына әкелді.

Сталин қайтыс болғаннан кейін көптеген істер қайта қаралып, тұтқындардың көпшілігі лагерьден босатылды. Атылған немесе өлтірілгендер қайтыс болғаннан кейін ақталды.

Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің 1997 жылғы 5 сәуірдегі Жарлығымен 31 мамыр Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні болып жарияланды.