Қазақстанның ғарыштық байланысы: Ұшуларды басқару орталығы қалай жұмыс істейді

Наурызда «Республикалық ғарыштық байланыс орталығы» АҚ (РҒБО) 20 жылдығын атап өтеді. Ол – елімізде өзінің жердегі ғарыштық инфрақұрылымын құрған алғашқы кәсіпорын. РҒБО-ның негізгі нысаны –  Ақмола облысы Ақкөл ауданының аумағында орналасқан «Ақкөл»  ғарыштық байланыс орталығы (ҒБО). Дәл сол жерден «Kazsat» қазақстандық байланыс және хабар тарату спутниктері басқарылады.

Ұшуларды басқару орталығы (ҰБО) «Ақкөл» ғарыштық байланыс орталығының негізгі құрылымдық бөлімшесі болып табылады. ҰБО құрамына үш бөлім кіреді - Ұшуды басқару бөлімі (ҰББ), ұшуды қамтамасыз ету және ғарыш аппараттарының техникалық жағдайы бөлімі (ҰҚжҒТЖБ), баллистикалық-навигациялық қамтамасыз ету бөлімі (БНҚБ). Олардың әрқайсысының өзіндік ерекше жауапты міндеттері бар.

ҰББ: бейнет түбі зейнет

Аршидин Марсович Исламов - ҰББ басшысы және ҰБО бастығының орынбасары жаңадан құрылған «РҒБО» АҚ-на жұмысқа қабылданған алғашқы инженерлердің бірі болып табылады. Исламовтың естеліктерінен: «Газеттегі хабарландырудан РЭҚ ЭМҮ РҒБО деген ерекше атауы бар жаңа ұйымға жұмысқа қабылдау жүріп жатқанын білдім. 2004 жылдың желтоқсан айында Виктор Дмитриевич Лефтер мені жұмысқа алды: «Бізге баллист керек, сіздің дипломыңызда «баллист» деп жазылған», - деді ол. Мен артиллериялық әскерлерде, ал бұл баллистика болып табылады, қызмет еткенімді ескере отырып, мені бірінші командаға қабылдады. Бәсекелестік өте ауқымды болып шықты. Мыңнан астам адамның ішінен лайықты 60 маман таңдалып, оның 30-ы ғана жұмысқа қабылданды. Мен де сол бақытты жандардың бірі болдым».

 

Ұшуды басқару бөлімі тек «Ақкөл» ҒБО-ның ғана емес, бүкіл РҒБО-ның бірінші бөлімі болып табылады, ол кәсіпорынның өзі құрылған сәттен бастап 2004 жылдың наурыз айында құрылған. Алғашқы ғарыш аппараты мен жерүсті кешенінің алғашқы құжаттамасымен айналысты.

Бөлім өз қызметінің басынан бастап байланыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету және заманауи жерсеріктік басқару жүйелерін енгізу, ғарыштық ұшуларды үйлестірудің дәлдігін қамтамасыз ету міндетін қойды. Бүгінгі таңда бөлімде 10 адам жұмыс істейді

Жиырма жыл ішінде ұжым қызметкерлері ғарыштық тапсырмаларды орындауға дайын, біртұтас мамандар командасына айналды. Мысалы, бөлім кезекші ауысымының ҒА бортындағы төтенше жағдайдан шығуға мәжбүр болған жағдайлары болды. ҰББ инженерлері қазақстандық байланыс және хабар тарату ғарыш аппараттарын үздіксіз бақылайды және басқарады. Осы жылдар ішінде «Kazsat» сериялы ғарыш аппаратына радиокомандалар мен командалық-бағдарламалық ақпарат беру арқылы ондаған мың байланыс сеанстары жүзеге асырылды. Сондай-ақ бөлім мамандары ғарыштық кеңістік факторларының әсерінен туындаған жүздеген төтенше жағдайлардың алдын алды. Соның арқасында Қазақстан Республикасының халқы отандық арналар мен тікелей эфирлерді көреді, радио тыңдайды, интернетті пайдаланады.

Технологиялар мен тәжірибенің дамуымен ҰББ ұшуларды басқару саласындағы жаңа міндеттер мен стандарттарға тез бейімделіп, өзін ғарыш аппараттарын үйлестіру және басқарудың сенімді орталығы ретінде көрсетті.

 

ҰҚжҒТЖБ: «Казсат» жүрегінің соғуын естиміз!»

Ұшуларды басқару орталығының ұшуды қамтамасыз ету және техникалық жағдайды бақылау бөлімінің басшысы Болат Жиенбайұлы Егеубаев техникалық жағдайды бақылау, борттық жүйелердің жұмысын талдау және ғарыш аппараттарындағы жұмыстарды жоспарлау үшін құрылған бөлім қалыпты жұмыс істеп жатқанын айтты. Осы жылдар ішінде бөлім қызметкерлері бірде-бір технологиялық бұзушылыққа жол бермеген және ұжымның басты ұраны ғарыш аппараттарын басқарудағы әрбір маманның жеке жауапкершілігі, сонымен қатар тәлімгерлік. Бөлімде 5 маман жұмыс істейді.

 

Бөлімнің жетекші инженері Қайсар Қаратайұлы Дузелов РҒБО ардагері, ол Қазақстанның ғарыштық байланыс инженерлері ұжымының атынан шыққанын мақтан тұтады. «Өйткені Қазақстандағы тәжірибелік ғарыш қызметі «KazSat» сериялы жерсеріктерін ұшырудан басталды және біздің ұжым 20 жыл бойы ұлттық ғарыштық байланыс және хабар тарату жүйесін құрып, табысты басқарып отырғандардың тұңғышы болды. 40 мың шақырым биік орбитада жұмыс істейтін ең күрделі тірі механизм болып табылатын жерсеріктерді басқару – әрі өнер, әрі үлкен жауапкершілік. Кезінде жас маманымыз Дарья Комарова «Казсаттың» соққан жүрегін естиміз, жерсеріктерімізге тірі жан сияқты ілтипатпен қараймыз» деп дұрыс айтқан еді, – дейді Қайсар Қаратайұлы.

 

Жерсеріктерді пайдалану барысында бөлім мамандары өздерінің тәжірибе қазынасында сақталған сан алуан түрлі жағдайлардың куәсі болды. Олардың бірі 2015 жылы орын алған. Күн белсенділігінің артуы әртүрлі жерсеріктерде көптеген апаттардың болуына әкелді. Бұл тағдыр біздің «KazSat-2» жерсерігін де айналып өтпеді. Бөлім қызметкерлерінің білімі, дағдысы, табандылығы мен жауапкершілігінің арқасында жерсерікті тұрақты бақылауға қайтару мүмкін болды.

 

Навигация-баллистикалық қамтамасыз ету бөлімі: жерсерікті қауіптен қорғау

Навигация-баллистикалық қамтамасыз ету бөлімінде үш адам жұмыс істейді, оның екеуі – кәсіпорынның ардагерлері - бөлім басшысы Айбек Тұранбекұлы Тілеулиев және жетекші инженер Александр Николаевич Стыцура. «Техниктер» өз жұмысы туралы айтуды ұнатпайды, оларға өз білімдерін іс жүзінде көрсету оңайырақ, және бұл мағынада БНБ ҰБО-да ең тәжірибелі болып табылады. «Қарапайым әрі түсінікті сөзбен айтқанда, біздің міндетіміз – ғарыш кеңістігінің агрессивті жағдайында жерсеріктің қауіпсіз және сенімді жұмысын қамтамасыз ету», - дейді Айбек Тұранбекұлы.

 

 

Бұл ағымдағы навигациялық параметрлерді өлшеу негізінде ҒА қозғалыс параметрлерін есептеу, ҒА геостационарлық орбитаның жұмыс нүктесінде берілген дәлдікпен ұстау талаптары негізінде маневрлерді жоспарлаудың жалпы стратегиясын әзірлеу, отын шығынын азайтумен есептеу, бұл маневрлерді бақылау және ҒА қозғалтқыштарын калибрлеу, басқа ғарыш объектілерімен ықтимал қауіпті кездесулерді азайту және ҒА қауіпсіз ұшуын қамтамасыз ету мақсатында орбитаны түзету стратегиясын әзірлеу.

Өз құзыреті шегінде ғарыш аппаратына техникалық шарттарды, техникалық-экономикалық негіздемелерді әзірлеу.

 

ОБН мамандары, оның ішінде бөлімнің жас маманы Карина Панкереева жерсеріктің қауіпсіз жұмыс істеуіне жағдайды қамтамасыз ету үшін басқа ғарыш аппараттарымен және ғарыш қалдықтарымен қауіпті жақындаулар туралы және олардың орбиталары туралы мәліметтерді алдын ала алу қажет екенін айтты. Мұндай ақпаратты, мысалы, Жер орбитасындағы барлық жасанды нысандарды анықтауға, қадағалауға және сәйкестендіруге арналған жүйелерді басқаратын американдық компаниялардың бірі береді. Бұл орталықтың каталогында қазіргі уақытта Жерге жақын кеңістіктегі әртүрлі көлемдегі (диаметрі 10 см-ден астам) 45 мыңға жуық нысан енгізілген және бақыланады. Қауіпті жақындау туралы әрбір хабарламаны баллистика-навигациялық қамтамасыз ету бөлімінің мамандары өзектілігі мен сенімділігін тексереді және арнайы қашу айласын есептеу және жүргізу туралы шешім қабылдайды.

 

«Біз өзіміздің ғарыш аппараттарымыз бен басқа жерсеріктер мен басқа да объектілер арасындағы қауіпті кездесулердің жиілігін қараймыз, мұндай құрылғылардың статистикасы қазірдің өзінде бар, бұл болашақта «Kazsat» сериялы ғарыш аппараттарының оқшаулау аймағында олардың пайда болуын болжауға мүмкіндік береді. Бұл бізге алдағы басқару циклдері үшін қозғалыстарды алдын ала жоспарлауға, қауіпті тәсілдерді болдырмауға және жанармайды айтарлықтай үнемдеуге мүмкіндік береді», - деді А.Н.Стыцура.

«Ғарыштық ортаның сипаттамаларын және нақты ұшулардың талаптарын ескере отырып, қозғалысты басқарудың инновациялық әдістерін әзірлеу бойынша жұмыс орбитада жерсеріктердің қызмет ету мерзімін арттыруға мүмкіндік береді», - деп атап өтті ҰББ басшысы.

 

Бекболот Азаев: «МКК басқару – нағыз ғарыш!»

Бекболот Бегалиұлы Азаев – ҰБО директоры және «Ақкөл» ғарыштық байланыс орталығы бастығының орынбасары – запастағы офицер, Байқоңырдың үздік мектебінен өтті. ҰБО туралы мерейтойлық ақпаратқа қоса, ол тек былай деп қосты: «Табысқа жету әрбір қызметкердің адал үлесіне байланысты және қаншалықты пафосты көрінсе де, бұл ғарышты игеруде жаңа биіктерге жетуге мүмкіндік беретін ғылымға, техникаға және пікірлес мамандардан құралған ұжымға деген ұмтылыс. Ал біз, ғарыштық байланыс инженерлерінің бірінші командасы, табысқа жетіп жатырмыз деп айта аламыз. Біздің кәсіпорын «РҒБО» АҚ 20 жылдығын бүкіл елге ғарыштық байланыс қызметтерін көрсетудегі сенімді және тұрақты жұмысымен атап өтуде. Бізді алда жаңа жетістіктер мен мерейтойлар күтіп тұр деп сенеміз».

 

Материалды Kazinform агенттігінің тілшісі ұсынды