Қазақстандықтардың БЖЗҚ мен зейнетақы жүйесіне деген сенім деңгейі артып келеді

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМА 

Қазақстандықтардың БЖЗҚ мен зейнетақы жүйесіне деген сенім деңгейі артып келеді

Халықтың зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы қаржылық сауаттылығының деңгейін және халықтың «БЖЗҚ» АҚ-ға деген сенім дәрежесін айқындайтын жыл сайынғы тәуелсіз әлеуметтік зерттеудің қорытындылары шығарылды.

Зерттеу  республикалық маңызы бар 3 қала мен Қазақстанның 14 облысындағы қала және ауыл тұрғындары арасында телефон және сауалнама жүргізу арқылы өткізілді. Жалпы алғанда 3000 респонденттен сұхбат алынды, олардың ішінде жалдамалы қызметкерлер – 2 085 (69,5%), өзін-өзі жұмыспен қамтығандар – 768 (25,6%) және жұмыссыздар – 147 (4,9%).

Респонденттердің едәуір бөлігі (сұралғандардың жалпы санының 841 немесе 28,03%) коммерциялық бизнес саласында, одан әрі өндірістік бизнесте жұмыс істейтіндер - 458 респондент немесе сұралғандардың жалпы санының 15,27% - ы. Ғылым саласында жұмыс істейтіндердің саны ең азы – 62 респондент немесе сұралғандардың жалпы санының 2,07%  болды.

Зерттеу сауалнамасы сұрақтарының негізгі бөлігі Қазақстан халқының зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы қаржылық сауаттылығын анықтауға, сондай-ақ, Қазақстанның зейнетақы жүйесіне және БЖЗҚ-ға сенім дәрежесін анықтауға бағытталған 25 сұрақтан тұрды.

Жалпы, сауалнама нәтижесіне сай, халықтың еліміздің зейнетақы жүйесіне де, БЖЗҚ-ға да сенімінің артқанын байқауға болады. Атап айтқанда, сауалнама нәтижелері бойынша тұрғындардың  едәуір бөлігі, яғни 1270 респондент немесе сұралғандардың жалпы санының 42,33% еңбек қызметі аяқталғаннан кейін олардың қаржылық әл-ауқатының негізгі көзі БЖЗҚ-дан төленетін зейнетақы жинақтары болады деген пікірді ұстанады. Сауалнамаға қатысқандардың жалпы санының 21,17% (635 респондент) маңыздылығы бойынша екінші орында мемлекеттен берілетін зейнетақы тұр деген пікірде. Ал 473 респондент немесе сұралғандардың жалпы санының 15,77%-ы БЖЗҚ-дағы жинақтардан басқа да өзге де жинақтарына сенім артады екен (үшінші жиі берілген жауап).

Өткен жылғы зерттеу қорытындыларымен салыстырғанда БЖЗҚ-ға деген сенім деңгейі өскенін атап өткен жөн. Қорға деген сенімнің орташа деңгейі 6,0 балды құрайды (ең төменгі мәні 1, ең жоғарғы мәні 10 балл), яғни, нәтижелер орташадан жоғары. Бір жыл бұрын бұл көрсеткіш 5,4 балл болған еді. Биылғы жылы ең жоғары балл Қызылорда облысында (7,3), Шымкент қаласында (7,0) және Алматы облысында (7,0 балл) тіркелді.

Халықтың еліміздегі зейнетақы жүйесіне деген сенім деңгейі 5,8 балды құрады. Естеріңізге сала кетейік, бір жыл бұрын сенім деңгейі 5,1 балды құраған болатын. Облыстар мен республикалық маңызы бар қалалар бөлінісінде Шымкент қаласында (7,1 балл), Қызылорда (7,0 балл), Алматы (6,9) және Қостанай (6,7) облыстарында тұратын респонденттер зейнетақы жүйесіне қатысты ең көп сенім білдірді

Зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы қаржылық сауаттылық деңгейі екі деңгей бойынша талданды: базалық және ілгері.

Қазақстандықтар базалық деңгей бойынша көптеген сұрақтарға дұрыс жауап берді. Респонденттердің жартысына жуығы – 1449 адам (респонденттердің жалпы санының 48,3%) - салымшылардың міндетті және ерікті зейнетақы жарналарын шоғырландыру, зейнетақы жинақтарының жеке есебін жүргізу, зейнетақы жинақтары есебінен зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру болып табылатын БЖЗҚ функциясын дұрыс айқындайды. Респонденттер зейнетақы жарналары мен төлемдерінің түрлері туралы да жақсы хабардар болып шықты.

1342 респондент (немесе сұралғандардың жалпы санының 44,7%) Қазақстанның барлық азаматтарына кепілді түрде берілетін мемлекеттік базалық зейнетақы төлемі және еңбек өтілі бойынша мемлекеттік еңбек (ортақ) зейнетақы туралы, сондай-ақ, міндетті зейнетақы жарналарынан, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарынан, ерікті зейнетақы жарналарынан қалыптастырылған жұмыскердің меншікті зейнетақы жинақтары есебінен БЖЗҚ-дан зейнетақы төлемдері туралы да мағлұмат алған болып шықты. Респонденттердің көпшілігі зейнетке шығу жасы туралы сұраққа дұрыс жауап берді – 2066 респондент немесе респонденттердің 68,87%.  Сауалнамаға қатысқандардың 85% - ы (немесе 2 558 респондент) өздерінің жеке зейнетақы шоттарының жай-күйі туралы ақпаратты қалай білуге болады деген сұраққа дұрыс жауап нұсқаларын көрсетті.

Жалпы алғанда, базалық деңгейдегі білім коэффициенті 50 пайыздан асып, 62% құрады.

Жетілдірілген деңгейді бағалау үшін сұрақтар күрделене түсті. Оларға берілген жауап нұсқалары да аз болды. Мысалы, 40,97% (немесе 1229 респондент) зейнетақы активтерін сенімгерлік басқару және инвестициялық табыс алу үшін зейнетақы активтерін инвестициялау бөлігінде ҚР Ұлттық Банкінің атқаратын қызметі туралы хабардар, оның ішінде 420 респондент (немесе сұралғандардың жалпы санының 14,0%) салымшылардың өз зейнетақы активтерін инвестициялық портфельді басқарушының сенімгерлік басқаруына беру мүмкіндігі туралы  білетін болып шықты. Сонымен қатар, 1101 респондент (немесе сұралғандардың жалпы санының 36,70%) зейнетақы активтерін инвестициялауды тікелей «БЖЗҚ» АҚ жүзеге асырады деген қате пікірді ұстанып келген екен.

1457 респондент немесе 48,57% (1158 респондент немесе сұралғандардың жалпы санының 38,60%) зейнетақы жинақтарының әртүрлі қаржы құралдарына инвестицияланатынын және инвестициялық табыс есебінен көбейетінін біледі. Сонымен қатар 1543 респондент немесе   51,43%- ы зейнетақы жинақтарының инвестициялық табыс есебінен инвестицияланатыны және көбейетіні туралы білмейтінін, не болмаса қаржы және инвестицияларға қатысты мәселелерден мүлдем хабарсыз екендіктерін жеткізді.

Нәтижесінде ілгері деңгейдегі білімнің жалпы коэффициенті 27,5% - ды құрады, бұл өткен жылдың көрсеткішінен жоғары, Ол  26,9% - ды құрады.

Сауалнама жалпы зейнетақы жүйесі және БЖЗҚ туралы ақпарат алу арналары туралы да жүргізілді. Респонденттердің жартысына жуығы теледидар арқылы ақпарат (жаңалықтар) алуға бейім (1358 ескерту/45,3%), одан сәл азы – әлеуметтік желілер мен мессенджерлер арқылы (1007 ескерту/33,6%). Үшінші ең көп таралған ақпарат көзі жаңалықтар және басқа сайттар болып табылады – респонденттер арасында 644 ескерту/21,5%. Осыған сүйене отырып, интернет көздерінің (әлеуметтік желілер, мессенджерлер мен сайттар) теледидарға қарағанда жиынтық әсері көп деген тұжырым жасауға болады. Сауалнамаға қатысқандар интернет-сайттардың ішінде Қордың enpf.kz  корпоративтік сайтын ең танымал және жиі айтылатын ақпарат көзі деп атады.

Сауалнамаға қатысқан азаматтар өз жинақтары туралы ақпарат алу тұрғысынан БЖЗҚ кеңселеріне жеке өтініш жасау әдісін дәстүрлі түрде таңдауда: 1191 респондент немесе 39,7%. Респонденттердің пікірінше, жеке зейнетақы шотының жай-күйі туралы ақпарат алудың екінші оңтайлы тәсілі – БЖЗҚ ұялы қосымшасы арқылы ақпарат алу (982 атап өту немесе 32,7%), сауалнамаға қатысқан 933 адам (31,1%) ХҚО-ға жүгіну әдісін таңдады, одан кейін БЖЗҚ сайтындағы жеке кабинет арқылы ақпарат алу (882 рет атаған немесе 29,4%) танымалдыққа ие.

«БЖЗҚ» АҚ қызметі туралы ақпаратқа қолжетімділікті зерттеу нәтижесі респонденттердің жартысына жуығының  ақпаратты алу процесі барлығы үшін оңай, қолжетімді деп тапқанын көрсетті (1481 респондент немесе сұралған халықтың жалпы санының 49,37%). Сонымен қатар, 847 респондент немесе барлық сұралғандардың жалпы санының 28,23% - ы БЖЗҚ туралы ақпарат алу үшін уақыт қажет деп санайды.  

Жалпы, халықтың зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы қаржылық сауаттылығы деңгейін зерттеу нәтижесі көрсеткендей, халықтың басым бөлігінің зейнетақымен қамсыздандыру саласындағы қаржылық сауаттылық бойынша базалық білімі бар. Бұл ретте, ілгері деңгейдегі білімнің де өсуі байқалады.

Тәуелсіз сарапшылар БЖЗҚ-ның ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын одан әрі жалғастыруы, сондай-ақ, жалпы зейнетақы жүйесіне деген сенімді одан әрі нығайту жөніндегі стратегиялық міндеттерді іске асыру барысында Қордың зерттеу қорытындыларын ескеру қажет екендігін атап өтті.

 

БЖЗҚ 2013 жылғы 22 тамызда «ГНПФ» ЖЗҚ» АҚ негізінде құрылды. БЖЗҚ құрылтайшысы және акционері – Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің «Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті» ММ арқылы Қазақстан Республикасының Үкіметі. БЖЗҚ зейнетақы активтерін сенімгерлікпен басқаруды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жүзеге асырады. 2016 жылғы 1 қаңтардан бастап зейнетақы активтерін басқару тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар жасау қызметі Қазақстан Республикасының Президенті басшылық ететін Ұлттық қорды басқару кеңесіне берілді. Зейнетақы заңнамасына сәйкес БЖЗҚ міндетті зейнетақы жарналарын, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын, ерікті зейнетақы жарналарын тартуды, зейнетақы төлемдерін, зейнетақы жинақтары мен төлемдерін жеке есепке алуды жүзеге асырады, салымшыға (алушыға) зейнетақы жинақтарының жай-күйі туралы ақпарат береді (толығырақ www.enpf.kz сайтында).

 

ИНФОРМАЦИОННОЕ СООБЩЕНИЕ

 

Уровень доверия казахстанцев к ЕНПФ и пенсионной системе растёт

 

Подведены итоги ежегодного независимого социологического исследования, определившего уровень финансовой грамотности населения в сфере пенсионного обеспечения и степень доверия населения к АО «ЕНПФ».  

Исследование проводилось с помощью телефонного опроса и анкетирования городского и сельского населения 14 областей Казахстана и 3 городов республиканского значения. В общей сложности было опрошено 3000 респондентов, в их числе наёмные работники 2 085 (69,5%), самозанятые 768 (25,6%) и безработные 147 (4,9%).

Значительная часть респондентов (841 или 28,03% от всего числа опрошенных) занята в сфере коммерческого бизнеса, далее те, кто занят в производственном бизнесе - 458 респондентов или 15,27% от общего числа опрошенных. Меньше всего оказалось тех, кто занят в сфере науки – 62 респондента или 2,07% от всего числа опрошенных.

Основной блок вопросов анкеты исследования состоял из 25 вопросов, направленных на выявление финансовой грамотности населения Казахстана в сфере пенсионного обеспечения, а также определения степени доверия к пенсионной системе Казахстана и ЕНПФ.

В целом, согласно опросу, можно заметить положительный тренд на развитие доверия как к самой пенсионной системе страны, так и к ЕНПФ. В частности, по результатам опроса значительная часть населения придерживается мнения, что основным источником их финансового благосостояния после окончания трудовой деятельности будут пенсионные накопления из ЕНПФ – 1270 респондентов, или 42,33% от общего числа опрошенных. Вторым по значимости, согласно мнению респондентов, является пенсия от государства – 21,17% от общего числа опрошенных (635 респондентов). На иные сбережения, помимо накоплений в ЕНПФ, рассчитывают 473 респондента или 15,77% от общего числа опрошенных (третий наиболее частый ответ).

Важно отметить, что по сравнению с итогами исследования прошлого года вырос уровень доверия к ЕНПФ. Средний уровень доверия к Фонду составляет 6,0 баллов (минимальное значение 1, максимальное 10 баллов), т.е. результаты выше среднего. Годом ранее этот показатель составлял 5,4 балла. В этом году наибольший балл был зафиксирован в Кызылординской области (7,3), городе Шымкент (7,0) и Алматинской области (7,0 балла).

Уровень доверия населения к пенсионной системе нашей страны составил 5,8 баллов. Напомним, годом ранее уровень доверия равнялся 5,1 балла. В разрезе областей и городов республиканского значения наибольшее доверие пенсионной системе оказали респонденты, проживающие в городе Шымкент (7,1 балла), Кызылординской (7,0 балла) и Алматинской (6,9) и Костанайской (6,7) областях.

Уровень финансовой грамотности в сфере пенсионного обеспечения был проанализирован по двум уровням: базовому и продвинутому.

На значительное количество вопросов по базовому уровню казахстанцы отвечали верно. Почти половина респондентов – 1449 человек (48,3% от всего числа респондентов) – правильно определяет функцию ЕНПФ, которой является аккумулирование обязательных и добровольных пенсионных взносов вкладчиков, ведение индивидуального учёта пенсионных накоплений, осуществление пенсионных выплат за счёт пенсионных накоплений. Респонденты также были хорошо осведомлены о видах пенсионных взносов и выплат.

1342 респондента (или 44,7% от всего числа опрошенных) осведомлены как о государственной базовой пенсионной выплате, гарантированной всем гражданам Казахстана, и государственной трудовой (солидарной) пенсии по стажу, так и о пенсионных выплатах из ЕНПФ за счет собственных пенсионных накоплений работника, сформированных из обязательных пенсионных взносов, обязательных профессиональных пенсионных взносов, добровольных пенсионных взносов. Большинство опрошенных верно ответили и на вопрос о возрасте выхода на пенсию - 2066 респондентов или 68,87% из числа опрошенных. 85% опрошенных (или 2 558 респондентов) выбрали правильные варанты ответов на вопрос, как узнать о состоянии своего индивидуального пенсионного счета.

В общей сложности – коэффициент знаний базового уровня превысил 50 процентов и составил 62%.

Для оценки продвинутого уровня вопросы были сложнее. Ответы на них были менее однозначные. К примеру, 40,97% (или 1229 респондентов) осведомлены о функции Национального банка РК в части доверительного управления пенсионными активами и инвестирования пенсионных активов для получения инвестиционного дохода, из них 420 респондентов (или 14,0% от общего числа опрошенных) также знают о возможности передачи вкладчиками своих пенсионных активов в доверительное управление Управляющим инвестиционным портфелем (УИП). Вместе с тем, 1101 респондентов (или 36,70% от общего числа опрошенных) ошибочно считают, что инвестирование пенсионных активов осуществляется непосредственно АО «ЕНПФ».

1457 респондентов или 48,57% (1158 респондентов или 38,60% от общего числа опрошенных) знают о том, что пенсионные накопления инвестируются в различные финансовые инструменты и приумножаются за счет инвестиционного дохода. И в то же время 1543 респондента или 51,43% ответили, что не осведомлены о том, что пенсионные накопления инвестируются и приумножаются за счет инвестиционного дохода, либо ответили, что вообще не разбираются в вопросах финансов и инвестиций.

В итоге общий коэффициент знаний продвинутого уровня составил 27,5%, что выше всё же показателя прошлого года, который составлял 26,9%.

Опрос проводился и о каналах получения информации о пенсионной системе в целом и ЕНПФ. Почти половина респондентов склонна получать информацию (новости) посредством телевидения (1358 упоминаний/45,3%), чуть меньше – посредством социальных сетей и мессенджеров (1007 упоминаний/33,6%). Третьим наиболее распространенным источником получения информации являются новостные и прочие сайты – 644 упоминания/21,5% среди респондентов. Исходя из этого, совокупное влияние интернет-источников (социальных сетей, мессенджеров и сайтов), больше, чем телевидения. Среди интернет-сайтов наиболее популярным и часто упоминаемым источником информации опрошенные назвали корпоративный сайт Фонда – enpf.kz.

В плане получения информации о своих накоплениях опрошенные граждане традиционно выбирают личное обращение в офисы ЕНПФ: 1191 упоминание респондентов или 39,7%. Вторым наиболее оптимальным способом получения информации о состоянии индивидуального пенсионного счета, по мнению респондентов, является получение информации через мобильное приложение ЕНПФ (982 упоминания или 32,7%), чуть меньше 933 опрошенных (31,1%) выбрали вариант ответа с обращением в ЦОН, далее следует получение информации через личный кабинет на сайте ЕНПФ (882 упоминания или 29,4%).

Исследование доступности информации о деятельности АО «ЕНПФ» показало, что практически половина респондентов находят процесс получения информации легко доступным для всех (1481 респондент или 49,37% от общего числа опрошенного населения). Вместе с тем, значительная часть участвовавших в опросе респондентов (1421 или 47,37% от всего числа опрошенных) считают, что основная информация о деятельности ЕНПФ понятна для всех. Однако 847 респондентов или 28,23% от общего числа всех опрошенных считают, что для получения информации о ЕНПФ требуется время.

В целом, как показало исследование уровня финансовой грамотности населения в сфере пенсионного обеспечения, большая часть населения имеет базовые знания финансовой грамотности в сфере пенсионного обеспечения. При этом, наблюдается и рост знаний в продвинутом уровне.

Независимые эксперты отметили, что ЕНПФ надо продолжать дальнейшую информационно-разъяснительную работу, а также учитывать итоги исследования в ходе реализации стратегических задач по дальнейшему укреплению доверия к ЕНПФ и к пенсионной системе в целом.