Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының нормативтік қаулысына анықтамалық ақпарат
(2023 жылғы 25 қыркүектегі № 29-НҚ)
Конституциялық сот азаматтың қылмыстық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 482 – бабының Конституцияға сәйкестігін тексеру туралы өтінішін қарады.
Көрсетілген Бапқа сәйкес сотталған адам жазаны орындайтын мекеменің немесе органның олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне, сондай-ақ үкімді орындауға байланысты мәселелер бойынша прокурордың шешімдеріне сотқа шағымдануға құқылы.
Өтініш субъектісінің пікірінше, даулы норманың ережесі азаматты білікті заң көмегінің бір түрін алу құқығынан айырады, оған Заңда көзделмеген адвокатты мұндай құқықтан айыра отырып, сотқа жеке қол қою және шағым беру міндетін жүктейді және сотталған азаматтарға Конституциямен кепілдендірілген білікті заң көмегіне қол жеткізуге кедергі жасайды.
Конституциялық сот үкімді орындау сатысында қорғаушының сотталушының мүддесі үшін өтініш беру іс жүргізу құқығы шектеулі деп санайды. Қорғаушыға сотталғанды қорғау үшін шағым түсіруге өкілеттік берілмейді. Практикадағы аталған құқықтық олқылық адвокаттың сотталған адамға заң көмегін көрсетуімен, оған сотталған берген сенімхат негізінде сотталған адамның атынан шағым беру жолымен, оның ішінде сенім білдірушінің атынан шағым келтіруге өкілеттігі арқылы толтырылады. ҚПК қылмыстық процеске қатысушылар қатарында сотталғанның өкілі сияқты процестік фигураны көздемейді. Сотталған адамның үкімді орындау сатысында осындай адамның құқықтары мен мүдделерін қорғауға шағым беру бөлігінде адвокаттың қызметтерін пайдалану мүмкіндігінің болмауы Конституциямен кепілдендірілген және республиканың басқа заңдарында белгіленген заң көмегінің көлемін айтарлықтай шектейді.
Сонымен қатар, ҚПК-нің 482-бабын тексеру кезінде оның қазақ және орыс тілдеріндегі мәтіндерінің семантикалық бірегейлігі анықталды.
Конституциялық сот ҚПК-нің 482-бабы бірінші бөлігінің бірінші ұсынысын Конституцияға сәйкес емес деп таныды және Үкіметке алты айдан кешіктірмей адамдардың қылмыстық процесте қорғауға және білікті заң көмегін алуға құқықтарын құқықтық реттеуді жетілдіруге бағытталған заң жобасын Парламент Мәжілісіне енгізуді ұсынды. Қозғалатын қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің ерекшеліктерін ескере отырып, жаңа нормативтік құқықтық актілер қабылданғанға дейін Конституция мен Конституциялық соттың шешімі тікелей қолданылады.