Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының нормативтік қаулысына анықтамалық ақпарат
(2023 жылғы 14 шілдедегі № 23-НҚ)
Конституциялық Сот азаматтың Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі – ҚПК) 127-бабының екінші бөлігінің Конституцияға сәйкестігін тексеру туралы өтінішін қарады.
Аталған бапқа сәйкес, соттың азаматтық іс бойынша заңды күшіне енген шешімі сотқа дейінгі тергеп-тексеру немесе қылмыстық іс бойынша іс жүргізу кезінде қылмыстық процесті жүргізетін орган үшін оқиғаның немесе әрекеттің орын алғаны не алмағаны туралы мәселе жөнінде ғана міндетті және ол сотталушының кінәлілігі немесе кінәсіздігі туралы түйіндерді алдын ала шешпеуге тиіс.
Өтініш субъектісінің айтуынша қылмыстық іс бойынша айыптау үкімі шығарылғанға дейін сот азаматтық іс бойынша жәбірленушінің азаматтық талап арызын одан негізгі қарыз сомасын және келтірілген залалды өндіріп алып, қанағаттандырғандықтан, аталған баптың нормасы Конституцияға сәйкес келмейді. Осыдан кейін сот оны қылмыстық іс бойынша кінәлі деп тапты. Өтініш субъектісі ол бір құқық бұзушылық үшін екі рет жауапкершілікке тартылды деп есептейді, ал азаматтық іс бойынша шешім оның қылмыстық іс бойынша кінәсін алдын ала анықтады. Барлық деңгейдегі соттар оның даулы әрекеттер азаматтық-құқықтық қатынастар саласына жатады деген уәждерін жоққа шығарды деп есептейді.
Конституциялық Сот адам жасаған құқық бұзушылық заңдық жауаптылықтың барлық түріне тартуға жалпы негіз болып табылады деп есептейді. Құқық бұзушылықтардың, қол сұғу объектісін және әрекетке субъективті көзқарасты (кінәні) қоса алғанда, құқық бұзушылық құрамының элементтеріне қарай айырмасы болады. Жасалған құқық бұзушылықтың сипатына қарай заң шығарушы заңды жауапкершіліктің әртүрлі түрлерін қолдануы мүмкін, өйткені олардың әрқайсысы белгілі бір мақсаттарға жетуге бағытталған. Жауапкершілікке жататын адамның әрекетінің (әрекетсіздігінің) қылмыстық-құқықтық саралануын анықтау тек қылмыстық іс жүргізу заңында көзделген рәсімдер шеңберінде жүзеге асырылады және сот ісін жүргізудің басқа түрлерінде белгіленуі мүмкін емес. Сот ісін жүргізудің басқа түрлерінде бұл біліктілік белгіленбейді. Демек, азаматтық істер бойынша сот шешімдерінің преюдициалдылығы құқықтық қатынастың сипатына байланысты анықталады және сот ісін жүргізудің басқа түрі үшін дәлелдемелік негізді алмастыра алмайды.
Конституциялық Сот Қылмыстық-процестік кодексінің 127-бабының екінші бөлігін Конституцияға сәйкес деп таныды.