Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының нормативтік қаулысына анықтамалық ақпарат
(2023 жылғы 14 шілдедегі № 22-НҚ)
Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты азаматтың «Қазақстан Республикасының Сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы» Конституциялық заңның (одан әрі - Конституциялық заң) 34-бабы 5-тармағының жекелеген ережелерінің Конституцияға сәйкестігін тексеру туралы өтінішін қарады.
Көрсетілген бапқа сәйкес осы баптың тармақшаларында көзделген судьялардың өкілеттіктерін тоқтату негіздері теріс себептер деп танылады.
Судья ретіндегі өкілеттігі сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның кәсіби жарамсыздығына байланысты атқаратын лауазымына сәйкес келмеуі туралы шешімі негізінде тоқтатылған өтініш субъектісінің пікірі бойынша оған еңбек бостандығына конституциялық құқықты іске асыруға, қызмет түрі мен кәсібін еркін таңдауға кедергі келтіреді және сол арқылы оның құқықтарына өмір бойы шектеулер қоюға әкеп соғады.
Конституциялық сот заң шығарушының судьяның өкілеттігін тоқтатудың теріс себептеріне кәсіби жарамсыздығына байланысты судьяның атқаратын лауазымына сәйкес келмеуі туралы сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның шешімін жатқызуы судьяның кәсіби қызметін бағалаудың белгіленген мақсаттарын көздейді және таза автономды мәнге ие деп санайды. Сот жүйесінде қабылданған кадрлық және олармен байланысты өзге де мәселелерді шешу тәсілдері мемлекеттік қызмет саласында автоматты түрде қолданыла алмайды және өзге қағидаттарға негізделетін және өзіндік ерекшеліктері бар мемлекеттік қызметке кіру кезінде сөзсіз және мерзімсіз кедергі болмауы тиіс. Әр түрлі салалардағы өкілеттіктерді тоқтатудың жекелеген негіздерінің сипаты мен салдарындағы айырмашылықтар құқықтық реттеудегі теңгерімсіздікке әкеледі және қажеттілік, әділеттілік және пропорционалдылық қағидаттарына сәйкес келмейтін шектеулер қою арқылы конституциялық құқықтарды бұзу үшін жағдай жасайды.
Конституциялық Сот Конституцияға сәйкес деп таныды Конституциялық заңның 34-бабының 5-тармағы судьяның өкілеттігін кәсіби жарамсыздығына байланысты атқаратын лауазымына сәйкес келмеу сияқты теріс себептермен тоқтату тек Конституциялық заң шеңберінде құқықтық салдарға әкеп соқтыруы керек және судья қызметінен босатылған азамат осы негізде еңбек бостандығына конституциялық құқықты жүзеге асыра алады деп түсіндіруде басқа салаларда, оның ішінде мемлекеттік қызметте. Сондай-ақ Үкіметке Парламент Мәжілісіне мемлекеттік қызметтің әртүрлі түрлеріне қол жеткізу бойынша шектеулердің пропорционалдылығын қамтамасыз етуге бағытталған заң жобасын енгізуді ұсынды.