Повышение намечено на второе полугодие и будет зависеть от степени изношенности инфраструктуры тепловых сетей энергокомпаний, что влияет на размер требуемых инвестиций.
Как известно, в рамках совершенствования тарифной политики по принципу "Тариф в обмен на инвестиции" 30 декабря 2022 года главой государства подписан закон о внесении изменений в ЗРК "О естественных монополиях", в котором обозначен ряд нововведений. О том, что ожидает потребителей коммунальных услуг в 2023 году, в интервью inbusiness.kz рассказал Тимур Косымбаев, заместитель председателя Комитета по регулированию естественных монополий МНЭ РК.
- Есть ли уже информация, на сколько повысятся тарифы в регионах? Расскажите, как это отразится на кошельке и качестве жизни казахстанцев?
- В первую очередь, я бы хотел остановиться на динамике тарифов. Если сравнивать январь 2023 года к январю 2022 года, то тарифы на коммунальные услуги выросли в среднем на уровень инфляции. То есть, рост в целом был незначительный, поскольку в первом полугодии 2022 года действовал мораторий на рост тарифов населения. Соответственно были скорректированы тарифы более ста субъектов монополий, что позволило сэкономить для населения 3,2 млрд тенге.
Что касается ожидаемого повышения на 2023 год, здесь есть несколько факторов, которые влияют на рост тарифов. Первое – это рост цен на производство электроэнергии, которые позволят генерировать новые мощности на станциях и снизить имеющийся дефицит. Второе - рост связан с нововведениями согласно подписанному Закону о внесении изменений в ЗРК "О естественных монополиях".
В первую очередь, это касается снижения износа инженерной инфраструктуры, повышения заработной платы работникам сферы естественных монополий, компенсации расходов на бесхозные сети. Сегодня мы наблюдаем высокую изношенность сетей, которая отражается на качестве и надежности предоставляемых коммунальных услуг. Для этого по поручению главы государства планируется поэтапное снижение износа сетей минимум на 15%.
Также имеет место отток квалифицированных кадров, работников сферы естественных монополий, и в рамках повышения благосостояния и доходов населения мы доводим заработную плату до уровня, адекватного рыночным условиям. В зависимости от видов экономической деятельности повышение дойдет до 50%. Это коснется порядка 3% рабочего населения Казахстана и соответственно снизит уровень текучести кадров. Что касается компенсации расходов на бесхозные сети, на сегодняшний день имеются проблемы в сфере ЖКХ. В частности, это наличие бесхозных сетей, за их эксплуатацию отвечает несколько организаций, и это в целом влияет на качество оказываемых услуг.
Если монополист принимает такие сети себе на баланс или в доверительное управление, ему эти расходы будут компенсироваться, что также будет заложено в тарифе. Но эти меры позволят повысить качество и надежность оказываемых услуг.
Пока говорить об определенном росте тарифов преждевременно, поскольку каждый случай будет рассматриваться в индивидуальном порядке, в зависимости от технического состояния инженерной инфраструктуры и социально-экономической ситуации в регионах. Это будет связано с подачей заявок субъектов естественных монополий, и мы будем исходить от их уровня. Заявки постепенно поступают, и повышение тарифов будет зависеть от нововведений, которые были приняты в рамках закона "О естественных монополиях". Когда именно будет повышение тарифов, сказать не могу, так как это зависит от подачи заявок.
Но, по нашим прогнозам, рост тарифов в среднем может составить 10-20%, в зависимости от роста цен на энергопроизводящих организациях, уровня износа сетей, от потребности региона и заявок от субъектов естественных монополий, которые пока еще не все поступили на рассмотрение. При этом повышение тарифов будет поэтапным до 2029 года, чтобы не дать рост тарифов в 2-3 раза единовременно. Мы будем ориентироваться на социальное и экономическое положение потребителей, чтобы население не боялось резкого повышения, которое будет экономически обоснованным.
- При введении повышенных тарифов должны учитываться и интересы малоимущих и нуждающихся слоев населения. Будет ли им выделяться жилищная помощь на оплату счетов?
- В 2022 году в данном направлении была проведена большая работа и в целом снижены тарифы по услуге "Газоснабжение" для нуждающихся слоев населения. Получатели адресной социальной и жилищной помощи получают газ по сниженной на 20% цене, на сегодняшний день более 23 тыс. абонентов уже получают данную услугу по льготной цене.
Что касается предстоящего периода, то комитет совместно с уполномоченным органом в обязательном порядке будет проводить работу по защите уязвимых слоев населения для того, чтобы смягчить рост тарифов для категорий малообеспеченных – населения с низким уровнем дохода.
- А в какой мере снизятся тарифы для данной категории населения?
- Этот вопрос прорабатывается с уполномоченными органами, и мы внесли уже свои предложения. Это касается экономической ситуации каждого региона. Мы предложили повысить пороги предельных сумм, которые возмещаются, то есть, уровень возмещения расходов будет увеличен для населения. Есть моменты по автоматизации самих процедур подачи документов, это ряд документов, который нужно на постоянной основе предоставлять. С учетом автоматизации этот порядок будет упрощен.
- Эксперты говорят о том, что ранее ваше ведомство повышало тарифы, исходя из коридора инфляции, и что у вас нет методологии расчета размера тарифов. Ваше мнение на этот счет?
- Коридор инфляции присутствует и утверждается Советом по экономической политике. В целом, это расчетный показатель, на который мы ориентируемся, и это исходит от экономической и технической обоснованности по каждому случаю увеличения тарифов. То есть субъект самостоятельно подает заявку, мы рассматриваем ее и с учетом обоснованности предоставляем этот тариф.
Конечно, здесь цель работы самого комитета – обеспечение баланса между монополистом и населением. Здесь мы соблюдаем равновесие между экономической и социальной составляющей, чтобы население не дошло до социальной напряженности. С другой стороны, чтобы и техническая, инженерная инфраструктура тоже не страдала. А методология и правила расчетов есть. Более того, есть закон и правила, которые регулируют сферу естественных монополий.
- Какие источники финансирования вы сегодня рассматриваете для модернизации инфраструктуры систем теплоэнергетики? Есть ли среди них внетарифные инвестиции?
- Да, конечно. На сегодняшний день рассматриваются несколько источников финансирования. Первое – это целевые трансферты и средства республиканского бюджета, субсидирование со стороны местных исполнительных органов, местного бюджета. Эти средства относятся к источникам внетарифного финансирования. Сейчас также рассматривается привлечение ряда займов со стороны международных финансовых институтов, ЕБРР, ЕАБР и других.
- 19 из 37 ТЭЦ в стране находятся в аварийном состоянии. Экибастузская трагедия уже показала, чем это чревато, да и во многих городах с приходом морозов инфраструктурные сети оказались не готовы к отопительному сезону. Что предпринимает ваше ведомство во избежание подобных случаев?
- Проводится реформирование тарифной политики по принципу "Тариф в обмен на инвестиции". Они предполагают совершенствование тарифной политики в сфере производства электроэнергии и естественных монополий, куда относится услуга теплоснабжения. Здесь основной задачей является снижение износа инженерной инфраструктуры сетей, оборудования минимум на 15%, усиления контроля субъектов естественных монополий за целевым использованием средств потребителей, а также защита прав и интересов потребителей.
В данном направлении внесены поправки в закон с целью предоставления монополистам возможности, чтобы они могли увеличить ремонтные работы за счет привлечения инвестиций. Мы ожидаем, что эта работа будет проводиться поэтапно на долгосрочный период сроком 7-8 лет и будет исходить из фактических возможностей проведения данных ремонтных работ. То есть, в сферу теплоснабжения и другие сферы естественных монополий будут привлекаться инвестиции для модернизации инженерной инфраструктуры. Это, в первую очередь, позволит улучшить стабильность и качество предоставляемых услуг.
На сегодняшний день сфера ЖКХ загружена - население растет, бизнес растет, и соответственно объем потребления коммунальных услуг тоже растет. Все это транспортируется по сетям, которые были построены еще в советский период. Понятно, что из-за большой протяженности сетей, для его ремонта и обновления нужны большие инвестиции.
По сетям электроснабжения изношенность составляет 67%, теплоснабжения – 59%, водоснабжения – 53% и канализации – 63%. На данном этапе этот износ очень высокий, и чтобы не допустить увеличения в последующем периоде, принимаются меры по вливанию инвестиций в данную отрасль. Чтобы снизить риски, связанные с трагедиями на примере Экибастуза, нужно принимать такие меры.
Монополисты сами заинтересованы в инвестировании, одним повышением тарифов не исправишь ситуацию. Если износ сетей в сфере теплоснабжения составляет 59%, то к 2029 году он будет снижен минимум на 15%. Важно учитывать, что есть естественный износ, который составляет порядка 2-3% ежегодно. Когда мы говорим о снижении износа, мы покрываем в том числе естественный износ.
- Плотность застроек в городах также негативным образом влияет на износ сетей, на что жалуются многие жители мегаполисов. Вы уполномочены как-то влиять на происходящее?
- Если люди нам жалуются, мы можем выйти с проверкой законности и обоснованности подключения к коммуникациям. А строительство инженерных сетей для обеспечения инженерной инфраструктуры застроек – это уже работа местных исполнительных органов, акиматов.
- Насколько прозрачна сегодня процедура тарифообразования для потребителей?
- На сегодняшний день весь процесс от заявки до принятия окончательного решения прозрачен, и процедура тарифообразования может вовлекать население. Каждый потребитель может зайти в базу "Монополист", увидеть заявку субъекта и какие расходы предусматриваются. При принятии окончательного решения, при утверждении тарифа проводятся публичные слушания с участием депутатов маслихата, общественных объединений, населения и всех заинтересованных лиц. Потребитель может увидеть ход решения вопроса по каждому тарифу. Объявления о проведении общественных слушаний публикуются в СМИ и в соцсетях. Параллельно ведется трансляция общественных слушаний в сети Facebook.
- Подводя итог нашей беседы, что бы вы назвали главной новостью для потребителей в 2023 году?
- Главная новость – это переход на "Тариф в обмен на инвестиции", мы совершенствуем тарифную политику. Мы принимаем меры по улучшению и модернизации коммунальной инфраструктуры, обеспечиваем контроль за целевым использованием инвестиций, осуществляем контроль в отношении самих субъектов естественных монополий и в целом будем защищать уязвимые слои населения.
В любом случае, мы не допустим необоснованного роста тарифов. Рост тарифов ожидается во втором полугодии, в первом полугодии будет решаться вопрос по заявкам. Сейчас легли поправки, которые предполагают изменение тарифов в сторону увеличения. Субъекты выйдут к нам с заявками, которые мы будем рассматривать с учетом широкого общественного обсуждения в каждом регионе отдельно. И потом, есть чувствительность самого населения к этим тарифам, каждое повышение тарифов рассматривается в индивидуальном порядке.
2023 жылғы ақпанда Қарағанды облысы мен Ұлытау облысының тұтынушылары өз төлем түбіртектерінде тауарлық газдың бағасы 5% - ға дейін төмендегенін көреді.
Бұл төмендеуге ҚР ҰЭМ Табиғи монополияларды реттеу комитетінің «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ-ның Қарағанды мен Ұлытау облыстарының тұтынушылары үшін тауарлық газды газ таратушы желілер арқылы тасымалдау қызметіне өтінімі бойынша жүргізген тарифтік смета шығындарының баптарын мұқият талдау нәтижесінде қол жеткізілді.
Талдау жүргізудің себебі ТМРК-ның Қарағанды облысы бойынша аумақтық департаменті «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ-на бекіткен бұрын қолданыста болған бұйрығы мерзімінің өтуі және өткен кезеңдегі нақты шығындарды ұсынуы болды.
Осылайша, ТМРК-ның Қарағанды облысы бойынша аумақтық департаменті 2022 жылғы 20 желтоқсанда тауарлық газды газ таратушы желілер арқылы тасымалдау қызметтеріне 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіле отырып, 1000 м3 үшін (ҚҚС-сыз) 4 986,91 теңге мөлшерінде тарифті бекітті, бұл бұрын қолданыста болған 6552,02 теңге/1000 теңге тарифінен 24%-ға төмен.
Естеріңізге сала кетейік, тауарлық газдың бөлшек бағасы, яғни газ тұтынушылары үшін түпкілікті баға ҚР Энергетика министрлігімен жыл сайын 1 шілдеден бастап әрбір өңір үшін жеке бекітілетін көтерме (жер қойнауын пайдаланушылардан газ сатып алу) бағалардан (76,7 %), сондай-ақ тауарлық газды газ таратушы желілер арқылы тасымалдау қызметтеріне тарифтерден (14,87 %) және газды өткізуге байланысты шығындардан (8,4 %) қалыптастырылады.
Нәтижесінде, тауарлық газды газ таратушы желілер арқылы тасымалдау қызметіне тарифтің 24%-ға төмендеуінің арқасында, 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап ТМРК «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ-ның Қарағанды мен Ұлытау облыстары бойынша барлық тұтынушылары үшін тауарлық газды бөлшек саудада өткізу бағасын 1000 м3 үшін (ҚҚС-сыз) 1 565,11 теңгеге немесе 5%-ға дейін төмендетті.
Осылайша, Қарағанды мен Ұлытау облыстары бойынша тұтынушылар 1000 м3 үшін (ҚҚС-сыз) 35 149,05 теңгенің орнына 33 583,94 теңгеден (ҚҚС-сыз) төлейтін болады.
Бұған дейін Комитет «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ-ның Қарағанды және Ұлытау облыстарындағы барлық тұтынушылары үшін газды өткізумен байланысты шығындарды 32%-ға төмендету нәтижесінде тауарлық газды бөлшек саудада өткізу бағасы 2022 жылғы 4 қарашадан бастап 3,5%-ға дейін төмендеген болатын.
Осыған байланысты, «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ-ның Қарағанды мен Ұлытау облыстары бойынша барлық тұтынушылары үшін тауарлық газды бөлшек саудада өткізу бағасының 2022 жылмен салыстырғанда жалпы төмендеуі 7,2%-ды немесе 1000 м3 үшін 2 846,36 теңгені (ҚҚС-сыз) құрады.
Тарифтер мен бағаларды қалыптастыру процесі ашық және айқын, субъектілердің тарифтері мен бағаларының өзгеру мәселелері ерекше бақылауда екендігін қосымша хабарлаймыз.
Кезекті және келген жаңа жылда алғашқы қоғамдық қабылдау бүгін, 2023 жылғы 10 қаңтарда, ҚР ҰЭМ Табиғи монополияларды реттеу комитеті мен оның аумақтық департаменттерінің Facebook-тегі ресми парақшаларында онлайн режимінде өтті.
ТМРК қызметкерлері дәстүр бойынша тұтынушылармен елдің өңірлер бөлігінде электрмен жабдықтау, сумен жабдықтау, жылумен жабдықтау және газбен жабдықтау тарифтері бойынша соңғы ақпаратпен бөлісті.
Сондай-ақ, тұтынушылар заңға тәуелді актілерге және табиғи монополиялар туралы заңнамаға соңғы түзетулер туралы хабардар етілді.
Қабылдау ТМРК төрағасының орынбасары Нұрлан Болатбаевтың төрағалығымен өтті, ол ведомствоның салалық басқармаларының басшыларымен бірлесіп, қабылдау барысында келіп түскен тұтынушылардың барлық сұрақтарына жауап берді.
Әзірге айтарлықтай өсім болған жоқ, бірақ бұл салада болашақта бағаның өсуіне барлық алғышарттар бар
Осы уақытқа дейін ҚР-дағы коммуналдық қызмет тарифтері айтарлықтай өскен жоқ. Мысалы, жылдық инфляция 19,6% және жалпы ақылы қызметтер бағасының 14,1% өсуіне байланысты газбен жабдықтау тарифтері жылдық динамика бойынша мүлде өзгерген жоқ, жылу 1,1%, суық су 1,2%, кәріз — 2,9%, электрмен жабдықтау — 8,1% қымбаттады.
Сонымен қатар, ұзақ мерзімді перспективада ҚР-да қомақты инвестицияны қажет ететін инженерлік инфрақұрылымның тозуын да, жалпы коммуналдық қызмет сегментіндегі тарифтердің өсуі, сөзсіз, инфляция кұшейтеді, ал инфляция биыл бүкіл әлемде айтарлықтай жоғары.
Тарифтер құрылымына реттелетін факторлар да, реттелмейтіндері де әсер етеді. Реттелетін факторлар әлі де уәкілетті органдардың бақылауында болса, онда реттелмейтін факторлар қабылданған шараларға қарамастан өз әсерін тигізіп жатыр.
Реттелмейтін факторлардың ішінде барлық логистикалық процестер құнының өсуі маңызды рөлге ие. «Коронадағдарыстан» кейін бірден пайда болған геосаяси дағдарысқа байланысты (айтпақшы, ол әлі еңсерілмеген) көптеген жеткізу жолдары үзілді. Атап айтқанда, Ресей арқылы жеткізілім үзілді, бұл әсіресе автокөліктерге, арнайы техникаға, жабдықтарға, құрылғыларға, құралдарға, қосалқы бөлшектерге және шығын материалдарына әсер етті. Бұл жабдықтың барлығын енді тек еуропалық елдерден ғана емес, көбіне, мысалы, Жапониядан немесе Кореядан тікелей өндірушілерден жеткізуге тура келеді, бұл бағаның айтарлықтай өсуіне әкеледі.
Бағам айырмашылығының өзгеруі де өз әсерін тигізеді және еуропалық және американдық серіктестермен сауда кезінде пайдаланылатын долларға немесе еуроға ғана қатысты емес, ресейлік жеткізушілермен жұмыс істейтін компаниялар үшін де рубльдің қымбаттауы кері әсерін тигізіп отыр. Айталық, 2019 жылғы қарашада «коронадағдарыс» алдындағы кезінде еуро орташа есеппен 428,9 теңгені, АҚШ доллары — 387,7 теңгені, рубль — 6,1 теңгені құраса, биылғы қаңтарында еуро 471,9 теңгеге, АҚШ доллары — 463,8 теңгеге, ал рубль — 7,6 теңгеге жетті, яғни тиісінше 10%, 19,6% және 25,5% қымбаттады. Қазақстандық компанияларға арналған барлық импорттық құрал-жабдықтар мен техника автоматты түрде қымбаттады.
Отын-энергетикалық ресурстардың қымбаттауы мен құрылыс материалдарының қымбаттауы да айтарлықтай ықпал етеді, бұл туралы да біз бірнеше рет жазған [1, 2, 3] едік.
Қазақстандықтардың отбасылық бюджетіне түсетін қысымды жеңілдету үшін көптеген мемлекеттік қолдау шаралары қабылданды және алдағы уақытта да жоспарлануда.
Еске сала кетейік, 2021 жылы ҚР-да млн-ға жуық қазақстандық атаулы әлеуметтік көмек, 32 мың отбасы тұрғын үй көмегін алды.
Табиғи монополиялар саласындағы ашықтық халық үшін әділ тарифтерді қамтамасыз етеді
ҚР-дағы цифрландыру деңгейі әлемдегі орташа деңгейден ғана емес, сонымен қатар көптеген дамыған елдердің көрсеткіштерінен де айтарлықтай жоғары. Биыл Қазақстан БҰҰ мониторингіне енгізілген 193 елдің ішінде электронды үкіметті дамыту бойынша 28-орынға шықты, ал 2020 жылы 29-орынға ие болғанын бұған дейін жазған болатынбыз. Қазақстан ТМД мен Орталық Азия елдерін ғана емес, сонымен қатар Ирландия, Канада, Италия, Бельгия, Чехия және т. б. секілді алдыңғы орындағы мемлекеттерді де айтарлықтай басып озды. Сонымен қатар, азаматтардың электронды қатысу рейтингінде (E-Participation Index, EPI) рейтингінде Қазақстан 15-орынға ие болды, бұл әлемдегі ең күшті көрсеткіштердің бірі.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қызметтерді цифрландырудың маңыздылығына тоқталып, атап айтқанда, елімізде мемлекеттік қызметтердің 90%-дан астамы электронды форматта жүзеге асырылып жатқанын және бұл әлемдегі ең жоғары көрсеткіштердің бірі екенін атап өтті.
ҚР-дағы рәсімдердің ашықтығына және тарифтерді белгілеу үдерісіне оң әсер еткен қызметтерді табысты цифрландыру мысалдарының бірі 2019 жылы «Монополист» электронды деректер базасын іске қосу. Мәліметтер базасы табиғи монополиялар субъектілерінің (ТМС) және әлеуметтік маңызды нарық субъектілерінің (ӘМНС) барлық қызметін цифрландыруға арналған.
Естеріңізге сала кетейік, халықтың өмір сүру деңгейі, баға саясаты және негізгі әлеуметтік маңызы бар салалардың жағдайы, айталық, коммуналдық шаруашылық, инфрақұрылым және т. б. тікелей әсер етеді.
Жалпы, ҚР-дағы монополистердің қызметін барынша ашық цифрлық форматқа көшіру іздестірілуде. Атап айтқанда, бүгінде ТМС «Атамекен» ҰКП-ның «Сатып алудың бірыңғай терезесі» порталына, Mitwork, «Еуразия Тек», «Каспий тендер», «Электрондық сауда порталы», «ЕТБ электронды сауда алаңы», «ЕТС — Тендер», «Самұрық-Қазына ҰӘҚ», мемлекеттік сатып алулар, жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алулары және «Бәйтерек» ҰБХ. Нәтижесінде, ТМС тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді қандай электрондық сауда алаңында сатып алуды өз бетінше таңдай алады.
Қазіргі уақытта «Монополист» деректер базасының функционалдығын кеңейту бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Ескертпе: ҚР-дағы ТМС инвестициялық бағдарламаны бекітеді, оған ТМС қызметтерінің тарифін белгілеу тәуелді болады. Мұндай бағдарламалардың мақсаты қолайлы техникалық, экономикалық және экологиялық әсерлерге қол жеткізу.
Қарапайым тілмен айтқанда, соңғы қызметтің тарифтері қандай болатыны, басқалармен қатар, монополист кәсіпорынның инвестициялық жоспары мен инвестициялық салымдары қандай болатынына байланысты. Мысалы, егер энергетикалық компания туралы айтатын болсақ, онда инвестициялық жоспар энергия өткізетін инфрақұрылымды немесе энергия өндіруші жабдықты дамытуды, қалпына келтіруді және жаңартуды қамтуы мүмкін. Кәсіпорынның бұған қанша ақша салғанына байланысты бұл компанияның кәсіпорындар мен халықты энергиямен қамтамасыз ету тарифі өзгереді.
Инвестициялық бағдарламалардың іске асырылуын және нысаналы индикаторларға қол жеткізуін бақылауды Табиғи монополияларды реттеу комитеті (ҚР ҰЭМ ТМРК) жүзеге асырады. 2020 жылға арналған есептерді қарау нәтижелері бойынша ҚР ҰЭМ ТМРК ТМС міндеттемелерін орындамағанын анықтады. Нәтижесінде еліміздің барлық өңірлерінде тұтынушыларға жалпы сомасы 13,3 млрд теңгеге қаражатты қайтару үшін уақытша өтемдік тарифтер бекітілді. 2021 жылы жағдай біршама қолайлы болып, сома 6,7 млрд теңгені құрады, бұл екі есеге жуық аз.
2022 жылғы 30 маусымдағы «Табиғи монополиялар туралы» ҚР заңына енгізілген өзгерістерге сәйкес, тарифтерді бекіту бойынша ТМС инвестициялық бағдарламасын қабылдау кезінде жергілікті атқарушы органдардың (әкімдіктер және басқалар) және өзге де мемлекеттік органдардың қорытындысы да енді ескерілді.
Жалпы, уәкілетті орган ТМС тарифтерін бекіту кезінде барлық пікірлер мен ұсыныстарды есепке алу, сондай-ақ сұрақтарға жауап алу мақсатында монополистердің өздерінің, тұтынушылардың, қоғам қайраткерлерінің және барлық мүдделі тұлғалардың қатысуымен алдағы өзгерістер, қызықтыратын сұрақтар бойынша қоғамдық тыңдаулар өткізеді.
ҚР-дағы цифрландырудың жалпы деңгейі монополистермен барынша өзара іс-қимылды электронды форматқа көшіруге мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде саладағы қоғамдық бақылауды күшейтіп, республиканың әрбір азаматы үшін деректерге қолжетімділікті ашады, сонымен қатар қағазбастылықты азайтып, көптеген процедураларды жеңілдетеді.
Ескерту: 2021 жылы ҚР-да интернет пайдаланатын 6 жастан асқан тұрғындардың үлесі қосылған жеріне қарамастан, жалпы халықтың 90,9%-ын құрады. Қалаларда бұл көрсеткіш 92,2%-ға, ауылдарда 88,8%-ға жетті. 2020 жылы интернетке қосылу деңгейі бүкіл республика бойынша 85,9%, қалалықтар бойынша 87,7% және ауылдық жерлерде 83,4% болды.
Салыстыру үшін: Халықаралық электрбайланыс одағының (The International Telecommunication Union, ITU) мәліметтері бойынша 2020 жылы бүкіл әлемде интернетті пайдаланатын адамдардың үлесі небәрі 59,1%, қалаларда — 75,6%, ауылдарда — небәрі 38,8% болды.
Осылайша, ҚР көрсеткіштері ТМД, Америка, Азия-Тынық мұхиты аймағының нәтижелерінен айтарлықтай асып түседі және Еуропа елдерінің көрсеткіштерінен сәл асып түседі. Бұл дамыған елдердің нәтижелеріне сәйкес келетін интернетке қосылудың ең жоғары деңгейі.
Дереккөз: https://finprom.kz/ru/article/cifrlandyru-monopoliyalardy-baylau-alaj-kmektesedi
МТЖ қызметі тарифтеріне уақытша төмендету коэффициенті және кіру жолы қызметтері тарифтері
Магистральдық теміржол желілерінің кейбір қызметтері реттелетін қызметке жатады және Табиғи монополияларды реттеу комитетінің (ҚР ҰЭМ ТМРК) бақылауында. Атап айтқанда, комиссияның функцияларына мыналар жатады:
• уақытша төмендету коэффициентін (УТК) бекіту;
• магистральдық теміржол желілерінің (МТЖ) реттеліп көрсетілетін қызметтеріне баға лимиттерін бекіту;
• тарифтерді белгілеу ережелеріне сәйкес магистральдық теміржол желілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне бекітілген баға лимиттерін жыл сайын түзету;
• магистральдық темір жол желісінің операторы кірме жолдарды магистральдық және станциялық жолдарға қосудан бас тартқан жағдайда шағымдарды қарау.
УТК-ге келетін болсақ, бұл тұтынушылар мен субъектінің мүддесін қорғау мақсатында департамент бекіткен және тарифке қолданылатын шама. ҚР ҰЭМ ТМРК ҚР ИИДМ мен Ұлттық инфрақұрылым операторы ұсынған оң қорытындыларды ескере отырып, облысаралық, ауданаралық және қала маңы қатынасында жолаушыларды тасымалдауды жүзеге асыратын тасымалдайтын МТЖ тарифіне УТК көлемін 0,01 (99,99%) мөлшерінде бекітті. Бұл шара бүкіл ел бойынша жолаушылар билеттерінің құны құрылымында МТЖ қызметтерінің құнын төмендетуге мүмкіндік берді.
Әрине, жолаушылардың жол жүру құнына көптеген факторлар әсер етеді, оның ішінде реттелмейтін қызметтердің кең спектрі бар. Дегенмен, кем дегенде, соңғы үш жылда сектордағы жолаушылар билеттері бағасының өсуі инфляция деңгейінен аспады және көп жағдайда айтарлықтай төмен болып шықты. Биылғы қараша айының қорытындысы бойынша теміржол жолаушылар көлігі қызметтеріне бағаның өсуі бір жылда 19,3%-ды құрады, бұл жалпы ҚР-дағы инфляция деңгейімен (19,6%) шамалас. Бір жыл бұрын сектордағы баға өсімі 5,5% (инфляция 8,7%), 2020 жылы 4,9% (инфляция 7,3%) болды.
Қазақстандықтар үшін бұл өте өзекті мәселе, өйткені теміржол көлігімен жолаушылар тасымалы «коронадағдарыстан» кейін тез қалпына келеді. Биылғы он айда теміржол көлігімен жолаушылар тасымалы 16,3 млн жолаушыны құрады, ал өткен жылдың сәйкес кезеңінде 12,3 млн және 2020 жылғы «коронадағдарыс» кезінде бар болғаны 9,4 млн болды.
Өз кезегінде кірме жолдарға қызмет көрсету саласында да тәртіп орнады.
Еске салайық, 2016 жылдан бастап кірме жолдар қызметтерін тұтынушылар кірме жолдың толық ұзындығына кірме жолдардың көрсетілетін қызметтерінің көлемін есептеуге тұрақты түрде шағымданды. Атап айтқанда табиғи монополиялар субъектілері (ТМС) ақы алып келген.
Мәселенің не екенін түсіндіріп көрейік.
Сондықтан 2019 жылы кірме жол қызметтерін тұтынушылардың мүдделерін қорғау мақсатында «Табиғи монополиялар туралы» ҚР заңына өзгерістер енгізілді. Содан бастап ТМС бәсекелес орта болмаған жағдайда жылжымалы құрамның өтуі үшін тұтынушы пайдаланатын жолдың пайдаланылған жеріне ғана ақы алуға міндеттеледі.
Сонымен қатар, кірме жолдар қызметінің стандартты келісімшарттарына өзгеріс енгізілді, оған сәйкес келісімшартта «жолдың қатпарланбаған ұзындығы» орнына «жолды пайдаланушы (кірме жолдарды тұтынушы) жылжымалы құрамның өтуі үшін пайдаланатын кірме жолдың ұзындығы» көрсетіледі.
Айта кету керек: көп жағдайда кірме жолдар қызметтерін тұтынушылар ТМС-мен келісімшарт жасасқан кезде көрсетілген ұзындыққа назар аудармайды және келісімге қол қояды. Комитет тұтынушыларға келісімшарт жасасу кезінде артық төлем жасамауға көмектесетін табиғи монополиялар туралы заңнаманы басшылыққа алуды ұсынады.
ҚР ҰЭМ ТМРК қызметінің нәтижесінде он айда 2 миллионнан астам тұтынушылардың құқығы мен мүддесі қорғалды
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау — қазақстандықтар үшін бұрынғыдан да өзекті. Атап айтқанда, реттелетін коммуналдық қызметтер саласында, құқық қорғау және кеңес алу үшін Табиғи монополияларды реттеу комитетіне (ҚР ҰЭМ ТМРК) хабарласуға болады.
Комитетке жеке есепке алу аспаптары, электр энергиясымен қамту, сумен қамту, жылумен қамту және газбен қамту тарифтері, коммуналдық қызметтерге сараланған тарифтер, келісімшарт жасау және техникалық шарттарды беру және т. б. мәселелер бойынша хабарласады.
Тек 2022 жылдың қаңтар–қазан айларында ҚР ҰЭМ ТМРК 4873 өтініш қабылдады, бұл бір жыл бұрынғыдан бірден 36,2% көп. Оның ішінде 2247 өтініш, 687 шағым, 55 ұсыныс және 1884 басқа өтініштер қабылданды.
Азаматтардың 3129 өтініші қаралды — бір жыл бұрынғыдан 19,1% артық. Тағы 1568 өтініш тиісті ведомстволарға жіберілді.
Нәтижесінде 1365 жауап беріліп, 1000-нан астам қолайлы әкімшілік акт және 244 міндеттейтін әкімшілік акт қабылданып, 8 әкімшілік шара қолданылды.
ҚР ҰЭМ ТМРК шешуге көмектесетін мәселелер жылу, су, газбен қамту, жарықтандыру, кәріз, лифт шаруашылығы, абаттандыру және көгалдандыру, телефон және радио қондырғылары және т. б.
Атап айтқанда, биылғы 10 айдың қорытындысы бойынша қазақстандықтардан түскен өтініштердің 17,6%-ы газбен қамтуға, 16,5%-ы жылумен қамтуға, 12,5%-ы жарықтандыруға, 12%-ы сумен қамтуға, 30,4%-ы тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық және халыққа тұрмыстық қызмет көрсету бойынша жалпы мәселелерге қатысты.
ҚР ҰЭМ ТМРК қызметі нәтижесінде 2 млн-нан астам тұтынушының құқығы мен мүддесі қорғалды.
Еске сала кетейік, табиғи монополиялар субъектілерінің (ТМС) қызметі ҚР «Табиғи монополиялар туралы» заңымен реттеледі. Атап айтқанда, заң табиғи монополиялар салаларын айқындайды.
ТМС жауапкершілігіне қатысты уәкілетті орган — ҚР ҰЭМ ТМРК — ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің «Табиғи монополиялар туралы Қазақстан Республиканың заңнамасын бұзу» туралы 164-бабына сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс қозғап шара қолданады.
Біз осы баптың негізгі постулаттарын қысқаша сипаттап, заң бұзушылықтар үшін тиісті айыппұлдарды көрсеттік.
Биылғы жылда соңғы, сонымен бірге кезекті қоғамдық қабылдау бүгін, 2022 жылғы 6 желтоқсанда ҚР ҰЭМ Табиғи монополияларды реттеу комитеті мен оның аумақтық департаменттерінің Facebook-тегі ресми парақшаларында онлайн режимінде өтті.
Қабылдау барысында ТМРК мамандары электрмен жабдықтау, сумен жабдықтау, жылумен жабдықтау және газбен жабдықтау тарифтерімен жағдай бойынша соңғы ақпаратпен бөлісті.
Комитеттің Facebook-тегі ресми парақшасына қоғамдық бірлестіктер өкілдерінен жеке жылу есептеу құралдарына, электр энергиясы дифтарифтеріне қатысты және басқа сұрақтар келіп түсті.
Келіп түскен барлық сұрақтарға ТМРК төрағасының орынбасары Нұрлан Болатбаев пен ведомствоның салалық басқармаларының басшылары жауап беруге тырысты.
Жылыту, бастапқы энергияны тұтыну, үнемдеу принциптері. 2022
ҚР-да бастапқы энергия тұтыну ТМД елдеріндегі ең жоғары көрсеткіштердің бірі: жан басына шаққанда 150,1 ГДж. Бұл әлемдік орташа көрсеткіштен екі есе және ЭЫДҰ-ға кірмейтін басқа елдердегі көрсеткіштен үш есе дерлік жоғары. Салыстыру үшін: Еуропада бастапқы энергия тұтыну жан басына шаққанда 122 ГДж, Таяу Шығыс елдерінде — 143 ГДж, Азия-Тынық мұхиты аймағындағы елдерде — бар болғаны 63,6 ГДж, дүниежүзілік орташа көрсеткіш — жан басына шаққанда 75,6 ГДж. ТМД елдерінде Түрікменстан мен Ресейде ғана көрсеткіш Қазақстаннан жоғары.
Бастапқы энергия — жасанды түрлендіру процесіне ұшырайтын табиғаттағы энергия түрі. Басқаша айтқанда, бұл елдегі халықтың тұрмыстық қажеттіліктерін және экономиканың барлық салаларының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін энергия мен отынның әртүрлі түрлерінің жиынтығы.
Бастапқы энергия конверсиялық процестердің нәтижесінде қоғам тікелей пайдалана алатын энергияның неғұрлым ыңғайлы түрлеріне айналады, мысалы, жылу, электр энергиясы, тазартылған отын және т. б.
ҚР-да басқа елдермен салыстырғанда электр энергиясы мен газды тұтынудың жоғары деңгейі, сондай-ақ бұл коммуналдық қызметтер құнының өте арзан екенін біз бұған дейін жазған болатынбыз. Жылытуға келетін болсақ, бұл жерде мемлекеттер арасында тікелей салыстыру мүмкін болмайды: елден елге жылу беру принциптері өте әртүрлі. Айталық, электр энергиясымен (Дания мен Финляндия), геотермалдық энергиямен (Исландия), иннераторлардан алынатын жылумен (Норвегия), әртүрлі энергия көздерінің комбинациясы (Швеция) және басқа да ондаған нұсқалармен бірге өндірілетін жылуды қолдануға болады. Климаттың да рөлі бар, бұл елдер мен жылу жүйелерін тікелей салыстыруға мүмкіндік бермейді.
Біздің елімізде үй шаруашылықтарының 52,6%-ы орталықтандырылған жылыту жүйесін пайдаланады. Тағы 25,2%-ы автономды пешті газбен жылытса, 23,3%-ы қатты отын, 0,2%-ы сұйық отын, 0,2%-ы электр қуатын жылыту үшін пайдаланады.
Орталықтандырылған жылумен қамту саласында (реттелген коммуналдық қызметтер) биылғы қазан айының қорытындысы бойынша баға жыл ішінде 2% төмендеді. Биыл бағаның төмендеуі тарату желілері арқылы тасымалданатын газдың (сонымен қатар реттелетін қызмет түрі) де байқалды. 2021 жылдың қазан айымен салыстырғанда қазан айында тарифтің төмендеуі 0,6%-ды құрады. Ал қатты отын бір жылда 11,1% қымбаттады. Бұл өнімнің құны реттелмейді.
Ескерту: ҚР-дағы коммуналдық қызметтер үшін төлемнің дұрыс есептелуі жіті қадағаланады. Жылуға артық төленген шамамен 490 млн теңге тұтынушыларға қайтарылады, деп хабарлады ҚР ҰЭМ Табиғи монополияларды реттеу комитеті. Жылу энергиясын есепке алу құрылғылары жоқ тұтынушылар үшін жылумен жабдықтау қызметінің құнын қайта есептеу жұмыстары аяқталды. Қайта есептеу нәтижелері бойынша есептелген қаражатты қайтару тұтынушылардың жеке шоттарында жаңа жылыту кезеңінде (2022-2023 жж.) немесе күнтізбе бойынша яғни 2022 жылдың соңына дейін аванс (баланс) түрінде көрсетіледі.
Табиғи монополия субъектісі сыртқы ауаның нақты температурасын ескере отырып, реттеліп көрсетілетін жылумен жабдықтау қызметінің құнын тікелей тұтынушыларға, ал тұтынушының орналасқан жерін анықтау мүмкін болмаған жағдайда төлем жасау кезінде реттелетін жылумен жабдықтау қызметінің тарифін төмендету арқылы қайта есептеуге міндетті, деп хабарлайды комитет.
Қайтарылатын қаражаттың ең көп мөлшері Шығыс Қазақстан облысына (186,2 млн теңге), Қарағанды облысына (81,3 млн теңге), Алматыға (40,9 млн теңге) және Қызылорда облысына (38,8 млн теңге) тиесілі.
Бұл арада жылуды үнемдеу мәселесі жылумен жабдықтауды ұйымдастыру принципіне қарамастан кез келген елде қарастырылуы керек. ҚР-да автономды жылытуды пайдаланатын азаматтар бірінші кезекте газды немесе қатты отынды үнемдеуі керек. Біз қазірдің өзінде газды үнемдеу туралы жазған болатынбыз, және тұтастай алғанда, дәл осындай кеңестер отынның кез келген түріне қатысты.
Орталықтандырылған жылыту құнына келетін болсақ, Қазақстанда ол жылытылатын бөлменің ауданына және сырттағы температураға байланысты. Міне, үнемділік қағидалары да осында.
Будапештте (Венгрия) Венгрияның Энергетика және коммуналдық кәсіпорындарды реттеу агенттігінің (MEKH) көмегімен USAID/НАРУК «Орталық Азия елдеріндегі энергетиканы реттеу саласындағы серіктестік» жобасы аясында орталықтандырылған жылумен жабдықтау мәселелері бойынша кеңес өтуде.
Бұл жоба Қазақстанда, Қырғыз Республикасында, Тәжікстанда және Өзбекстанда нормативтік-құқықтық базаны нығайтуға және реттеу саласындағы әріптестердің әлеуетін арттыруға мүмкіндік беретін пәрменді іс-шараларды айқындау арқылы энергетика секторының нақты мәселелерін шешуге бағытталған.
Қазақстаннан таныстыру сапарында жылу энергетикасы саласындағы тарифтік реттеуші ретінде ҚР ҰЭМ Табиғи монополияларды реттеу комитеті, сондай-ақ ҚР Энергетика министрлігі болды.
USAID/НАРУК жобасы энергетика секторын қадағалайтын реттеуші органдардың әлеуетін нығайтуы керек, бұл өз кезегінде қазіргі заманғы, үйлесімді, еркін аймақтық нарыққа және таза энергетикалық инвестициялардың өсуіне ықпал етеді.
Орталық Азиядан келген серіктестер алдында әріптестерінің алдында тұрған проблемаларды шешуде үлкен тәжірибесі бар еуропа елдеріндегі реттеушілерінің өкілдері сөз сөйледі, олар өз елдерінде орталықтандырылған жылумен жабдықтауды реттеу бойынша практикалық тематикалық зерттеулер мен мысалдар келтірді.
Еуропалық әріптестерінен басқа, Қырғыз Республикасының, Тәжікстан және Өзбекстан Республикаларының өкілдері де өз баяндамаларымен сөз сөйлеп, жылу энергиясы саласын реттеу тәжірибесімен бөлісті.
ҚР ҰЭМ ТМРК атынан Қазақстандағы жылу энергетикасы саласындағы реттеу туралы баяндамамен оның басшысы Асан Дарбаев сөз сөйледі.
Асан Дарбаев жылу энергетикасы саласын егжей-тегжейлі сипаттап, осы нарықта тарифтік реттеу қалай жүзеге асырылатынын, сондай-ақ ашық тариф қалыптастыру үшін қандай шаралар қабылданатынын айтып берді.
Аталған іс-шара барысында қатысушыларда Будапешттегі «Фётав Зрт» орталықтандырылған жылумен жабдықтау объектісіне баруға мүмкіндік болды, онда қаладағы барлық орталықтандырылған жылумен жабдықтау желісіне үздіксіз қадағалау мен техникалық қызмет көрсетудің қалай жүзеге асырылатынын өз көздерімен көрді.
Бұл кездесу ашық тарифтерге қол жеткізуде және нормативтік-құқықтық базаны жетілдіруде жақсы тәжірибе алуға мүмкіндік беретіні сөзсіз, және еуропа елдерінде жылу энергетикасын реттеудің қолайлы тәсілдері реттеуге енгізілетін болады.