Эхинококкоз және оның алдын алу шаралары.
Эхинококкоз және оның алдын алу шаралары.
Эхинококкоз – адамның ауыр паразитологиялық ауруы. Эхинококкоздың қоздырғышы эхинококк болып табылады.
Эхинококкоз екі иесінің қатысуымен дамиды – түпкілікті, денесінде ересек гельминттер паразиттенетін және аралық, эхинококтың дернәсілдік түрі (эхинококк көпіршіктері) өмір сүретін.
Эхинококктың түпкілікті иелері көбінесе иттер, қасқырлар, шақалдар, түлкілер және басқа да жыртқыш ет қоректі болып табылады.
Түпкілікті иелердің инфекциясы әдетте мал сою алаңдарынан, мал фермаларынан келетін тамақ қалдықтарын жеу, жайсыз мал қорымдарында және табиғатта өлген жануарлардың мәйіттерін жеу арқылы болады. Ауру жануарлар, соның ішінде иттер сыртқы ортада эхинококктың жұмыртқалары мен сегменттерін таратады.
Аралық иелері шөп қоректі және барлық қоректі жануарлардың әртүрлі типтері; оның ішінде барлық ауылшаруашылық жануарлары. Аралық жануарлардың инфекциясы олардың жұмыртқаны немесе эхинококтың сегменттерін шөппен, сумен және сыртқы ортаның басқа элементтерімен жұтуы нәтижесінде пайда болады.
Осылайша, инвазия ұласуы жыртқыштар – эхинококтың түпкілікті иелері және әртүрлі шөп қоректілер мен барлық қоректілер – аралық иелері арасында жүреді.
Адамдар эхинококктың аралық иесі рөлін де атқара алады, бірақ жануарларға қарағанда жиірек.
Адамның инфекциясы көбінесе иттермен тұрақты әрекеттесу нәтижесінде пайда болады, олардың жүні мен тілінде эхинококктың жұмыртқалары мен сегменттері болуы мүмкін.
Сондай-ақ адам табиғи су қоймаларынан ластанған суды ішу және жұқтырған иттердің нәжісімен бірге эхинококк жұмыртқалары түсетін жуылмаған көкөністерді, жемістерді, жидектерді және көк шөптерді жеу арқылы жұқтыруы мүмкін. Сондай-ақ шаңнан немесе шыбындар арқылы эхинококк жұмыртқаларымен кездейсоқ ластанған басқа тамақ өнімдері арқылы жұқтыруға болады. Кейбір жағдайларда адам қойдан эхинококкозбен ауырады. Қойдың жүні эхинококк жұмыртқаларымен жиі ластанғандықтан, сауу және қырқу кезінде.
Адамдарда эхинококкоз көптеген айлар, тіпті жылдар бойы симптомсыз болуы мүмкін. Дернәсілдік формалардың өте баяу өсуіне және организмнің жоғары компенсаторлық және қорғаныш қасиеттеріне байланысты.
Эхинококк адамның барлық дерлік органдары мен тіндерінде локализациялануы мүмкін, бірақ көбінесе бауырда кездеседі. Көптеген пациенттер бауырдың ұлғаюын кездейсоқ анықтайды, бұл толық денсаулығының ортасында көрінеді. Жиі эхинококкпен бауырдың зақымдануы пальпация арқылы анықталады. Паразит бауыр түтіктерін қысқанда немесе олар ішіндегі эхинококк кистасы жарылғанда сарғаю пайда болады. Эхинококк кистасы жарылған кезде оның ішіндегісі сыртқа төгіліп, іш қуысын ластауы мүмкін. Кейіннен іш қуысы мүшелерінің көптеген эхинококктарын болдыру мүмкін.
Сондай-ақ кистаның іріңдеп кетуі, перитонит дамуы және анафилактикалық шок, тіпті өліммен аяқталуы мүмкін. Көбінесе эхинококк (20-30%) өкпеге әсер етеді. Бастапқыда ауру симптомсыз өтеді, бұл кезеңде көпіршікті кеуде қуысының рентгендік зерттеуі кезінде немесе кеуде органдарының кез келген басқа ауруларына күдік туындаған жағдайда ғана анықтауға болады. Кейде плевраның немесе бронхтың қуысына іріңдеп кететін кистаның жарылуы жағдайында коллапспен өздігінен пневмоторакс пайда болады.
Эхинококкоздың алдын алудың негізгі шаралары - иттермен жақын араласпау, тамақ ішер алдында, жұмыстан, серуендеуден кейін және т.б. қолды жуу, аңдардың терісін өндеу және оларды аулау кезде сақтық сақтау, тері өнделген үй-жайды мұқият ылғалды тазалау керек. Сондай-ақ шикі көкөністерді, жидектерді, шөптерді жақсылап жуу керек. Қайнаған суды ішу және тұрмыстық қажеттіліктер үшін пайдалану. Үй-үйді аралап мал союға тыйым салынады. Барлық тәркіленген мал сою өнімдері жойылуы керек, оларды полигонға апаруға, иттерге шикі тамақтандыруға немесе кәріздеуге ағызуға болмайды. Аң аулау кезінде қырылған кеміргіштер мен жәндік қоректі жануарлардың өлекселерін иттерге тамақтандыруға қатаң тыйым салынады.
«ҚР ДСМ СЭБК ҚО СЭБД Жітіқара аудандық санитариялық-эпидемиологиялық бақылау басқармасы» РММ жетекші маманы Дилтаева Г.К.