1991 жыл: президент сайлауы, КСРО-ның күйреуі және Наурыздың оралуы
Бірінші Президент сайлауы
1991 жылы Қазақ КСР-інде президент лауазымы пайда болды. Содан кейін одақтық республиканың басшысын Жоғарғы Кеңес сайлайды деп шешілді.
Сол кезде Қазақстан Компартиясының бірінші хатшысы қызметін атқарған Нұрсұлтан Назарбаев Кеңес Республикасының Президенті болды. Қазан айында елде сайлау туралы заң қабылданғаннан кейін, бүкілхалықтық дауыс беруді өткізу мүмкін болды, ол ҚазКСР – де бір жарым айдан кейін-1 желтоқсанда өтті. Нұрсұлтан Назарбаев алғашқы Қазақстандық сайлауда сайлаушылардың 88,2 пайызы қатысқан 98,7 пайыздан жеңіске жетті.
"Біздің алдымызда бүкіл әлеуметтік-экономикалық өмір салтын түбегейлі өзгерту тұр, ал тарих көрсеткендей, ол қоғам біртұтас идеямен қозғалатын жерде ғана табысты өтеді, оның атымен адамдар уақытша қиындықтарға және тіпті жеке сәтсіздіктерге дайын. Біз үшін бұл идея – Қазақстанның еркін егеменді демократиялық мемлекеті. Ол үшін 1 желтоқсанда республика азаматтары дауыс берді..." - деді Нұрсұлтан Назарбаев ұлықтау рәсімінде сөйлеген сөзінде.
20 жыл өткен соң, 2011 жылғы 10 желтоқсанда Парламент Сенаты "Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы "ҚР Заңына толықтырулар енгізу туралы"Заңды қабылдады. Құжатқа сәйкес 1 желтоқсан Тұңғыш Президент күні болып жарияланды.
Кеңес Одағының Құлдырауы
КСРО — ны сақтау туралы Бүкілодақтық референдум-1991 жылы 17 наурызда өткен КСРО тарихындағы жалғыз Бүкілодақтық референдум. Дәл осы жерде азаматтар: "сіз КСР Одағын тең құқылы егеменді мемлекеттер одағы ретінде сақтау қажет деп санайсыз ба?".
Қазақ КСР-де 76 пайызы жақтап, 22 пайызы қарсы дауыс берді.
Тамыз путч
Тамыз дағдарысы - Кеңес Одағындағы 1991 жылғы 18-21 тамыздағы оқиғалар, шенеуніктер қастандық, төңкеріс және Конституцияға қарсы билікті басып алу ретінде бағаланды.
18-19 тамызға қараған түні КСРО-ның жоғарғы басшыларының тобы төтенше жағдай жөніндегі мемлекеттік комитетті (ТЖМК) құрды. Комитеттің басты мақсаты КСРО-ның ыдырауына алып келетін Одақтық шартқа қол қоюға жол бермеу болады. 19 тамызда сол кезде Қырымда демалыста болған КСРО президенті Михаил Горбачев биліктен шеттетілді.
Мәскеудегі тамыз оқиғаларынан кейін Компартия өзін-өзі тарату туралы жариялады. 8 желтоқсанда Ресей, Украина және Беларусь басшылары КСРО-ны тоқтату туралы Беловеж келісіміне қол қойды.
Қазақстан тиісті конституциялық заңға қол қою фактісі бойынша 16 желтоқсанда тәуелсіздігін жариялады.
"Қазақстан Республикасы-тәуелсіз, демократиялық және құқықтық мемлекет. Ол өз аумағында толық билікке ие, ішкі және сыртқы саясатты дербес анықтайды және жүргізеді", - деп құжаттың 1-бабында айтылған.
Жаңа Республиканың алғашқы тәуелсіздігін оны жариялағаннан жарты сағат өткен соң Түркия мойындады.
21 желтоқсанда Қазақстанның астанасы Алматы қаласында бұрынғы КСРО – ның 11 республикасының басшылары жаңа бірлестіктің-Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының (ТМД) негізін қалаушы құжаты болған декларацияға қол қойды.
Ядролық полигонның жабылуы
Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы мемлекеттік актісі Президенттің 1991 жылғы 29 тамыздағы "Семей полигонын жабу туралы" Жарлығы болды, ол тура 40 жылға созылды. Осы уақыт ішінде 473 ядролық жарылыс жасалды. Олардың жалпы қуаты 50 мегатоннан асты. Радиация 304 000 шаршы шақырым аумаққа әсер етті, онда 1,7 миллионнан астам адам өмір сүрді.
Полигонды жабуда Олжас Сүлейменов көшбасшы болған "Невада – Семей" қоғамдық антиядролық қозғалысы үлкен рөл атқарды.
Олжас Сүлейменов.
Жарлықтан кейін 25 жыл өткен соң Назарбаев сөз сөйлеп, Қазақстандықтардың тағы бірнеше ұрпағы өз денсаулығында ядролық сынақтардың салдарын сезінетінін айтты.
2021 жылы Семей полигонының жабылуына 30 жыл толды.
Қазақ ғарышкерінің алғашқы ұшуы
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы КСРО мен Қазақ КСР үкіметтері арасындағы тиісті уағдаластықтан кейін Мәскеу облысындағы Гагарин атындағы Ғарышкерлерді даярлау орталығында жаттығуды бастады.
Дайындық сәтті өтті. 2 қазанда Әубәкіров Ғарышкер-зерттеуші ретінде орбитаға аттанды. Онымен бірге экипажда Александр Волков (командир) және австриялық Франц Фибек болды. "Мир" орбиталық кешенінің бортында Тоқтар Әубәкіров бір апта өткізіп, 10 қазанда Анатолий Арцебарский және Франц Фибекпен (Австрия) бірге "Союз ТМ-12" ғарыш кемесінде Жерге оралды. Ұшу ұзақтығы 7 тәулік 22 сағат 12 минут 40 секунд құрады.
Алғашқы тәуелсіз БАҚ
1991 жылдың көктемінде "КТК" және "Тан"жұмыс істей бастады. Екі телеарна да қазақстандықтар арасында танымал болды. Жазда Қазақстанның ең табысты газеттерінің бірі – "Караван" апталығының бірінші нөмірі шықты. Басылымның алғашқы таралымы 50 000 дананы құрады.
Сайттан Фото caravan.kz газеттің бірінші нөмірі
Мемлекеттік аппараттағы реформалар
1991 жылы Қазақстан мемлекеттік басқару органдарын белсенді реформалауды бастады. Ғарыштық зерттеулер агенттігі мен Жер мәселелері және жерге орналастыру жөніндегі мемлекеттік комитет құрылды, туризм, Баспасөз және бұқаралық ақпарат, дене шынықтыру министрліктері құрылды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің "Қазақ КСР Ұлттық мемлекеттік банкінің жарғысы туралы"қаулысы қабылданды. Қаулыға сәйкес Ұлттық мемлекеттік банк республиканың меншігіне өтті. КСРО Сауда-өнеркәсіп банкінің қазақстандық бөлімшесі "Тұранбанк" болып қайта құрылды, ол 17 жылдан кейін "БТА банкі"болып қайта аталды. Елде салық қызметі мен Кеден комитеті пайда болды. 10 желтоқсанда Президент Республиканың Алмаз қорын құру туралы жарлық шығарды.
Атау
1991 жылы Гурьев облысы – Атырау, ал Гурьевтің өзі – Атырау, Көкшетау облысы-Көкшетау облысы болып өзгертілді. Қазақ КСР өз атауын 10 желтоқсанда Қазақстан Республикасына өзгертті.
Атырау.
Наурыз мейрамын қайтару
КСРО-да Наурыз мейрамына 1926 жылы "өткеннің жәдігерлерімен" күресу сылтауымен тыйым салынды. Мерекенің дінге ешқандай қатысы жоқ болғанына қарамастан, оның тыйым салуы дінбасылар мен діндарларды қудалаумен қатар жүрді. Мереке Қазақстан жеріне келгенше 60 жылға жуық уақыт өтті.
"Целиноградская правда" газеті.
1991 жылғы 15 наурызда Қазақ КСР Президентінің "Наурыз мейрамының халықтық мерекесі туралы" Жарлығы шықты: "22 Наурыз – көктемгі күн мен түннің теңесу күні – Наурыз мейрамы халық мерекесі күні деп жариялансын". Бұл туралы демалыс күні әлі күтілген жоқ (ол 1992 жылы жарияланды). Сол Жарлықта "халық депутаттарының жергілікті кеңестеріне климаттық жағдайларды ескере отырып, халықтық көктем мерекесі Наурыз мейрамын өткізу күндерін дербес анықтауды ұсыну"қаулы қабылданды.