Қазақстанда ауыл әкімдерінің тікелей сайлауы өтеді

25 шілдеде аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің әкімдерін сайлау өтеді

Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Қазақстан Жаңа нақты ахуалда: іс-қимыл уақыты" атты ел халқына Жолдауында 2021 жылдан бастап ауыл әкімдерінің тікелей сайлауын өткізу туралы тапсырма берген болатын.

 

Бұл бастама жергілікті өзін-өзі басқару институттарының жаппай практикасын енгізу арқылы мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыруға қатысты негізгі саяси реформалар пакетін дәйекті іске асыруға бағытталған.

 

Жергілікті басқару мен өзін-өзі басқаруды реформалау бірқатар стратегиялық міндеттерді шешуге бағытталған.

Біріншіден, жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлауды ашық Мемлекеттік басқару қағидаты және "халық үніне құлақ асатын мемлекет"тұжырымдамасын іске асыру ретінде енгізу.

Екіншіден, азаматтардың ауылдық аумақтарды дамытуға және жергілікті маңызы бар мәселелерді шешуге қатысуын кеңейту.

Үшіншіден, атқарушылық және заңнамалық өкілеттіктерді төменгі деңгейге кезең-кезеңімен беру.

Төртіншіден, ауыл әкімдерін тікелей сайлау кезінде партиялардың өкілеттіктерін кеңейту арқылы саяси бәсекелестікті дамыту.

 

ҚР Үкіметі жоғарыда көрсетілген Жолдауды іске асыру жөніндегі Жалпыұлттық жоспардың 139 және 140-тармақтары шеңберінде аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің әкімдерін тікелей сайлауды енгізу жөніндегі заң жобаларын әзірледі.

 

2021 жылғы 24 мамырда Мемлекет басшысы ауыл әкімдерін тікелей сайлауды енгізу мәселелері жөніндегі заң жобаларына қол қойды:

- "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы "Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" ҚР Конституциялық заңы",

 

- "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне сайлау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы"заң.
Бұл ретте Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша "ҚР-дағы сайлау туралы" Конституциялық заңға Парламент Мәжілісін сайлау кезінде саяси партиялардың өту шегін 7% - дан 5% - ға дейін төмендету, сондай-ақ барлық деңгейдегі сайлау бюллетеньдерінің нысандарына "баршаға қарсы"бағанын енгізу жөніндегі ережелер енгізілді. Бұл норма алдағы ауыл әкімдерін сайлау науқанында іске асырылатын болады.

 

Ауылдық аумақтарды басқарудың тиімді тетіктерін құру процесіне ауылда тұратын Қазақстан азаматтарының 40% - дан астамы тартылатын болады.

 

Алдағы тікелей сайлау ауылдық аумақтардың 2346 әкімдеріне қатысты болады, олардың 775-і ағымдағы жылы халық сайлайтын болады.

 

Қол қойылған заңдармен келесі жаңа нормалар енгізілді:

Аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің әкімдігіне кандидаттар ұсыну:

- өз мүшелері қатарынан саяси партиялармен;

- өзін-өзі ұсыну тәртібінде (кандидатты қолдау үшін тиісті сайлау округінде тұратын сайлаушылардың қолдарының кемінде 1% - ын жинау арқылы);

- аудан (облыстық маңызы бар қала) әкімі, егер ұсыну мерзімінің соңына екіден кем кандидат ұсынылса.

Сайлау науқанының мерзімдері мен кезеңдерін белгілеу

Сайлау науқанының мерзімі 30 күнді құрайды.

Тағайындау мерзімі

- жұмыс істеп тұрған әкімнің өкілеттік мерзімі аяқталған жағдайда сайлау 40 күн бұрын жарияланады және жұмыс істеп тұрған әкімнің өкілеттік мерзімі аяқталғанға дейін 10 күн бұрын өтуі тиіс;

- жұмыс істеп жүрген әкімнің өкілеттігін тоқтатқан жағдайда сайлау әкімнің өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылған күннен бастап бір ай ішінде тағайындалады және тағайындалған күннен бастап 30 күн ішінде өтуі тиіс.

Кандидаттарды ұсыну сайлау жарияланғаннан кейінгі келесі күні басталып, сайлау күнінен 15 күн бұрын аяқталады. Яғни, тағайындау мерзімінің ұзақтығы 14 күнге жетуі мүмкін. Осы уақыт ішінде кандидат тіркеуге қажетті құжаттарды жинаумен айналысады.

 

Кандидаттарды тіркеу сайлау күнінен 10 күн бұрын аяқталады. Осы кезеңде аумақтық сайлау комиссиясы ұсынылған құжаттардың дұрыстығын тексереді.

 

Сайлау күнінің алдындағы соңғы онкүндікте үгіт-насихат іс-шаралары және сайлаудың өзіне дайындық жүзеге асырылады.

 

Сайлау өткізілгеннен кейін үш күн ішінде қорытынды шығарылады, жеті күн ішінде сайланған әкімді тіркеу жүзеге асырылады. Бұл ретте сайланған әкімнің өкілеттігі оны тиісті аумақтық сайлау комиссиясы тіркеген кезден басталады.

 

Алдағы сайлауға қатысты сайлау комиссияларының өкілеттіктерін нақтылау

Сайлауды тағайындауға, кандидаттарды ұсынуға және тіркеуге байланысты негізгі сайлау іс-шараларын аудандық (қалалық) аумақтық сайлау комиссиялары жүзеге асырады.

Дауыс беру күніне байланысты сайлау рәсімдерін учаскелік сайлау комиссиялары іске асырады.

Облыстық аумақтық сайлау комиссияларына заңдылықтың сақталуын бақылау, сондай-ақ қаржылық, материалдық-техникалық және әдістемелік қамтамасыз ету мәселелері жүктелген.

Ортсайлауком сайлау заңнамасының біркелкі қолданылуын, ТИК қызметінің "сайлау туралы" ҚТ талаптарына сәйкестігін бақылауды, сондай-ақ науқанды жалпы әдіснамалық сүйемелдеуді жүзеге асырады.

Кандидаттың ҚР заңнамасында белгіленген ең төменгі жалақының бір еселенген мөлшерінде сайлау жарнасы көзделген (42 500 теңге).

Жергілікті бюджет арқылы ауыл әкімдерінің тікелей сайлауын қаржыландыру

"ҚР жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы"," Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы"," ҚР мемлекеттік қызметі туралы "және" саяси партиялар туралы "Заңдарға қол қойылған түзетулер мыналарды көздейді:

1) қызметке сайлау тәртібі, ауыл әкімінің лауазымына кандидатураларға қойылатын талаптар, әкімнің өкілеттіктері;

2) ауыл әкімінің өкілеттіктерін:

- аумақтық сайлау комиссиясының жаңадан сайланған әкімді тіркеуі ; ;

- жоғары тұрған әкімнің аудан (облыстық маңызы бар қала) мәслихаты депутаттарының әкімге қатысты, оның ішінде жергілікті қоғамдастық жиналысының бастамасы бойынша сенімсіздік вотумын қабылдауы;

- өзі ұсынған саяси партияны қайта ұйымдастыру және тарату жағдайларын қоспағанда, саяси партияға мүшеліктің тоқтатылуы ; ;

- соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша әкімнің қайтыс болуы, әрекетке қабілетсіз, әрекет қабілеті шектеулі, хабар-ошарсыз кеткен деп танылуы не оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі;

- Қазақстан Республикасының азаматтығын тоқтату;

- Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге де жағдайларда;

3) мәслихаттардың ауыл әкімінің басқа әкімшілік мемлекеттік қызметшіге атқаратын мемлекеттік лауазымынан босатпай міндеттерін уақытша жүктеу құқығы;

4) аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің әкімдері сайлаған әскери міндеттілерді әскери жиындарға шақырудан босату;

5) аудандық (қалалық) сайлау комиссиясынан құжаттарды алған кезден бастап отыз күн ішінде кандидатқа арнайы тексеру жүргізу;

6) ауыл әкімдерін тәртіптік теріс қылықтары мен жазалары үшін ротациялаудың, аттестаттаудың күшін жою және лауазымын төмендету;

7) саяси партиялардың жарғысын, саяси партияның филиалы мен өкілдігінің конференциясында (жалпы жиналысында) ауыл әкімдігіне кандидаттар ұсыну жөніндегі құқықтары мен міндеттерін толықтыру бөлігіндегі өзгерістер.