Заң және тәртіп-әділ Қазақстанды құрудың негізі

Мемлекет басшысы жариялаған "заң және тәртіп" стратегиялық бағыты мемлекеттік саясаттың негізін қалыптастырады және қоғамдық даму векторын белгілейді. Бұл заң адамның құқықтары мен бостандықтарын әділ қамтамасыз етудің кепілі болып табылатын жүйе туралы, ал тәртіп азаматтардың мемлекетке деген сенімі мен олардың өзара жауапкершілігінің нәтижесі болып табылады. Берілген нұсқауларды іске асыруда прокуратураға заңдылықты сақтайтын және қоғамға мемлекеттік баяндауды насихаттайтын конституциялық орган ретінде белсенді рөл беріледі. Тұжырымдаманы іске асыру қадамдары, прокуратураның рөлі және құқықтық мәдениеттің маңыздылығы туралы Бас прокурор Берік Асылов айтып берді. - Берік Ноғайұлы, "Заң және тәртіп" тұжырымдамасының өзегі неде? Сіз бұл жаңа қоғамдық сенім жүйесі деп ойлайсыз ба? Прокуратураның Құқықтық қана емес, әлеуметтік әділеттілікті де қамтамасыз етудегі рөлі қандай? – Шынында да, "заң және тәртіп" тұжырымдамасы-әділ Қазақстанның идеологиялық тұғырнамасы. Бұл біздің Конституциямыздың мәнін көрсетеді, онда адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары ең жоғары құндылық ретінде танылады. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев "құқық – жақсылық пен әділеттілік өнері" деген сөздің терең мағынасын атап өтіп, "заң азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, қоғамда тәртіпті қамтамасыз ету үшін қажет"деп атап көрсетеді. Менің ойымша, бұл идеология қоғамдық мұраттардың, әсіресе мәдени-адамгершілік, моральдық-этикалық, отбасылық-тұрмыстық, рухани-діни және, әрине, еңбек ету, денсаулықты сақтау, білім алу құқығы сияқты Конституциялық кепілдіктердің мызғымастығын сақтауды көздейді. Материалдық игіліктерді, меншікті қорғауды, кәсіпкерлік қызмет бостандығын да жоққа шығаруға болмайды. Қоршаған әлемге және табиғи байлыққа құрметпен қарау қажет. Сондықтан "заң және тәртіп" - бұл тек заңды категориялар емес, біздің қоғамның тұрақтылығын, қауіпсіздігі мен өркендеуін анықтайтын өмірлік белгілер. Осы қағидаттарды ілгерілету үшін Үкімет биыл алдағы бес жылға арналған тиісті тұжырымдаманы бекітті. Оның мақсаты-азаматтардың құқықтық санасын нығайту, олардың құқықтық тәртіпті сақтауға белсенді қатысуы, заң бұзушылықтарға тұрақты қоғамдық иммунитетті дамыту. Прокуратура-бұл жұмыстың негізгі қатысушысы және үйлестірушісі. Заңдылық пен құқықтық тәртіп қағидаттарын кешенді енгізуді біз Президент Әкімшілігінің қолдауымен мүдделі органдармен және ұйымдармен бірлесіп үйлестіру шаралары жүйесі, цифрлық шешімдерді дамыту, болжамды-талдамалық қызметте жасанды интеллектті пайдалану және халықпен ауқымды ақпараттық-түсіндіру жұмыстары арқылы жүзеге асырамыз. Біздің барлық қызметіміз құқық үстемдігі қағидаттарын нығайтуға және мемлекеттің әлеуметтік жауапкершілігін іске асыруға бағытталған. Біріншіден, бұл адамның конституциялық құқықтарын, заңға бағынатын бизнес пен мемлекеттің мүдделерін қорғау. Азаматтардың, әсіресе балалардың бұзылған құқықтарын қалпына келтірудің жақсы мысалдары бар. Тек биыл ғана біздің актілеріміз бойынша 22 миллиард теңгеге 28 мың баланың пайдасына алимент бойынша қарыздар өтелді. Балалар үйінің 366 түлегі және халықтың әлеуметтік осал топтарынан 108 адам пәтер алды. 2,2 миллиард теңгеге 2,3 мың қызметкердің алдындағы жалақы бойынша қарыздар өндірілді. Президенттің тапсырмасы аясында Түркия, Катар, Корея, ҚХР және басқа елдерден келген 1300-ден астам инвесторға көмек көрсетілді. Олардың экономикаға қосқан үлесі - 17 триллион теңге. Қазір прокурорлардың назарында мыңнан астам инвестициялық жоба бар, бұл ретте отандық өндірушілерді қолдауға баса назар аударылады. Уақтылы көмек пен проблемаларды шешудің арқасында кәсіпкерлер жаңа өндірісті қалпына келтіріп, іске қоса алды, бұл 14 мыңнан астам жұмыс орнын құруға және 4,5 мың жұмыс орнын сақтауға мүмкіндік берді. Прокуратура мемлекетке қайтарған заңсыз сатып алынған активтердің есебінен 333 әлеуметтік нысан, оның ішінде мектептер, ауруханалар, спорт кешендері салынуда. Бұл ресурстардың қоғамның игілігі үшін қалай жұмыс істейтінінің мысалы. Сонымен бірге, біз адам саналы түрде мемлекеттік қолдауға сенетін, еңбектен бас тартатын немесе қорғауға мұқтаж адамның қиялдағы мәртебесін тудыратын тәуелді позицияның көріну фактілерін тоқтатамыз. Заң мүмкіндіктер береді, бірақ ол міндеттерді орындауды, соның ішінде құқықтық тәртіпті сақтауды, басқа адамдардың мүдделерін құрметтеуді талап етеді.Мемлекет өзін-өзі жүзеге асыруға, кәсіпкерлікке, білім алуға, кәсіби өсуге жағдай жасайды. Сондықтан тәуелділік әлеуметтік әділеттілікке нұқсан келтіреді, жалған нұсқаулар қалыптастырады және әлеуметтік көмекке мұқтаж адамдарды мүмкіндіктерінен айырады. Жауапты мінез-құлық-бұл тек талап етуге ғана емес, сонымен бірге жалпы игілікке үлес қосуға дайын болу. Әркім өзінің дамуы, отбасы, еңбегі, заңның сақталуы үшін жеке жауапкершілікті сезінетін қоғамда ғана тұрақты және әділ болашақ болуы мүмкін. Жалпы, біз қоғамда заң қорқыныш немесе айла-шарғы жасау механизмі емес, әділеттілік құралы деген түсінік қалыптастыруға тырысамыз. Егер адам заңды өзінің жеке басының бір бөлігі ретінде өзінің қорғанысы ретінде қабылдаса, ол оны ешқашан бұзбайды. - Құқықтық сана мен құқықтық мәдениеттің жоғары деңгейі бар азаматтық қоғамды қалыптастыру процесі тек жүйелі шаралар мен идеологиялық жұмыс негізінде құрылады. Айтыңызшы, бұл іс жүзінде қалай жүзеге асырылады және прокуратура қандай үлес қосады... – "Табиғат босқа жол бермейді"деген сөз бар. Бұл фраза құқықтық санада бос орын болмауы керек деп болжайды. Егер қоғамда ненің дұрыс, ненің бұрыс екендігі туралы түсінік болмаса, онда вакуум пайда болады, оны қоғамға қарсы ниетпен толтыруға болады. Сондықтан заңға деген құрметті тәрбиелеу мемлекеттік саясат пен жалпыұлттық идеяның ажырамас бөлігі ретінде түсініледі. Әрбір табысты мемлекет тәрбие ережелері мен мінез-құлық нормаларын қалыптастыратын белгілі бір құндылықтар жүйесіне сүйенеді. Идеология қоғамға әділеттілік, тәртіп және даму мәселелерінде бір тілде сөйлеуге көмектеседі. Заңға деген құрмет, қоғам мен мемлекеттің өзара жауапкершілігі, сондай-ақ отандастарымыздың идеялық бірлігі нығая түседі. Біздің елімізде қазақстандық азаматтың-саналы, жауапты, адал, Құзыретті жаңа бейнесі үшін моральдық – адамгершілік негіз құрылады. Бұл "Адал азамат" тұжырымдамасының идеалдары. Мұндай негіз балалық шақта қаланғанын, отбасында, мектепте қалыптасып, адамның бүкіл саналы өмірінде тамыр жайғанын бәрі түсінеді. Ең бастысы-ерте жаста жастардың жаңа түрін, заңдылық пен құқықтық тәртіпті ұстанушыларды қалыптастыруға негіз қалау. Осыған сүйене отырып, біз мектеп оқушылары мен студенттер арасында құқықтық сана деңгейін арттыруға назар аударамыз. "Тәртіпті өзіңнен баста!"біз барлық өңірлерде Құқықтық мәдениетті тәрбиелеу, жас ұрпақ арасында заңға бағынатын мінез-құлықты қалыптастыру мақсатында жүздеген іс-шаралар өткіздік. Мемлекет басшысы мектептерде отставкадағы судьялардың, құқық қорғау органдарының зейнеткерлерінің қатысуымен "Құқықтық сағат" өткізу жөніндегі бастамамызды қолдады. Мысалы, Талғар ауданында 7-ші сыныптан 10-шы сыныпқа дейінгі үш колледжде және 20 мектепте жалпыға бірдей құқықтық оқыту жобасы іске қосылды. Біз бұл тәсілді бүкіл ел бойынша кеңейтуді жоспарлап отырмыз. Балалардың назарын үлгілі мінез-құлықтың артықшылықтарына аудару үшін біз көптеген шараларды қолданамыз. Тақырыптық дәрістер өткіземіз, үйірмелер ашамыз, театр қойылымдарын ұйымдастырамыз. Астанада 100 мектеп оқушылары арасында "Заң және балалар: болашақ қатесіз" атты театрландырылған қойылымдар байқауы өтті. Балалар әр адамның алдында тұрған құқық, жауапкершілік және таңдау туралы айтты. Алматы облысының 170 мектебінде "прокурордың жас көмекшісі" клубтары ашылды. Сонымен қатар, біздің бастамамыз бойынша Алматыда Tele2⁄Altel компаниясы баланы заңсыз интернет-контенттен, оның ішінде суицидті, есірткіні насихаттау, буллинг сияқты контенттен қорғауға мүмкіндік беретін алғашқы SIM-Kids балалар картасын шығарды. Ата-аналар орналасқан жерін анықтай алады, баланың айналасында болып жатқан оқиғаларды тыңдай алады, мессенджерлердегі хат-хабарларды көре алады, қандай қосымшаларда уақыт өткізетінін бақылай алады, құрылғыда үнсіз режим іске қосылған кезде қоңырау шала алады. Жақында SIM картасы барлығына қол жетімді болады. Жас қазақстандықтардың заңға бағынатын мінез-құлықты қалыптастыруға белсенді қатысатынын атап өткім келеді. Мысалы, Абай облысында жоба жүргізілуде, оның аясында студенттер - болашақ заңгерлер-5-ші және 10-шы сынып оқушыларымен буллинг, нашақорлық және Бопсалаудың алдын алу бойынша кездесулер өткізді. Іс-шараға арналған материалдарды прокурорлар өздерінің тексерулерінің қорытындысы бойынша ұсынды. Біз еліміздің университеттерімен 40 меморандумға қол қойдық. Алматыда ашық диалог форматында әл-Фараби атындағы ҚазҰУ студенттері мен оқытушыларымен патриотизмге тәрбиелеу және қоғамға қызмет ету мәселелері талқыланды. Шымкентте " Таңда! Өзгер! Жасампаз бол!"онда оқушыларға болашақ мамандықты дұрыс таңдаудың маңыздылығы түсіндіріліп, құқық бұзушылықтың алдын алу, қауіпсіз және пайдалы жазғы демалысты ұйымдастыру мәселелері талқыланды. Әрбір осындай қадам мен әрбір идея қоғамдық санаға "Заң және тәртіп" идеологиясын, әсіресе жас ұрпақ арасында енгізуді тереңдететініне сенімдімін. - Қылмысқа қарсы күрес құқықтық тәртіпті қамтамасыз етумен байланысты өзекті тақырып болып қала береді. Бұл прокуратура үйлестіретін бүкіл құқық қорғау блогының міндеті. Жетістіктеріңізбен бөлісіңіз... - Үйлестіру шаралары криминогендік жағдайды тұрақтандыру жөніндегі міндеттерді кешенді шешуге мүмкіндік береді. Бұрын атап өткенімдей, көптеген жылдар ішінде алғаш рет қылмыстың тұрақты төмендеуі тіркелді. Шын мәнінде, барлық зорлық-зомбылық қылмыстары азайды, яғни біздің елде өмір сүру әлдеқайда қауіпсіз болды. Бұл барлық мемлекеттік органдардың, азаматтар мен ұйымдардың дәйекті және кешенді жұмысының нәтижесі. Жақсартуларды шетелдік сарапшылар да атап өтеді. 2024 жылғы жаһандық бейбітшілік индексінің деректері бойынша Қазақстан Еуразия өңіріндегі ең бейбіт ел болып танылды. Сондықтан біз дұрыс бағытта келе жатырмыз.