Мемлекеттік қызмет саласындағы заңнамадағы өзгерістер.
«Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттік қызмет мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңымен «Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы» заңына өзгерістер енгізіліп, олар осы жылдың қаңтар айының ортасынан бастап күшіне енді.
Біріншіден. Түзетулер Заңның 16-бабын айтарлықтай өзгертіп, мемлекеттік қызметке қабылдау шарттарын нақтылады. Талаптар неғұрлым егжей-тегжейлі белгіленіп, шектеу мерзімдері қайта қаралды.
Бұған дейін мемлекеттік қызметке қабылдауға қатаң тыйым салынған болатын.
Атап айтқанда, мемлекеттік қызметтің беделіне нұқсан келтіретін тәртіптік теріс қылық үшін жұмыстан босатылған азамат мемлекеттік қызметке мүлде қабылданбайтын. Енді бұл тармақ алынып тасталды.
Сонымен қатар, мемлекеттік қызметке қабылдауға тыйым салу мерзімдері қысқартылып, нақтыланды: мемлекеттік қызметтің беделіне нұқсан келтіретін теріс қылық жасағаны үшін – 2 жыл (бұрын 3 жыл болған); қызметтік әдеп нормаларын және шектеулерді бұзғаны үшін – 1 жыл.
Сыбайлас жемқорлыққа қатысты әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін 3 жылдық жалпы тыйым сақталды. Алайда, бұл ретте ерекше жағдай қарастырылған: егер азамат алғаш рет активтер мен міндеттемелер туралы декларацияны ұсынбаған адамды жұмысқа қабылдағаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылса, бұл факт оның мемлекеттік қызметке кіруіне кедергі келтірмейді.
Осылайша, өзгерістер жекелеген жағдайлардың ерекшеліктерін ескере отырып, декларация ұсынбаған адамды жұмысқа қабылдаумен байланысты заңбұзушылықты алғаш рет жасағандарға қатаң шектеулер қолданбауға мүмкіндік береді. Алайда, сыбайлас жемқорлыққа қатысты барлық басқа құқық бұзушылықтар үшін қатаң тыйым өз күшінде қалады.
Сонымен қатар, адам қылмыстық жауапкершіліктен босатылған жағдайда да (ҚР ҚПК-нің 35-бабының бірінші бөлігінің 3), 4), 9), 10) және 12) тармақтары немесе 36-бабы бойынша, мысалы, қылмыстық жауапкершілік мерзімінің өтуіне, амнистияға немесе басқа да себептерге байланысты), оның кішігірім ауырлықтағы қылмыс жасаған фактісі мемлекеттік қызметте жұмыс істеуге 5 жыл бойы кедергі болып қала береді.
Орташа ауырлықтағы қылмыс жасаған жағдайда, мемлекеттік қызметке орналасуға 8 жылдық шектеу сақталады.
Алайда, белгілі бір қылмыстар үшін мемлекеттік қызметке орналасуға өмір бойына тыйым салынады. Бұл шектеу келесі қылмыстарға қатысты: жеке тұлғаға қарсы қылмыстар, мемлекетке қарсы қылмыстар, қоғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстар, сот төрелігіне қарсы қылмыстар, сыбайлас жемқорлық қылмыстары, экономика және денсаулық сақтау саласындағы құқық бұзушылықтар.
Анықтама үшін: Орташа ауырлықтағы қылмыс жасаған адамдар үшін мемлекеттік қызметке орналасуға шектеу келесі қылмыстарға қатысты: жеке тұлғаға, отбасы мен кәмелетке толмағандарға қарсы; адамзаттың бейбітшілігі мен қауіпсіздігіне қарсы; конституциялық құрылыс пен мемлекеттік қауіпсіздік негіздеріне қарсы; меншікке қарсы; коммерциялық және басқа да ұйымдардағы қызмет мүдделеріне қарсы; қоғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қарсы; халықтың денсаулығы мен адамгершілігіне қарсы; мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы; басқару тәртібіне, сот төрелігіне және жаза орындау тәртібіне қарсы; конституциялық іс жүргізуге қарсы; экономикалық қызмет саласындағы құқық бұзушылықтар.
Осылайша, енгізілген нормалар мемлекеттік қызметке заңдылыққа, қауіпсіздікке және мемлекеттік институттарға деген сенімге нұқсан келтіруі мүмкін адамдардың жіберілмеуін қамтамасыз етуге бағытталған.
Бұрын қылмыстық топ құрамында қылмыс жасаған адамдар үшін мемлекеттік қызметке кіруге толық тыйым салынған болатын. Сонымен қатар, мұндай қылмысқа қатысты қылмыстық іс ақталмайтын негіздер бойынша (мысалы, қылмыстық жауапкершілік мерзімінің ескіруіне немесе тараптардың татуласуына байланысты) тоқтатылған азаматтар да мемлекеттік қызметке қабылданбайтын. Алайда, бұл тармақ заңнан алынып тасталды.
Енді қылмыстық топқа қатысудың өзі мемлекеттік қызметке қабылдауға тыйым салудың жеке негізі болып табылмайды, алайда тиісті шектеулер қылмыстың ауырлығына байланысты қолданылуы мүмкін.
Өзгерістер құқық қорғау органдары, әскери қызмет, арнайы мемлекеттік органдар мен судьяларды да қамтыды. Енді осы салалардан теріс себептермен жұмыстан шығарылған азаматтар мемлекеттік қызметке екі жыл бойы (бұрын үш жыл болған) қабылданбайды.
Бұл ретте ерекше жағдайлар нақтыланды: Жоғарғы Сот жанындағы Сот төрелігінің сапасы жөніндегі комиссияның шешімімен кәсіби жарамсыз деп танылған судьяларға бұл шектеу қолданылмайды. Сонымен қатар, дәлелді себепсіз 3 сағаттан астам жұмыста болмағаны үшін жұмыстан шығарылған адамдарға да бұл тыйым салынбайды. Бұған қоса, енді көрсетілген негіздердің кез келгені мемлекеттік қызметке қабылдаудан бас тартуға тікелей негіз болып табылады. Басшылық лауазымдарға қатысты шектеулер қатаңдатылды. Мемлекеттік қызметтің жетекшілік позицияларына орналасу үшін жалпы қызметке кіру талаптарымен салыстырғанда ұзағырақ шектеу мерзімі белгіленді.
Атап айтқанда, 6), 6-1), 7), 9), 9-1), 9-2) және 14) тармақтарында көрсетілген мерзімдер 3 жылға ұлғайтылды. Бұл ретте басшылық мемлекеттік лауазымдарға мыналар жататыны нақтыланды: саяси мемлекеттік лауазымдар; «А» корпусына жататын әкімшілік мемлекеттік лауазымдар; «Б» корпусына жататын және лауазымдық нұсқаулыққа сәйкес бағынысты қызметкерлерді басқаруды көздейтін әкімшілік мемлекеттік лауазымдар; сайланған әкім лауазымы.
Екіншіден. Мемлекеттік қызметші жаңа лауазымға орналасқан жағдайда да, бұрынғы лауазымында жасаған теріс қылығы үшін жауапкершілікке тартылуы мүмкін.
Заңның 44-бабына «жауапкершілік шлейфі» туралы толықтыру енгізілді. Енді басқа саяси немесе әкімшілік мемлекеттік лауазымға тағайындалған мемлекеттік қызметші бұрынғы лауазымында жасаған теріс қылығы үшін тәртіптік жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Бұл ереже тәртіптік жаза қолдану мерзімдерін ескере отырып және заңнамада белгіленген тәртіппен іске асырылады.
Мұндай толықтыру жауапкершіліктің бұлтартпастығы қағидатын күшейтеді және басқа лауазымға ауысу арқылы жазадан жалтаруды болдырмайды.
Үшіншіден. Мемлекеттік қызметке қабылдау және оны тоқтату нормаларының бірізділігі қамтамасыз етілді
Яғни, Заңның 59 және 61-баптарына енгізілген өзгерістер мемлекеттік қызметке қабылдаудың жаңартылған шарттарынан логикалық түрде туындайды.
Мысалы, мемлекеттік саяси қызметшілердің мемлекеттік қызметін тоқтату тәртібін реттейтін Заңның 59-бабының 11-тармақшасына жүйелі өзгерістер енгізілді. Атап айтқанда, олардың қызметін тоқтату негіздерінің қатарына мемлекеттік қызметке Заңның 16-бабы 3-тармағының бірінші бөлігінің 6), 6-1), 7), 8), 9), 9-1), 9-2), 10), 11) және 14) тармақшаларында көрсетілген адамдарды қабылдау жатқызылды.
Сондай-ақ, құрамында қылмыстық топ болған қылмысқа қатысты ісі тоқтатылған адамдарды жұмысқа қабылдағаны үшін саяси мемлекеттік қызметшілерді жұмыстан шығару туралы тармақ алынып тасталды.
Сонымен қатар, теріс себептер бойынша жұмыстан шығару негіздерінің тізбесінен 12) тармақша алынып тасталды.
Анықтама үшін: Бұрын құрамында қылмыстық топ болған қылмысқа қатысты қылмыстық ісі ҚР Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы 1-бөлігінің 3), 4), 9), 10) және 12) тармақтарына немесе 36-бабына сәйкес қылмыстық қудалау органы немесе сот тарапынан тоқтатылған тұлғаларды мемлекеттік қызметке қабылдау мүмкін болмаған. Егер бұл тұлғалар ҚР Қылмыстық кодексінің Ерекше бөліміндегі тиісті бапқа сәйкес белгіленген бас бостандығынан айыру жазасының ең төменгі мерзімі аяқталғанға дейін қызметке алынған болса, саяси мемлекеттік қызметші жұмыстан шығарылатын. Бұл норма заңнан алынып тасталды.
Төртіншіден. «Әкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік қызметін тоқтату» атты 61-бапқа өзгерістер енгізілді.
Бұрын мемлекеттік қызметші жаңа лауазымға тағайындалған жағдайда, егер оған қатысты сыбайлас жемқорлыққа немесе мемлекеттік қызметтің беделіне нұқсан келтіретін тәртіптік теріс қылықтар бойынша қарау жүріп жатса, оны жауапкершілікке тарту мүмкін болмаған.
Енді бұл шектеу алынып тасталды, және басқа лауазымға тағайындалу мұндай тергеулерге қарамастан жүзеге асырылуы мүмкін (61-баптың 2-тармақшасы).
Жаңа норма енгізілді: басқа мемлекеттік лауазымға тағайындалу әкімшілік мемлекеттік қызметшінің мемлекеттік қызметін тоқтату үшін негіз болып табылмайды. Мұндай жағдайда бұрынғы лауазымынан босату туралы акт шығарылады. Алайда, бұл ереже сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылығы немесе мемлекеттік қызметтің беделіне нұқсан келтіретін тәртіптік теріс қылық бойынша жауапкершілікке тарту мәселесі қаралып жатқан тұлғаларға қолданылмайды. Осылайша, мемлекеттік қызметті тоқтатудың негіздері нақты әрі жүйелі болды.
Бұрын бұл норма сыбайлас жемқорлық қылмысын жасаған, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтары немесе беделге нұқсан келтіретін тәртіптік теріс қылықтар үшін жұмыстан шығарылған, сондай-ақ қылмыстық топтарға қатысы бар адамдарды жұмысқа қабылдау жағдайларына қатысты қолданылатын. Енді мұндай жағдайларды жекелей көрсетудің орнына, бұл негіздер Заңның 16-бабы 3-тармағының бірінші бөлігінің 6), 6-1), 7), 8), 9), 9-1), 9-2), 10), 11) және 14) тармақшаларында көрсетілген адамдар санатына сілтеме жасау арқылы белгіленді.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік
қызмет істері агенттігінің Қостанай облысы
бойынша департаментінің басшысы,
Әдеп жөніндегі кеңес төрағасы Е.А. Салықбаев