Туляремия: пайда болу себептері, белгілері, диагностикасы және емдеу әдістері.

Анықтама

Туляремия-бұл лимфа түйіндеріне, теріге, кейде көздің шырышты қабығына, жұтқыншаққа, өкпеге және ішекке әсер ететін табиғи ошақты жедел инфекциялық ауру.
Туляремия белгілерін алғаш рет 1818 жылы жапон дәрігерлері айтқан, бірақ бұл ауруды "ято-био ауруы"деп атаған. Бұл аурудың қоздырғышы кейінірек-1896 жылы Норвегияда табылды.

Туляремияның себептері
Ауруды francisella tularensis бактериясы тудырады. Инфекцияның негізгі көздері-кеміргіштер: тышқандар, су егеуқұйрықтары және үй тышқандары, сондай-ақ кейбір сүтқоректілер мен құстардың кейбір түрлері.

Туляремияның берілу механизмдері аз:

байланыс-инфекция ауыздың, көздің шырышты қабығына және зақымдалған теріге енеді (ластанған сумен, кеміргіштердің мәйіттерімен және басқа жұқтырған жануарлармен немесе құстармен байланыста);

* трансмиссивті-жануардың (көбінесе кеміргіштердің) немесе шыбындардың, масалардың, кенелердің, жылқылардың, бұғы қансорғыштарының шағуы арқылы;

* фекальды-ауызша — бактериялар ағзаға жұқтырған тамақпен немесе сумен енеді;

* ауа шаңы немесе ауа тамшылары-бактериялар бар шаңды немесе ауаны жұтқанда.

 

Адамнан адамға ауру берілмейді, яғни науқас басқаларға қауіп төндірмейді.

Аурудың жіктелуі

 

Патологиялық процестің орналасуына байланысты: бубонды, ойық жаралы-бубонды, ангинозды-бубонды, абдоминальды, өкпе және жалпыланған туляремия.
Ұзақтығы бойынша: жедел туляремия – 3 айға дейін, ұзаққа созылған – 6 айға дейін, қайталанатын.

 

Ауырлық дәрежесі бойынша туляремия жеңіл, орташа және ауыр болуы мүмкін.
Туляремия белгілері

 

Аурудың инкубациялық кезеңі үш күннен үш аптаға дейін созылуы мүмкін, бірақ орташа есеппен жеті күн.

2-3 күнге созылатын бастапқы белгілер аурудың барлық түрлерінде бірдей: туляремия жедел көрінеді: дене температурасы 38-40°C дейін көтеріледі, қан қысымы төмендейді, салыстырмалы брадикардия байқалады. Науқастар өсіп келе жатқан әлсіздікке, бас ауруына, дененің ауырсынуына, жүрек айнуына, тәбеттің болмауына және ұйқының бұзылуына шағымданады. Бұлшықет ауыруы және қатты терлеу пайда болады.Ауыр жағдайларда адам эйфорияны сезінуі мүмкін, сандырақтар мен галлюцинациялар сирек кездеседі. Науқас қатты бас ауруы мен құсуды бастайды.

Туляремияның ауыр ағымына тән белгілер-бұл ісіну және көкшіл-қызыл бет (әсіресе құлақ, қабақ және ерін), конъюнктивиттің дамуы мүмкін көз ақуыздарының қызаруы, мұрыннан қан кету.

Содан кейін қызба, интоксикация белгілері сақталатын және аурудың көріністерінің әр нақты түріне тән болатын жоғары кезең басталады.
Егер тері инфекцияның кіреберіс қақпасына айналса, аймақтық лимфаденит болып табылатын бубондық форма дамиды. Аксиларлы, шап, феморальды лимфа түйіндері әсер етуі мүмкін, одан әрі таралуымен қайталама бубондар байқалады. Зақымдалған лимфа түйіндері үлкейген (кейде тауық жұмыртқасының мөлшеріне жетеді), айқын контурлары бар, бастапқыда ауырады, содан кейін ауырсыну азаяды және басылады. Бірте-бірте бубондар ериді (көбінесе бірнеше ай ішінде), тыртықтайды немесе іріңдейді, абсцесс түзеді, содан кейін олар фистула түзу үшін ашылады.
Ойық жаралы бубон формасы әдетте векторлық инфекциямен дамиды. Микроорганизмдер енгізілген жердегі теріде алдымен дақ пайда болады, содан кейін папула везикула мен пустулаға айналады, соңғысы ашылып, науқастар жиі байқамайтын кішкентай (5-7 мм) ауыртпалықсыз жараны ашады. Жараның шеттері көтеріліп, түбі қара қыртыспен жабылған, өте баяу емдейді. Сонымен қатар аймақтық лимфаденит дамиды.

Патоген конъюнктива арқылы енген кезде ойық жаралы іріңді конъюнктивит аймақтық лимфаденитпен көрінеді.

Конъюнктивит қызару, ісіну, нәзіктік, көздегі құм сезімімен көрінеді, содан кейін эрозияда прогрессивті папулярлы түзілімдер пайда болады және іріңді бөлінетін жаралар пайда болады. Қасаң қабыққа әдетте әсер етпейді. Туляремияның бұл түрі көбінесе өте ауыр және ұзаққа созылады, дакриоциститпен асқынады – флегмонаға дейін көз жасының қабығының қабынуы, бірақ Бақытымызға орай сирек кездеседі.

Егер жұтқыншақтың шырышты қабаты инфекцияның қақпасы болса, ангина-бубон формасы тіркеледі. Клиникалық түрде тамақ ауруы, дисфагия (жұтылу қиындықтары) көрінеді, тексеру кезінде Бадамша бездердің гиперемиясы мен ісінуі байқалады. Үлкейген, қоршаған тінмен дәнекерленген Бадамша бездердің бетінде сұрғылт, некротикалық жабын жиі көрінеді. Аурудың дамуымен бадамша бездерде жаралар, кейінірек тыртықтар пайда болады. Туляремияның бұл түріндегі Лимфаденит паротит, жатыр мойны және субмандибулярлық түйіндерде дамиды.
Патоген тамақпен немесе сумен енген кезде іштің формасы пайда болады. Ол іштің ауырсынуымен, жүрек айнуымен (кейде құсу), тамақтан бас тартумен, диареямен сипатталады. Ауырсыну кіндік аймағында локализацияланған, гепатоспленомегалия (бауыр мен көкбауырдың ұлғаюы) байқалады.

Туляремияның өкпе түрі құрамында бактериялар бар шаңды немесе аэрозольдерді ингаляциялау арқылы дамиды және екі клиникалық нұсқада кездеседі: бронхитикалық және пневмониялық. Бронхитикалық нұсқа (бронх, паратрахеальды, медиастинальды лимфа түйіндері зақымданған кезде) құрғақ жөтелмен, төс сүйегінің артындағы орташа ауырсынумен және жалпы интоксикациямен сипатталады, өте оңай, қалпына келтіру әдетте 10-12 күнде болады. Пневмониялық формада ұзақ, әлсірететін курс және фокальды пневмония белгілері бар. Пневмониялық туляремия көбінесе бронхоэктаздармен (бронх люменінің тұрақты кеңеюі), плевритпен, абсцесспен, өкпе гангренасына дейін асқынады.
Иммунитеті төмен адамдарда жалпыланған форма дамуы мүмкін, ол қайталанатын қызба (тәулік бойы температура өзгереді, бірақ қалыпты көрсеткіштерге жетпейді), айқын және ұзаққа созылған интоксикация, қарқынды бұлшықет ауруы, прогрессивті әлсіздік, бас ауруы, бас айналу, сандырақ, галлюцинация, шатасу сияқты белгілермен сипатталады. Аяқтар мен қолдарда симметриялы түрде локализацияланған бөртпе пайда болады; кейбір науқастарда бөртпе элементтері бетке, мойынға, кеудеге қалыңдайды (туляремиялық "маска", "жаға", "шұлық", "леггинстер"). Қолдар мен аяқтардың буындарының нәзіктігі мен ісінуі Жиі қосылады.

Туляремияның кез – келген түрінде қызба 2-3 аптадан аспайды, тек кейбір жағдайларда-бірнеше айға дейін.

Қалпына келтіру кезеңінде дене температурасы сирек 38°C-тан асады, бірақ астениялық синдром бар (күштердің болмауы).
Туляремияның диагностикасы

Диагностикалық шаралар науқасты тексеруден басталады. Қабынған лимфа түйіндеріне, дене температурасының жоғарылауына, терідегі немесе шырышты қабаттардағы дақтарға немесе жараларға назар аударыңыз. Егер бұл белгілер анықталса, дәрігер эпидемиологиялық тарихты жинайды: кеміргіштермен байланыс, жәндіктердің шағуы, ашық тоғандарда шомылу, олардан шикі су ішу.
Зертханалық зерттеулер:

Жалпы қан анализі. Аурудың басында әдетте лейкопения (лейкоциттер санының төмендеуі), содан кейін лейкоцитоз (лейкоциттер санының артуы) анықталады. Сондай-ақ, қан формуласының таяқша ядролы нейтрофильді сдысуы, нейтрофилдердің едәуір уытты түйіршіктері байқалады, моноциттер мен лимфоциттердің деңгейі жоғарылайды, эозинофилдер саны азаяды және эритроциттердің шөгу жылдамдығы жоғарылайды.

 

 

«Қамысты аудандық СЭБ басқармасы»

РММ бас маманы                                                                  Ысқақова Ә.А.