Жәудір апа

ХІХ-ХХ ғғ. Түркістанда еліміздің есте қаларлық мешіттерінің бірі Жәудір мешіті болды. Ол Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің жанында (шығыс жағында) және өзінің сұлулығымен барлығын таң қалдырды. Кесенеден Жәудір мешітіне дейін «Хан көше» кең жолы болған. Мешіттің бір жағында медресе, жатақхана және асхана орналасқан. «Қалендархана» деп аталатын тағы бір ғимарат – бір мезгілде 40-50 әулие-емшілерді қабылдайтын орын. Жыл бойы адамдар көмекке келді. Жәудір апаға барды.

XIX ғасырдың басында Қарасу ауылында (қазіргі Қостанай облысы Қамысты ауданы Орқаш ауылы) Көкенұлы Оразаның бай және асыл отбасында қыз дүниеге келген. Оның ата-бабасы Батыр Қара Қағай тек туысы ғана емес, бұлантин шайқасын басқарған атақты Мәтіұлы Тайлақ батырдың ізбасары болған. Туғаннан бастап қыз буындардың ауруына шалдыққан, әлсіз әрі ауырған. Он жасында ол сауығып, сұлу қызға айналды. 18 жасында тұрмысқа шығып, қызын дүниеге әкелді, бірақ рейд барысында күйеуі қайтыс болды. Содан кейін қызы қайтыс болды. 

Жеке қасіреттен кейін дінді терең зерттей бастады, Түркістанға көшіп, білім алды, екі рет Меккеге қажылық жасады. Түркістанға келген Жәудір апа өмірінің кейінгі жылдары Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің қасында өтті. 1840 жылы 30 жасында ата-бабасы - Әжі Ахмет салған мешітті басқара бастады. 1850 жылы мешіт қалпына келтіріліп, медресе қайта тұрғызылды, онда жетім-жімдер оқытылды. Ол сабақ берді, бақ пен жүзімдік өсірді. Мешітте кедейлерге арналған жатақхана мен асхана болған. Осы кезден бастап «Әжі Ахмет мешіт- медресесі» «Жәудір  мешіт-медресесі» деп атала бастады.

1914 жылы Жәудір апа мешіт ашып, құрылысын қаржыландырған туған ауылына оралады. 1918 жылы 108 жасында Жәудір апа қайтыс болады. Елдегі күрделі саяси ахуалға және сол жылдары халықтың басынан өткерген ауыртпалықтарға байланысты қайтыс болған адамның денесін Түркістанға жерлеу үшін жеткізу мүмкін болмады. Ол туған жерінде, мешіт жанында және өзі қастерлейтін қария Әзім әулиенің қабірінде жерленді.

 «1932 жылы мешіт кеңес басшылығының бұйрығымен қиратылды. Сондай-ақ Түркістандағы «Жәудір мешіт-медресесі» де қатысты. Әдемі мешіт бұзылды, кірпіштер май зауытының құрылысына кетті.  Қасиетті Түркістан қаласының байырғы тұрғындары қаланы көркейткен мешіт туралы, емші Жәудір апа туралы, оның әділ істері туралы еске алып, әңгімелеп берді. Оны әрдайым терең діндар адамдар жылы шыраймен еске алып, «Сахибай» және «Ажиакбар» деп құрметпен атаған. Халықтың жадында әлі күнге дейін «Жәудір мешіті», «Жәудір бағы», «Жәудір жолы» – Жәудір жолы» атаулары қалды.