Нотариат және жылжымайтын мүлікті тіркеу саласындағы реформалар туралы
О реформах в сфере нотариата и регистрации прав на недвижимость
Нотариат және жылжымайтын мүлікті тіркеу саласындағы реформалар туралы
Мемлекет басшысы ағымдағы жылы Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары бастамашылық еткен нотариат, жылжымайтын мүлікке құқықтарды және заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу мәселелері бойынша заңнамалық актілерге түзетулер енгізу туралы Заңдарға қол қойды.
Қабылданған түзетулерді жасамас бұрын қолданыстағы заңнама мониторингінің нәтижелері және құқық қолдану практикасына талдау жасалды.
Нотариат саласында тұрғындар үшін қандай жаңашылдықтар күтілуде?
Нотариатты цифрландыру үрдісі осыдан он жыл бұрын Бірыңғай нотариаттық ақпараттық жүйенің (бұдан әрі - жүйе) құрылған сәтінен басталған болатын.
Нотариат саласындағы өзгерістерге тоқталатын болсақ, Заңмен жүйеге енгізілетін мәліметтер, оның мәтіні, оларды беру талаптарын регламенттейтін түзетулер, сондай-ақ жүйені сүйемелдейтін тұлғалар мен нотариустардың бірқатар міндеттері қарастырылды.
Нотариаттық іс-әрекеттерді жүйенің электрондық тізілімінде тіркеу кезінде нотариустар олардың жасалғаны, мұрагерлік істің ашылғаны және өсиеттердің есепке алынғаны туралы мәліметтерді енгізуге міндетті болып табылады. Көрсетілген мәліметтер - дереу түрде, ал мұраның ашылғаны туралы мәлімет тиісті өтініш келіп түскеннен кейінгі келесі жұмыс күнінен кешіктірілмей енгізілуі тиіс.
Атап өту қажет, 2018 жылдан ашылған мұрагерлік істерді, куәландырылған сенімхаттарды, ал 2020 жылдан - нотариустармен жасалған атқарушы жазбаларды http://notariat.kz/ және http://enis.kz/CheckTestamentинтернет-қорларында тексеру қолжетімді.
Заңмен тұлғалардың өздеріне қатысты осындай мәліметтерді ақысыз негізде алу құқығы белгіленді.
Жүйе нотариаттық іс-әрекеттердің электрондық, мұрагерлік істер, өсиеттерді есепке алу тізілімдерінен және электронды нотариаттық репозиторийдан тұрады.
Орталықтандырылған электронды репозиторий жүйесі мен нотариустың электронды архивін құру 2022 жылдың 1 қаңтарынан жүзеге асырылады.
Заңның жаңашылдығының бірі – жылжымайтын мүлікпен мәмілерді ресімдеуде эксаумақтық қағидатының енгізілуі. Бұл азаматтардың уақыты мен қаражатын үнемдеп, өздері тұрып жатқан елді мекенде отырып республиканың басқа жеріндегі жылжымайтын мүлкін рәсімдеуге мүмкіндік береді және коронавирус инфекциясының таралуы жағдайында өте өзектіболып табылады.
Жүйеде әрбір нотариаттық құжатқа автоматты түрде бірегей QR-код берілетін болады. Бұл құжатты бұрмаланудан сақтайды.
2016 жылы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен мәмілелерді жазбаша нысанда қағаз жеткізгіште және де электрондық нысанда жасау мүмкіндігі нотариустарға нотариаттық іс-әрекеттерді электрондық цифрлық қолтаңбаны немесе графикалық планшеттерді пайдалану арқылы электронды нысанда жасау құқығын заңнама жүзінде бекітуге мүмкіндік берді.
Енді азаматтар өз қалаулары бойынша нотариаттық іс-әрекеттерді электрондық цифрлық қолтаңбасымен немесе цифрлық қолтаңбаға арналған графикалық планшеттің көмегімен электрондық нысанда жасай алады.
Қағаз жүзіндегі құжаттар бірте-бірте қалып бара жатыр: оларды үнемі алып жүру ыңғайсыз, бір ғана данадағы құжатты жоғалтып немесе бүлдіріп алу қаупі болады.
Заңмен нотариуспен дайындалған электрондық түрдегі құжаттың қағаз жүзіндегі құжатқа, сонымен қатар қағаз жүзіндегі құжаттың электрондық түрдегі құжатқа теңділігін куәландыру бойынша жаңа нотариаттық іс-әрекет енгізіледі.
Мысалы, нотариусқа қағаз жүзінде ресімделген құжат ұсынылады. Нотариус оның электрондық түрдегі бейнесін жасайды және олардың теңділігін растайды. Сонымен екі құжаттың тең заңдық күші белгіленеді.
Ал электронды түрде келіп түскен құжатты нотариус қағазға түсіріп, оның бірдей екенін куәландырады. Сонымен қатар электронды құжатты жасаған тұлғаның қолы тексеруден өткені туралы көрсетеді.
Мысалы, сенімхатты бір қаладан екінші қалаға жеткізу қажет. Тұлға сенімхатты куәландыру үшін нотариусқа жүгінеді. Нотариус сенімхатты электронды түрде жасайды және онымен жасалған сенімхаттың мазмұнының барабарлығының қағаз нұсқасын электронды түрде растайды. Нотариус басқа қалада кері рәсімін жасайды. Аталмыш нотариаттық іс-әрекеттің артықшылығы айқын. Бұл – сенімділік, үнемділік, жеделдік.
Аталған өзгертулер ағымдағы жылдың 1-ші шілдесінен бастап енгізіледі және сандық технологиялар дәуірінде азаматтардың меншік құқықтарының қорғалуының кепілі болып табылады.
Нотариаттық құпияның ұғымы енгзіліп, оны сақтауға міндетті тұлғалар тізімі бекітілді.
Бұдан басқа, заңмен Республикалық нотариаттық палатаның органдары реттелген.
Енді республикалық деңгейде жергілікті нотариат палаталардың тәртіптік комиссияларының шешімдеріне арыздарды қарастыратын Республикалық нотариаттық палатаның тәртіптік комиссиясы құрылады.Ол тәуелсіз орган және Съезге есеп беруге міндетті.
Республикалық (4 нотариус) және аумақтық деңгейдегі тәртіптік комиссиялардың құрамына кемінде 4 нотариус және әділет министрлігі мен аумақтық әділет органдары ұсынатын 3 қоғам өкілі енгізілуі тиіс. Мұндай құрылым – комиссиялар қызметінің ашықтығын, жанжақтылығын, әділдігін қамтамасыз етуге бағытталған.
Нотариат қызметінің ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз ету мақсатында оның интернет-сайттарында нотариаттық қызметпен айналасып жүрген нотариустардың тізімі, атқарушы органдарының мүшелері, нотариаттық палаталардың қаржы-шаруашылыққызметінің есептері,тәртіптік комиссиялардың жұмысы туралы талдаулар және т.б. жарияланатын болады.
Заңмен атқарушылық жазба жасаудың тәртібі анықталды.
Нотариат жүйесінің сот орындаушылар жүйесімен ықпалдасуымен атқарушылық жазбаларды электронды түрде жасау және құжатты орындауға электронды форматта жіберу бекітілді.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеу саласы бойынша
алты айлық мерзімді өткізіп алған тұлғаларға әкімшілік жауапкершілік алып тасталды.
Соңғы төрт жылда осы саладағы әкімшілік өндірістердің айтарлықтай төмендегені байқалады. Бұл меншік иелерінің мүліктерін уақытылы тіркегенін және құқықтарын толыққанды іске асырғанын растайды.
Жергілікті жерлердегі сәулет және қала құрылысы органдары жылжымайтын мүлік объектісінің бұзылғанын растайтын құжат беруге жауапты болып заңды түрде айқындалды.
Бұрын меншік иесі жер учаскесі бар тұрғын үй сатып алып, өзінің тұрғын үй жағдайын жақсартқысы келіп, ескі үйді бұзып, жаңасын салған. Алайда, объектіні бұзу туралы құжаттың болмауы салынған үйге құжатты заңдастыруды қиындатты.
Бұл олқылықты жою жылжымайтын мүлік дерекқорындағы объектілер туралы мәліметтерді уақтылы жаңартуға және тиімді салық салуға ықпал етеді.
Құқық ауыртпалықтарын, заңдық талаптарды тоқтатуды тіркеу мерзімі бір жұмыс күніне дейін қысқартылды, бұл меншік иелеріне өз мүлкіне жедел билік етуге мүмкіндік береді.
Одан басқа, Қатысушы жарғылық капиталдағы үлесін иеліктен айыру кезінде шаруашылық серіктестікті қайта тіркеу үшін қажетті құжаттар тізбесі белгіленген «құқықтық кадастр» ұғымының анықтамасы түзетілді.
Главой государства в текущем году подписаны законы о внесении поправок в законодательные акты по вопросам нотариата, государственной регистрации прав на недвижимое имущество и юридических лиц, инициированные депутатами Парламента Республики Казахстан.
Принятым поправкам предшествовали результаты мониторинга действующего законодательства и анализ правоприменительной практики.
Позвольте вкратце остановиться на основных новшествах в сфере нотариата.
Тренд на цифровизацию в нотариате был запущен десять лет назад созданием Единой нотариальной информационной системы (далее - ЕНИС).
Какие изменения ожидают граждан с его принятием?
В частности, Законом предусматриваются требования к функционированию ЕНИС, которые регламентируют требования представления, содержания, внесения сведений, а также ряд обязанностей нотариуса и лиц, осуществляющих сопровождение и системно- техническое обслуживание ЕНИС.
Нотариусы будут обязаны вносить в ЕНИС сведения о совершении нотариальных действий при их регистрации в электронном реестре нотариальных действий; об открытии наследства; об учете завещаний.
Определены сроки внесения указанных сведений: о совершении нотариальных действий – незамедлительно, об открытии наследства не позднее следующего рабочего дня после поступления соответствующих заявлений.
Следует отметить, что на интернет - ресурсе Республиканской нотариальной палаты http://notariat.kz/ и ЕНИС http://enis.kz/CheckTestament с 2018 года в открытом доступе можно осуществить проверку открытых наследственных дел, удостоверенных доверенностей, а с 2020 года совершенных нотариусом исполнительных надписей.
Закон закрепил право лиц получать на безвозмездной основе сведения по ним в отношении себя.
Закреплено, что ЕНИС включает электронный реестр нотариальных действий; реестр наследственных дел; реестр учета завещаний и нотариальный электронный репозиторий.
Создание централизованной электронной системы репозитория и электронного архива нотариуса будет осуществляться с 1 января 2022 года.
Одной из новелл закона являетсявведение принципа экстерриториальностипосделкам с недвижимым имуществом, что существенно сэкономит время и средства граждан, позволяя оформлять любое недвижимое имущество, находящееся в другом регионе республики, не покидая места своего проживания и особенно актуально в условиях пандемии коронавирусной инфекции.
Активное развитие электронного документооборота в Казахстане и закрепление в Гражданском кодексе Республики Казахстан права совершать сделки в письменной форме как на бумажном носителе, так и в электронном формате позволили законодательно закрепить право нотариуса совершать нотариальные действия в электронной форме с использованием ЭЦП или с помощью графического планшета.
Документы на бумажном носителе постепенно уходят в прошлое: их неудобно постоянно носить с собой, всегда есть риск испортить или потерять значимый документ, имеющийся в единственном экземпляре.
Законом вводятся нотариальные действия по удостоверению равнозначности электронного документа, изготовленного нотариусом, документу на бумажном носителе, а также удостоверение равнозначности документа, изготовленного нотариусом на бумажном носителе, электронному документу.
На практике это означает следующее: нотариусу представляется документ на бумажном носителе. Нотариус создает его образ в электронном виде и удостоверяет их равнозначность, то есть подтверждает тождественность содержания двух этих документов. В результате устанавливается равная юридическая сила исходных и производных документов.
Например, гражданину необходимо переслать доверенность из одного города в другой. Лицо, обращается к нотариусу за удостоверением доверенности. Затем нотариус создает доверенность в электронной форме и подтверждает тождественность содержания изготовленной им доверенности на бумажном носителе доверенности в электронной форме. Нотариус в другом городе производит обратную процедуру.
Преимущества от данного нотариального действия очевидны, это надежность, экономичность и быстрота.
Нотариальному документу будет присваиваться так называемый QR код – уникальный идентификационный код, который будет формироваться посредством электронного реестра, автоматически регистрирующийся в базе данных и который в последующем не может быть изменен. Это позволит защитить документы от подделки.
Теперь граждане и представители юридических лиц вправе получать консультации нотариусов на возмездной основе и по другим вопросам правового характера, не связанным с нотариальными действиями.
Указанные изменения вводятся с 1 июля текущего года и позволят создать надежные правовые инструменты для защиты имущественных прав граждан в эпоху цифровых технологий.
Определено понятие нотариальной тайны, а также установлен круг лиц, обязанных соблюдать ее.
Законом детально регламентируются органы управления нотариата.
Законодательно закреплено создание дисциплинарной комиссии Республиканской нотариальной палаты, рассматривающей жалобы на решения местных дисциплинарных комиссий нотариальных палат на республиканском уровне. Дисциплинарная комиссия Республиканской нотариальной палаты является независимым органом и подотчётна Съезду Республиканской нотариальной палаты.
В состав дисциплинарной комиссии на республиканском и региональных уровнях наряду с 4 нотариусами будут включены три представителя общественности, предложенных Министерством юстиции и департаментами юстиции соответственно. Формирование такого состава комиссий направлено на обеспечение открытости, всесторонности и справедливой дисциплинарной практики.
В целях открытости и гласности деятельности нотариата определен перечень информации, подлежащей размещению на интернет - ресурсе Республиканской нотариальной палаты и нотариальных палат. Это - список нотариусов, занимающихся нотариальной деятельностью, отчет о финансово-хозяйственной деятельности Республиканской нотариальной палаты, нотариальных палат, сведения о составах исполнительных органов нотариальных палат и Республиканской нотариальной палаты; обобщения работы дисциплинарной комиссии; мероприятия и события нотариата и др.
Уточнен порядок совершения исполнительной надписи. Интеграция ЕНИС с АИС «Органов исполнительного производства» привела к переходу на электронное взаимодействие нотариусов и органов исполнительного производства, что позволило совершать исполнительные надписи в электронном формате.
В связи с чем, Законом законодательно закреплено совершение исполнительной надписи в электронном виде и возможность направлять документ на исполнение в электронном формате.
По регистрации прав на недвижимость
Отменена административная ответственность лиц за нарушение лицами пропуска шестимесячного срока.
За последние четыре года наблюдается значительное снижение административных производств в этой сфере, что свидетельствует о своевременной регистрации и полноценной реализации собственниками своих прав на имущество.
Органы архитектуры и градостроительства на местах законодательно определены ответственными за выдачу документа, подтверждающего снос объекта недвижимости.
Ранее собственник приобретая жилой дом с земельным участком и желая улучшить свои жилищные условия, сносил старый дом и строил новый. Однако, отсутствие документа о сносе объекта затрудняло узаконение построенного.
Устранение этого пробела будет способствовать своевременному обновлению сведений об объектах в базе данных недвижимости и эффективному налогообложению.
Сокращены сроки регистрации прекращения обременений прав, юридических притязаний до одного рабочего дня, что позволит собственникам оперативно распоряжаться своим имуществом.
Установлен перечень документов, необходимых для перерегистрации хозяйственного товарищества при отчуждении участником доли в уставном капитале, скорректировано определение понятия «правовой кадастр».