Укекіренің биологиялық ерекшеліктері және онымен күресу шаралары

Жатаған укекіре – Қазақстан Республикасының аймағында ең кәнігі және қиын жойылатын арамшөп. Бұл арамшөп егісті ластайды, барлық дақылдар мен жайылымдардың өнімділігін  күрт төмендетеді, жем сапасын нашарлатады, әдетте көлбеу жалғыз ағаш сияқты өседі.

Жатаған укекіре (қызғылт) көпжылдық арамшөбіне жатады күрделі гүлдерді тұқымдарының бірі, егістік қалуені  және далалық шырмауығы сияқты.  Арамшөп  негізінен вегетативті көбейеді, ал тұқымдық көбейтуге байланысты  қабілеті карантин тұрғысынан ерекше маңызды рөл атқарылады.

Жаңа аудандарға укекіре ластанған тұқымдық материалмен зернофуражбен, шөппен және саламмен  түседі.

 

Укекіренің тұқымдық өнімділігі  өте жоғары. Бір өсімдік 8-ден 15-ке дейін себет құрайды әр қайсысында

8-30-ға дейін тұқыммен, топырақта 5 жылдан астам тіршілікке икемдігін сақтайды. Біздің солтүстік жағдайымызда тұқымы дәнді дақылдарды жинауға дейін піседі, яғни, тамыз айының аяғында – қыркүйектің басында.

 

Жатаған укекіренің өскіндері, тұқымнан пайда болғаннан кейін, 1,5 – 2 айдың ішінде баяу өсіп дамиды. Осы кезеңнің ішінде арамшөп 5-7 жапырақтан жертаған қалыптастырады, ал тік тамыры 70-80 см.  тереңдігіне жетеді. Қолайлы жағдайларда,  3-4 айдан кейін арамшөп өсімдіктердің жер астындағы органдарында бүйрек қаланады және  жаңа өркендер дамуы мүмкін.

 

 Кешіккен қопсыту тамыр жүйесінің толық жойылғанына 

әкелмейді.  сондықтан укекіре өсімдіктері әлі нығаймағанша, өндеу жүргізілуі ұсынылады.

2-3 жылғы укекіре өсімдігінің жақсы дамыған тамыр жүйесі бар. Топырақтың 0-20 см қабатында  негізінен, тамыр сабақ және саны аз көлденең тамыры орналасады.

Өсіп-өну кезеңінде негізінен, тік түп-тамырларында, инулин - қосалқы зат жиылады, соның есебінен жер үстіндегі  массасы қалпына келеді тіпті терең кесуден кейін де,  ал көлбеу түп-тамырларында, тіктік тармақтанатын, бағыныңқы бүйректер қаланады, қосымша жаңа өркендер құрайтын. Бір  жатаған укекіренің  өсімдігі, вегетациялық кезең ішінде өніп-өскенде 3-5 кв. м. аумағын алады.

     Қопсыту жүргізгеннен бір аптадан кейін,  кесілген сызығынан төмен, жатаған укекіренің түп-тамырында бірнеше «ұйқыдағы бүйрек» оянады, содан соң өседі.

  Укекіренің жертағаны пайда болуы сәуірдің үшінші онкүндігінде шығады, сабақтанудың басы - мамырдың екінші онкүндігінің соңында басталады.  Жеміс берудің басы  – шілденің бірінші онкүндігінің соңында, дәнінің толық пісуі - тамыз айының ортасы.

   Арамшөптен тазарту ошақтарын басу үшін кем дегенде 3 жыл қажет. Гүлдің қауызуы – гүлденуі неғұрлым осал болып табылады.

 

     Арамшөп топырақтан қоректік заттарды 1,8 -3,5 есе көп меңгереді, күздік бидай өнімділігі 20 ц/га. қарағанда.

 

 

Алайда, укекіренің дақылдарға зиян әсері ылғал мен қорек элементтері үшін тек бәсекелестікпен шектелмейді.  Анықталған, укекіренің тамыры топыраққа заттар бөледі, дақылы өсімдіктердің дамуы мен өсуін тежелейтін.

Укекіренің ескі жасты алаптарындағы көпшілігі дақылы өсімдіктер түрлердің көпшілігі  өледі.

Алкалоидтар,  укекіре өсімдігінде қамтылған, жылқыға  улы. Сиырды  укекіре араласқан шөппен тамақтандырса, сүттің дәмі ащы болады.

Укекіренің дәндері, бидай және басқа да дәнді дақылдарда болғанда саны 0,01% салмағы бойынша, осы дәннен алатын ащылығы үшін ұн сапасы төмендейді.

Ұсынылатын қорғаныш іс-шаралар:

- Тұрақты және жүйелі түрде  егістік пен межені тексеру;

- Карантиндік ережелер  сақтау;

- Ошақтарын оқшалау (жер жырту және жою іс-шаралары);

- Орылған егістің орнын қопсыту кез келген дақыларды бірден жинағаннан кейін;

-  Тамыр жүйесін жүйелі түрде кесу.

Осы арамшөптермен күресі жүйелі түрде  укекіренің тамырын кесуінде делінеді.

Шоқ ағаштарының қасында жер жырту жөн, шегіне шекарасынан ошағын 2,3-3 м.ошағы шекарасынан шегіне. Шоқ ағаштарының аймағынан шыққаннан кейін плоскорездің жұмыс органдарын тазалау қажет топырақ пен өсімдік қалдықтарынан.

Өсімдіктерді бүрку кемінде 2-3 аптадан кейін, құрамында глифосат бар гербицидтерді пайдалану ертерек керек емес.

 Әдебиет:

1. Кидришев Т.К., Жарокова Р.Г., Демеуов С. Карантинный сорняк Казахстана – горчак ползучий (розовый) и меры борьбы с ним (практическое руководство). Астана, 2006, 6-7с
2. Сарбаев А.Т. Руководства по локализации и ликвидации очагов произрастания особо опасных сорняков: горчака розового, повилики, амброзии полыннолистной, овсюга и тростника. Алмалыбак, 2014. 3-4 с.
3. Москаленко Г.П. Карантинные сорные растения в России. Пенза, ИПК «Пензенская правда», 2001 г. 44 с.

 

Қ Р АШМ АӨК МИК «Республикалық

фитосанитарлық диагностика және

болжамдар әдістемелік орталығы»

Денисов ауданың  республикалық

 мемлекеттік мекемесі.