МЕМЛЕКЕТ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ САЛАСЫНДАҒЫ СУБСИДИЯЛАРДЫҢ БӨЛІНУІН ҚАТАҢ ҚАДАҒАЛАЙ БАСТАДЫ
Ауыл шаруашылығы саласы Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін мемлекет қызметінің стратегиялық бағыттарының бірі болып табылады.
2021 жылы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет тәуелсіз салалық сарапшыларды тарта отырып, ауыл шаруашылығын субсидиялау саласындағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне кешенді талдау жүргізді.
Оның алдын ала қорытындылары туралы Біз сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Қостанай облысы бойынша департаменті басшысының бірінші орынбасары Данияр Смағұловпен әңгімелесуді шештік
К.: Данияр Нүркенұлы, неліктен дәл осы сала таңдалды және талдаудың алдын ала қорытындылары қандай?
Д.с.: - мемлекет ауыл шаруашылығы саласын субсидиялауды қолдаудың маңызды шараларын қабылдауда. Жыл сайын субсидия түрінде қомақты қаражат бөлінеді, тек соңғы 5 жылда 2 трлн теңгеден астам қаржы бөлінді. Алайда, мақсатты пайдалануды бақылаудың болмауы және сыбайлас жемқорлық елдің азық-түлік қауіпсіздігіне нұқсан келтіріп, барлық мемлекеттік қолдауды жояды. Талдау нәтижелері әртүрлі айла-шарғы жасау арқылы бюджет қаражатын ұрлауға бағытталған көптеген кемшіліктерді, елеулі кемшіліктер мен қылмыстық схемаларды ашты.
Бұл ретте, бұл схемаларға көбінесе ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің өздері қатысты, бірақ олардың көпшілігін алаяқтық схемаларға жаңылыстыра отырып тартты.
Азаматтарды осындай жағымсыз салдарлардан қорғау мақсатында, Департамент қазіргі уақытта өңірдің аграрлық секторының өкілдері арасында кең түсіндіру жұмыстарын жүргізуде.
К.: - сіз нақты проблемалар мен олардың пайда болу себептерін келтіре аласыз ба?
Д.С.: - осы саладағы проблемалардың бірі субсидиялаудың ақпараттық жүйелерінің жетілмегендігі болып табылады. Қолданыстағы ақпараттық жүйелер жетілмеген, ал базалардың өздері пайдалану қиын, бұл уәкілетті органдардың өкілдеріне өз қалауы бойынша шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Мысалы, мал шаруашылығы саласындағы кемшіліктер Ақпараттық жүйелер жануарлардың санына, түріне және жасына байланысты әртүрлі манипуляциялар жүргізуге мүмкіндік береді, бұл сол мал басын, ал кейбір жағдайларда тіпті жоқ малды бірнеше рет субсидиялауға мүмкіндік береді. Яғни, жануарлар тек жүйеде және тек субсидия алу үшін бар. Кейбір жүйелерде субсидия алу пайдаланушының реакциясы мен интернеттің сапасына байланысты, өйткені субсидиялауға бөлінетін ақша бірнеше секунд ішінде бөлінеді.
К.: - мүмкін, "адам факторы"бар шығар?
Д.с.: - расында да, көбінесе, арам пиғылды шенеуніктер аграрийлердің сенімдерін пайдалана отырып, қызмет алушылардың ЭЦҚ мен дербес деректерін пайдалану арқылы қызмет көрсетулерді риясыздық пен тегіндікпен түсіндіре отырып, үлестес фирмалар арқылы нақты жұмыс істемейтін немесе сапасы төмен субсидияланған жабдықты одан әрі айырма бере отырып, жоғары құны бойынша жеткізеді. Басқа жағдайларда жалған шарттар жасалады және жабдықты жеткізу жүзеге асырылмайды. Мұның бәрі қылмыстық құқық бұзушылықтар, олар үшін жауапкершілік қарастырылған.
К.: - Антикор осы саладағы қолданыстағы нормативтік-құқықтық актілерге түзетулер енгізе ме?
Д.с.: - ағымдағы жылы прокуратура органдары Ауыл шаруашылығын дамытуға бөлінген субсидиялардың жұмсалу заңдылығына тексеру жүргізді. Көптеген бұзушылықтар анықталды. Прокурорлық қадағалау актілері бойынша субсидияларды еліміздің барлық өңірлері бойынша қайтаруға бастамашылық жасалады, онда ауыл шаруашылығы басқармалары тарапынан субсидиялар беру рәсімдерінің жол берілген бұзушылықтарына олар бойынша субсидиялар фермерлерге төленбеуге тиіс екендігі көрсетіледі. Тиісінше, прокурорлық қадағалау актілерімен фермерлерге бөлінген субсидияларды қайтару туралы талап қойылды.
Агенттік жүргізген талдау мұндай жағдайдың себептері олқылықтар, коллизиялар және құқық нормаларын екі жақты түсіндіру болып табылатынын көрсетті.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін және қылмыстық схемаларды анықтаумен ғана шектелмегенін атап өткен жөн. Агенттік ауыл шаруашылығы министрлігімен бірлесіп, құқық нормаларының олқылықтарын, қайшылықтарын, дұрыс емес тұжырымдалуын болдырмау бойынша жұмыс жүргізуде. Оларды жою бойынша ғана емес, қолданыстағы бизнес-процестерді қайта қарау бойынша да нақты ұсыныстар анықталады және енгізіледі.
Бүгінде аталған жұмыс Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша бейіндік Министрлік жанынан арнайы құрылған жұмыс тобы шеңберінде жүргізілуде.
К.: - алдағы жұмысында сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болдырмау үшін фермерлерге не ұсына аласыз?
Д.с.: - ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер қырағы болуға және ЭЦҚ бөгде адамдарға бермеуге, қылмыстық схемаларға тартылмауға тиіс. Егер процедуралардың заңдылығына күмән туындаса, қосымша кеңес алу керек. Сондай-ақ, қолданыстағы ақпараттық жүйелер туралы барлық анықтамалық ақпаратты зерттеу артық болмайды. Дәл ақпаратқа ие адам көбінесе қажетті субсидияларды заңды түрде алады. Шабуылдаушыларға сеніп, олар қылмыстық қудалау шеңберіне қатысып, шығынға ұшырауы мүмкін.
Ауыл шаруашылығы саласындағы лауазымды тұлғаларға актілерге қарап, олардың талаптарға сәйкестігін тексермей, қол қоймауды, барлық рәсімдердің заңдылығын сақтауды және субсидиялар беру кезінде барлық шығындар мен кемшіліктер туралы уақтылы анықтап, хабарлауды ұсынамыз.
Құқықтарды бұзудың барлық фактілері және ықтимал сыбайлас жемқорлық қылмыстар туралы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің тәулік бойғы Call–орталығына хабарлауға болады 1424.