Жер пайдалану құқығы заттық құқық болып табылады. Жер пайдалану құқығына меншік құқығы туралы нормалар қолданылады, өйткені бұл Қазақстан Республикасының Жер кодексіне (бұдан әрі - Кодекс) қайшы келмейді. Жер пайдалану құқығы тұрақты немесе уақытша, иеліктен шығарылатын немесе иеліктен шығарылмайтын, өтеулі немесе өтеусіз сатып алынатын болуы мүмкін. Осы Кодексте және Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінде белгіленген негіздерден басқа, ешкімді де жер пайдалану құқығынан айыруға болмайды.
Жер пайдалану құқығы:
1) жер пайдалану құқығын беру;
2) жер пайдалану құқығын беру;
3) жер пайдалану құқығы әмбебап құқықтық мирасқорлық тәртібімен (мұрагерлік, заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру) ауысқан жағдайларда тоқтатылады.
Жер пайдалану құқығы:
1) Мемлекеттік органдардың актілері;
2) азаматтық-құқықтық мәмілелер;
3) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де негіздер.
Жер пайдалану құқығын беру тұлғаға жер пайдалану құқығын тікелей Мемлекет беруді білдіреді. Азаматтар мен заңды тұлғаларға жер пайдалану құқығын беру жер учаскесіне құқық беру жөніндегі құзыретіне сәйкес облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың жергілікті атқарушы органының шешімі негізінде жүргізіледі.
Жер пайдалану құқығын беру тұлғаға басқа жер пайдаланушының жер пайдалану құқығын беруін білдіреді.
Жер пайдалану құқығын беру азаматтық-құқықтық мәмілелер негізінде, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де негіздер бойынша жүргізіледі.
Жер пайдалану құқығын иеліктен шығару азаматтық-құқықтық мәмілелер (сатып алу-сату, сыйға тарту, айырбастау және басқалар) негізінде жүргізіледі.
Жер пайдалану құқығын басқа тұлғаға белгілі бір мерзімге беру жер учаскесін жалдау немесе уақытша өтеусіз пайдалану шарты негізінде жүргізіледі.
Жер пайдалану құқығын беруді және иеліктен шығаруды уақытша өтеулі жер пайдалану (жалдау) құқығын сатып алған тұлғалар ғана жүргізе алады.
Жер пайдаланушылардың жер пайдалану құқығын иеліктен шығарған және берген кезде жер учаскесінің нысаналы мақсатын өз бетінше өзгертуге құқығы жоқ.
Жер учаскесі азаматтар мен заңды тұлғаларға уақытша өтеулі жер пайдалану (жалдау) құқығымен немесе уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығымен берілуі мүмкін.
Осы Кодексте көзделген шаруа немесе фермер қожалығын жүргізу үшін уақытша өтеулі жер пайдалану (жалдау) құқығын беру жағдайларын қоспағанда, уақытша өтеулі жер пайдалану (жалдау) құқығы қысқа мерзімді (5 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (5 жылдан 49 жылға дейін) болуы мүмкін.
Уақытша өтеулі жер пайдалану (жалдау) құқығы:
шаруа немесе фермер қожалығын жүргізу үшін:
Қазақстан Республикасының азаматтарына 10 жылдан 49 жылға дейінгі мерзімге;
25 жылға дейінгі мерзімге оралмандарға;
ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін:
Қазақстан Республикасының мемлекеттік емес заңды тұлғаларына қырық жылға дейінгі мерзімге
тоғыз жыл.
Жер учаскесіне құқық беру тәртібі
1) жер учаскесіне тиісті құқық беру туралы өтінішті (өтінімді) қарауға қабылдау;
2) сұралып отырған жер учаскесін аумақтық аймақтарға бөлуге сәйкес мәлімделген нысаналы мақсаты бойынша пайдалану мүмкіндігін айқындау;
3) жер учаскесін алдын ала таңдау (елді мекен шегінде объектілер салуды қоспағанда, объектілер салу үшін жер учаскесі сұралған кезде));
4) жер комиссиясының қорытындысын дайындау;
5) жерге орналастыру жобасын әзірлеу және бекіту;
6) облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың жергілікті атқарушы органының, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл, ауылдық округ әкімінің жер учаскесіне құқық беру туралы шешім қабылдауы;
7) сатып алу-сату немесе уақытша (қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді) өтеулі (өтеусіз) жер пайдалану шартын жасасу;
8) жергілікті жерде жер учаскесінің шекарасын белгілеу;
9) елді мекен шегінде объектілер салуға арналған жер учаскесін қоспағанда, жер учаскесіне сәйкестендіру құжатын дайындау және беру жатады.