Қылмыстық процестің үш буынды моделі

Қылмыстық процестің үш буынды моделі

2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап ел Президентінің тапсырмасы бойынша Қазақстанда қылмыстық процестің үш буынды моделі енгізілді.

Бұл модельдің мақсаты жоғары халықаралық стандарттарға жауап беретін азаматтардың құқықтарын уақтылы қорғауды қамтамасыз ету болып табылады, өйткені қылмыстық процестің үш буынды моделі іс жүзінде барлық елдерде қолданылады.

Бұл модельде үш Байланыс қылмыстық процеске жауап береді: полиция, прокуратура және сот, олардың арасында өкілеттіктер нақты анықталған.

Қылмыстық процестің үш буынды моделі полицияның қылмыстарды анықтауды, қатысы бар адамдарды анықтауды, дәлелдемелерді жинауды және бекітуді жүзеге асыратынын болжайды; прокурор жиналған дәлелдемелерге тәуелсіз баға береді, азаматтардың құқықтарын бұзудың жолын кеседі, адал азаматтарды қылмыстық процеске тартуға жол бермейді және сотта айыптауды қолдайды; сот органдардың әрекеттеріне шағымдарды қарайды және іс бойынша түпкілікті үкім шығарады.

Айта кету керек, үш буынды жүйенің әр кезеңі сотқа келмес бұрын қылмыстық іс өтуі керек сүзгі ретінде қызмет етеді.

Прокурор сотқа дейінгі тергеп-тексеру материалдарын зерделегеннен кейін адам құқықтары мен бостандықтарын қозғайтын түйінді процестік шешімдерді келіседі. Қылмыстық қудалау органы қабылдаған шешімдерді тексеру нәтижелері бойынша прокурор қолданыстағы заңнама мен қылмыстық процеске қатысушылардың құқықтары бұзылған жағдайда тиісінше оларды келіседі/бекітеді не дәлелді қаулымен бас тартады.

2020 жылдың 1 қазанынан бастап сотқа дейінгі тергеумен айналысатын құқық қорғау органдары азаматтардың конституциялық құқықтарын қозғайтын негізгі іс жүргізу шешімдерін шығарудың электрондық форматына көшті. Кез келген процестік шешім қадағалаушы прокурор және процестің басқа да қатысушылары көретін сотқа дейінгі тергеп-тексерудің бірыңғай тізіліміне (бұдан әрі-СДТБТ) түседі. Бұзушылық анықталған жағдайда прокурор заңсыз актілердің күшін жояды.

2021 жылдың өткен кезеңінде СДТБТ-ға қылмыстық істер бойынша 409 процестік шешім енгізілді, оның ішінде 20-сы бойынша бекіту мен келісуден бас тартылды.

Қылмыстық істерді тоқтату туралы 129 шешімнің ішінен ағымдағы жылы 3 жағдайда прокурормен бекітуден бас тартылды, ал өткен жылдың ұқсас кезеңінде прокурормен қылмыстық істі тоқтату туралы 16 қаулы күшін жойды.

Бас тартудың негізгі себептері - қажетті тергеу әрекеттерін жүргізбеу.

Осылайша, көрсетілген статистика прокурордың қылмыстық қудалау органы қабылдаған процестік шешімдердің күшін жою санының айтарлықтай төмендегенін көрсетеді, бұл қылмыстық процеске қатысушылардың конституциялық құқықтарын қорғау деңгейінің жоғарылағанын айғақтайды.

 

 

Әулиекөл ауданының прокуратурасы