Жыл қорытындысы: Қазақстанда дәнді дақылдардың рекордтық өнімі алынды, егіс алқаптарын әртараптандыру жүргізілуде және жеңілдікті қаржыландыру көлемі 580 млрд теңгеге дейін ұлғайтылды

Жыл қорытындылары, қазақстандықтардың өмір сүру сапасын арттыруға және Елбасының Жолдауында белгіленген елдің ұзақ мерзімді әлеуметтік-экономикалық мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған негізгі құралдар мен шаралар туралы шолулардың кезекті сериясы сайтта жарияланды Primeminister.kz.

Ауыл шаруашылығы экономиканың маңызды салаларының бірі болып табылады. Бүгінде ауылдық жерлерде халықтың 37% - дан астамы тұрады, ал ауыл шаруашылығы өндірісінің даму деңгейі қазақстандықтардың көпшілігінің әл-ауқатына тікелей әсер етеді. Елдің кең аумағы мен қомақты ресурстарының арқасында үлкен әлеуеті бар. Мемлекет жеңілдетілген қаржыландыру мен субсидиялар бере отырып, осы секторды белсенді қолдайды, сондай-ақ ауыл шаруашылығы техникасының өндірісі мен лизингінің өсуін ынталандырады. Мұның бәрі нәтиже береді: биылғы жылы елдің фермерлері дәнді дақылдардан рекордтық өнім алды.

Егін жинау науқаны

Ағымдағы жылы көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын табысты жүргізу үшін барлық қажетті жағдайлар жасалды. Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындау үшін АӨК қаржыландырудың қолжетімділігі қамтамасыз етіледі. Саланы жеңілдетілген қаржыландыру көлемі алғаш рет рекордтық 580 млрд теңгені құрады, ол аграршыларға тікелей кредиттеуге, пайыздық мөлшерлемені арзандатуға және форвардтық сатып алуға бағытталды. 2025 жылы сома 700 млрд теңгеге жетеді. Күздің қолайлы ауа-райы егін жинау кезінде жауын-шашынға қарамастан, егін жинау науқанын айтарлықтай шығынсыз жүргізуге мүмкіндік берді.

Нәтижесінде республиканың аграршылары дәнді дақылдардың рекордтық өнімін жинады — орташа өнімділігі 16,1 ц/га болғанда 26,7 млн тонна астық бастырылды. Салыстыру үшін 2023 жылы орташа өнімділік 10 ц / га құрады, сонымен қатар 10,9 ц/га өнімділікпен 3,2 млн тонна майлы дақылдар бастырылды, 2,9 млн тонна картоп, 3,9 млн тонна көкөніс және 2,6 млн тонна бақша дақылдары жиналды. Жоғары өнімділікке, соның ішінде агротехнологияны дұрыс қолдану, сапалы тұқымдар, минералды тыңайтқыштар және өсімдіктерді тиімді қорғау арқылы қол жеткізілді.

Алдағы уақытта ауыл шаруашылығы дақылдарын әртараптандыру жұмыстары жалғастырылатын болады. Президенттің тапсырмаларын орындау жөніндегі жол картасы шеңберінде 2024-2028 жылдары ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемін екі есеге арттыру міндеті қойылды. Жалпы, Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2021-2030 жылдарға арналған тұжырымдамасы шеңберінде 2030 жылға қарай бидай өнімділігін 20 ц/га дейін жеткізу жоспарлануда.Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша 2025 жылғы көктемгі егіс және егін жинау жұмыстарын қаржыландыру ағымдағы жылы басталғанын атап өтеміз.

Егінді қабылдау

Облыс әкімдіктерінің деректері бойынша республикада астықты сақтаудың жалпы сыйымдылығы 30 млн тоннаны құрайды, оның ішінде жұмыс істеп тұрған лицензияланған астық қабылдау кәсіпорындарында – 12,7 млн тонна, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерде – 17,4 млн тонна. Қуаттың көрсетілген көлемі өткен жылдардағы ауыспалы қалдықтарды ескере отырып, алынған өнімді сақтау үшін жеткілікті.

Астық қабылдау кәсіпорындарына шамамен 7,9 млн тонна астық түсті, оның 5,7 млн тоннасы – бидай. Астықтың қалған көлемі фермерлерде сақталады. Қазіргі уақытта лицензияланған элеваторлардың жүктемесі 44% құрайды. Жаңа егін жинау үшін элеваторларды босату мақсатында астықты жылжыту және сату жұмыстары жалғасуда. Тамыздан қарашаға дейінгі кезеңде 3,5 млн тонна астық тасымалданды.

Егіс алқаптарын әртараптандыру

Қазақстан неғұрлым әртараптандырылған және инклюзивті экономикалық өсуге ықпал ете алатын орасан зор ауыл шаруашылығы әлеуетіне ие. Негізгі артықшылықтардың бірі-халық тығыздығы төмен және ауылшаруашылық жерлері кең аумақ. Республикада өндірістің сұранысқа сай болуы үшін, сондай-ақ өсірілетін дақылдардың биологиялық қажеттіліктерінің жергілікті агроклиматтық және басқа да табиғи жағдайларға көбірек сәйкестігіне қол жеткізу үшін ауыл шаруашылығы дақылдарын әртараптандыру жөнінде шаралар қабылдануда.

2024 жылы жалпы егіс алқабы 23,3 млн га құрады, оның 21,1 млн га – жаздық егіс алқабы. Өткен жылмен салыстырғанда бидайдың егістік алқаптары 560,9 мың гектарға қысқарып, 13,1 млн гектарды құрады. сонымен бірге майлы дақылдар алқабы 135,5 мың гектарға ұлғайып, 2,9 млн гектарға жетті.

Сонымен қатар, қант қызылшасы алқаптарын (5,5 мың гектарға, 25,2 мың гектарға дейін) ұлғайту және ылғал көп қажет ететін дақылдар: мақта (10 мың гектарға) және күріш (2,2 мың гектарға) дақылдарын қысқарту бойынша жұмыстар жүргізілді.

Нәтижесінде қысқартылған алқаптарда әлеуметтік маңызы бар және жоғары рентабельді дақылдардың егіс алқаптары ұлғаяды. Өңірлерде берік жемшөп базасын құру мақсатында жемшөп дақылдарының алқаптарын ұлғайту бойынша жұмыс жүргізілді. Ауыл шаруашылығы дақылдарын әртараптандыру жұмыстары жалғасатын болады.

Өнімді өткізу

Қазақстан жыл сайын 8-9 млн тонна астық экспорттайды, оның 6,5-7,5 млн тоннасы – бидай. Экспорт географиясы 40-тан астам елді қамтиды. Орталық Азия, Ауғанстан, Қытай, Түркия, Иран, Италия, Тунис елдері дәстүрлі нарықтар болып табылады. Ағымдағы жылдың қараша айының соңындағы жағдай бойынша 6,3 млн тонна астық экспортталды. Жаңа егіннің экспорты 2,37 миллион тоннаны құрады, бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 52% - ға өсті.

Өзбекстанға жеткізілімдер 42% - ға ұлғайып, 944 мың тоннаны құрады, өткен жылы бұл көрсеткіш 665 мың тоннаны құрады, Тәжікстанға жеткізілімдер 49% - ға 2023 жылғы 254 мың тоннадан ағымдағы жылы 377 мың тоннаға дейін өсті. Сондай-ақ, Қытайға экспорт көлемінің өткен жылы 304 мың тоннадан ағымдағы жылы 355 мың тоннаға дейін 17% - ға ұлғаюы байқалады, Ауғанстанға жеткізілімдер өткен жылы 67 мың тоннадан ағымдағы жылы 115 мың тоннаға дейін 71% - ға ұлғайды, Иранға жеткізілімдер 10 мың тоннадан 299 тоннаға дейін 30 есе ұлғайды мың тонна.

Ағымдағы жылы экспорттық әлеует 12 млн тоннаға жетеді деп болжануда. Негізгі өткізу нарықтары Орта Азия, Қытай, Ауғанстан, Италия және басқа елдер болады. Сондай-ақ, Әзірбайжан, Ауғанстан (Түрікменстан арқылы транзитпен), Иран, Ирак, Солтүстік Африка және ЕО елдеріне қара және Балтық теңіздерінің порттары арқылы 2 млн тоннаға дейінгі көлемде астық тасымалдау мәселесі пысықталуда.

Жұмыстың тиімділігін арттыру үшін жедел астық штабы құрылды, ол астықты Қазақстан ішінде де, экспортқа да жөнелтуді жоспарлауды жүзеге асырады. Халықаралық дәліздер құру жөніндегі жобаларды іске асыру арқылы экспорт географиясын одан әрі кеңейту жоспарлануда.

Бұдан басқа, нарыққа реттеуші әсер ету мақсатында "Азық-түлік корпорациясы "ҰК" АҚ фермерлерден астық сатып алу бойынша шаралар қабылдауда. Мемлекет басшысының ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің бірінші форумында берілген тапсырмаларын орындау шеңберінде жаңа егіннің астығын тікелей сатып алу жүзеге асырылатын болады. Бірінші кезеңде Үкімет резервінен 10 млрд теңге көлемінде қаражат бөлу есебінен нарықтық құны бойынша шамамен 150 мың тонна өнім сатып алу ұсынылады. Бірінші кезекте астықты сатып алу шағын шаруа қожалықтарынан жүргізілетін болады, бұл өнімді әділ бағамен өткізуді қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, артық астықты сатып алу тетігі делдалдардың ішкі нарықтағы баға жағдайына әсерін барынша азайтуға мүмкіндік береді. Азық-түлік корпорациясы белгіленген стандарттар мен сапа талаптарын сақтай отырып, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің астығын бәсекелестік шарттарда сатып алады.

Тыңайтқыштарды субсидиялау

Тыңайтқыштар нарығында ең көп таралған аммоний нитраты, аммофос, карбамид, аммоний сульфаты, сульфоаммофос және NPK. Бұл жағдайда аммоний нитраты мен аммофос жалпы тұтынудың 60% - дан астамын алады.

Қазақстанда тыңайтқыштардың үш түрі бойынша толық өндірістік цикл жолға қойылған: аммиак селитрасы "ҚазАзот" АҚ — да, аммофос — "Қазфосфат" ЖШС-де, аммоний сульфаты - "ҚазАзот" АҚ-да және "Qarmet"ЖШС-де өндіріледі. Тыңайтқыштарға ғылыми қажеттілік физикалық салмақта 3,2 млн тоннаны құрайды, ал отандық өндірушілердің қуаттылығы осы қажеттіліктің 56%–. жабады, шамамен 1,8 млн тоннаны құрайды (оның ішінде "ҚазАзот" АҚ 420 мың тоннаны, ал "Қазфосфат" ЖШС-1 млн тоннаны өндіреді).

Қазіргі уақытта Қазақстанда субсидияларды 60% - ға дейін ұлғайта отырып және аванстық өтінімдерді қарау басымдығымен отандық тыңайтқыштарды аванстық субсидиялау тетігі енгізілді. Сондай-ақ, топырақты негізгі қоректік заттармен толықтыруға мүмкіндік беретін 1 га егістікке тыңайтқыштарды қолдану нормалары жоғарылайды. Облыс әкімдіктерінің кепілдігімен отандық өндірушілер фермерлерге тыңайтқыштарды төлеуге бөліп-бөліп береді.

Ағымдағы жылдың 1 желтоқсанына аграршылар 1,3 млн тонна тыңайтқыш енгізді, бұл 2023 жылмен салыстырғанда екі есе көп. Шаруалардың субсидияларға деген қажеттіліктерін толық қанағаттандыру мақсатында тыңайтқыштарды субсидиялауға қосымша қаражат бөлу жоспарлануда.

Сондай-ақ, өнім ассортиментін кеңейте отырып, минералды тыңайтқыштар өндірісінің көлемін ұлғайту жоспарлануда. Тыңайтқыш өндірушілерді жылжымалы құраммен уақтылы қамтамасыз етуге назар аударылады.

Несие қаражатының қолжетімділігін арттырудың маңызды құралы сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау болып табылады. Бұл ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің төлем қабілеттілігін жақсартуға, кредиттердің қайтарылмау тәуекелдерін азайтуға және агробизнеске кредиттік жүктемені жеңілдетуге ықпал етеді.

Ағымдағы жылы саладағы кредиттік қаражатты арзандату тәсілдері қайта қаралды. Алғаш рет алты тарату арнасын пайдалана отырып, далалық жұмыстарды қаржыландыру үшін бәсекелестік жағдайлар жасалды, ал Аграрлық несие корпорациясының қорландыру көлемі 82,3 млрд теңгені құрады.

Кепілмен қамтамасыз етудің жеткіліксіздігі проблемасын шешу үшін "Даму" кәсіпкерлікті дамыту қорының қарыз сомасының 85% -. жабатын қарыздарға кепілдік беру тетігі енгізілді. Сондай-ақ, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар арқылы айналым қаражатын толықтыру үшін қайта өңдеу кәсіпорындарын жеңілдікпен қаржыландыру бағдарламасы әзірленді, ол егін мен шикізатты өткізуді қамтамасыз етуге, сондай-ақ отандық қайта өңдеу зауыттарының жүктемесін ұлғайтуға бағытталған.

Мал шаруашылығын дамыту