Құтыру!

Құтыру!

Құтыру (басқаатаулары: рабиес (лат. rabies), ескірген - гидрофобия, суданқорқу) - ауру жануартістегенненкейінпайдаболатын, жүйкежүйесініңауырзақымдануыменжүретінжәнеәдеттеөлімменаяқталатынжітіжұқпалы ауру.

Құтыруауруыныңқоздырғышы – RhabdovtridaeтұқымдасыныңLyssavirusтұқымдасыныңмиксовирустартобынажататынNeuroiyctesrabid вирусы. Оныңпішінімылтықоғытәрізді, өлшемдері 90-170-ден 110-200 нм-гедейін, құрамындабіртізбекті РНҚ бар.

Вирус фенолға, мұздауға, антибиотиктергетөзімді. Қышқылдар, сілтілер, қыздыруәсеріненжойылады (56°С-та 15 минут ішінде, қайнатқанда – 2 минуттаинактивацияланады. Ультракүлгінжәнетікелейкүнсәулелеріне, этанолғакептіругесезімтал. Сублиматта (1:1000), лизолмен (1-2%), карболқышқылымен (3-5%), хлораминмен (2-3%) тез инактивацияланады.

Вирус жылықандыжануарлар мен құстардыңкөпшілігіүшінпатогендіболыптабылады. Құтыруауруының 60% иттер, 24% түлкілер, 10% мысықтар, 3% қасқырларжәне 3% басқажануарларжұқтырукөзіболыптабылады. Жануар ауру белгілеріпайдаболғанғадейін 3-10 күнбұрынжұқпалыболып, аурудыңбарлықуақытындажұқпалыболыпқалады. Құтыруәлемніңкезкелгенеліндекездеседі, аралмемлекеттерін (Ұлыбритания, Жапония, Кипр, Австралия жәнет.б.) қоспағанда, сондай-ақсолтүстігіндегі (Норвегия, Швеция) жәнеоңтүстігіндегі (Испания, Португалия) бірқатармемлекеттердіқоспағанда.

Адам құтыруменауырғанжануардыңтістегеніненнемесесілекейіненжұғады. Құтыру вирусы сілекейарқылыберіледі. Әсіресе бас пен қолдытістеуқауіпті.

Адамдардыңауруларынегізінентістегендердіңмедициналықкөмеккекешжүгінуімен, вакцинация кезіндережимніңбұзылуыменнемесеолардыңкурсыныңтолықболмауыменбайланысты. Ауру жануарларменбайланыстаболғаннауқастардыңкөпшілігіемдеумекемелерінебармаған. Аурулардыңтөрттенбірбөлігін 4-14 жасаралығындағыбалаларқұрайды. Ауру адамдар, әдетте, көктем мен жазайларындаауылдықжерлерде ауру жануарларменбайланыстаболды.

Зақымдалғантеріарқылыенгізілгенненкейінқұтыру вирусы жүйкедіңдерібойыменцентргетаралады, орталықжүйкежүйесінежетеді, соданкейінқайтаданжүйкедіңдерібойыменцентрифугалықтүрдешеткерігеөтіп, бүкілжүйкежүйесінедерлікәсеретеді. Дәлосындайпериневральдыжолмен вирус сілекейбездерінееніп, науқастыңсілекейіменбіргешығарылады.

Жүйкетінінде (ми мен жұлын, симпатикалықганглийлер, бүйрекүстібездерініңжәнесілекейбездерініңжүйкетүйіндері) көбейеотырып, вирус оғантәнөзгерістердітудырады (ісіну, қан кету, жүйкежасушаларындадегенеративтіжәненекротикалықөзгерістер).

Инкубациялықкезең орта есеппен 1 айдан 3 айғадейінсозылады (вариациялар 12 күннен 1 жылғадейіннемесеодан да көпболуымүмкін). Инкубациялықкезеңніңұзақтығышағудыңлокализациясынаәсеретеді. Еңқысқа инкубация беттің, бастың, соданкейінжоғарғыаяқтыңшағуымен, ал еңұзақ - төменгіаяқтыңшағуыменбайқалады.

Аурудытануэпидемиологиялық (құтыруауруынакүдіктіжануарлардыңнауқасадамныңтерісінің, шырыштықабығыныңшағуынемесесілекейі) жәнеклиникалықдеректерге (бастапқыкезеңніңтәнбелгілері, кейіннен гидрофобия, аэрофобия, сілекей, сандырақжәне галлюцинация сияқтыбелгілерменқозу) негізделген. Сіреспеден, энцефалиттен, гистероневроздан, атропинменжәнестрихнинменуланудан, делирий тременсұстамаларынанажыратуқажет.

Егержануартістегенадамда ауру белгілеріпайдаболса, сіздереумедициналықкөмеккежүгінуіңізкерек.

Тиімдіемдеуәдістеріжоқ. Науқастыңауырсынуыназайтуүшінсимптоматикалық терапия жүргізіледі. Науқастықараңғы, шуыжоқ, жылыпалатағажатқызады. Морфиннің, пантопонның, аминазиннің, димедролдың, хлоралгидраттыңүлкендозаларынклизмаларғаенгізіледі.

Кураре тәріздіпрепараттардыенгізу, науқастыөкпеніжасандыжелдетугеауыстыруоныңөмірінұзартуымүмкін. Аурудыңклиникалықбелгілеріболғанкездеқұтыруғақарсыиммуноглобулиндіқолданутиімсіз.

Құтырудыңалдыналу

Жануарларарасындақұтырмаауруыныңалдыналушараларыжабайыжануарлардыңтығыздығынреттеу; қаңғыбаситтер мен мысықтардыаулау; үйиттерінұстауережелерінсақтау (тіркеу, тұмсыққолдану, қарғыбауұстаужәнет.б.); иттердіқұтыруғақарсыжылсайынғыміндеттіпрофилактикалықиммундау.

Профилактикалықиммундау курсы құтырудыжұқтыруқаупіменкәсібитүрдебайланыстыадамдар (итаулаушылар, аңшылар, ветеринарларжәнет.б.) үшінжүргізіледі.

Адамдардынемесежануарлардытістегениттер, мысықтаржәнебасқа да жануарлардыиесі 10 күнішіндемамандардыңбақылауыментексеріп, карантингеқоюүшінжақынжердегіветеринариялықемдеумекемегедереужеткізугетиіс. Жануарлардымұндайбақылаудыңнәтижелерізардапшеккенадамвакцинацияланғанемдеумекемесінежазбашатүрдехабарланады. Егержануарбақылаукезеңіндеқұлапкетпесе, ондаолсауболуымүмкін.

Арнайыемес профилактика

Еңжақсыалдыналушарасыжараныжергіліктіемдеуболыптабылады. Тістегенжердіжұмсақмедициналықсабынның 20% ерітіндісімендереумұқияттазалаукерек. Тереңшаққанжараларкатетердіңкөмегіменсабынды су ағыныменжуылады. Жараныкаутерлеунемесетігіс салу ұсынылмайды.

Арнайы профилактика (иммуноглобулин + вакцина)

Еңжақсыспецификалық профилактика антирабиялықиммуноглобулиніменнемесеантирабиялықсарысуменпассивтіиммундау, соданкейінбелсендіиммундау (вакцинация) болыптабылады. Пассивтіжәнебелсендіиммундаубірмезгілдежүргізіледі, бірақәртүрліпрепараттардыбіржердеенгізумүмкінемес.

Құтырмағақарсыегуамбулаториялықжағдайда да, стационарда да жүргізіледі. Ауруханағажатқызуауылдықжерлердетұратынауыршағуменауыратынадамдарғажатады; қайтавакцинацияланған; жүйкежүйесінемесеаллергиялықаурулары бар адамдар; жүктіәйелдер, сондай-ақалдыңғыекі ай ішіндебасқапрепараттарменвакцинацияланғанадамдар.

Вакцинация кезінденауқастыңденсаулығынбақылауқажет. Жағдайыныңнашарлауынашағымдарболғанжағдайдаауруханағажатқызуқажет, ал вакцинация уақытшатоқтатылады. Жәбірленушіні невропатолог пен терапевт тексеруікерек. Вакцинацияныжалғастырунемесетоқтатумәселесінконсультативтік невропатолог, рабиологжәне терапевт шешеді.

Тиістіиммунитеттіқамтамасызетужәневакцинацияданкейінгіасқынулардыңалдыналуүшін вакцинация курсы кезіндежәнеолаяқталғаннанкейін 6 ай ішіндевакцинацияланғанадамғакезкелгеналкогольдіксусындардықолдануғаболмайды. Вакцинация кезеңінде пациент шамадантысжұмысжасамауы, гипотермия мен қызыпкетуденаулақ болу керек. Кейбіржағдайлардажеңілірекжұмысқаауысунемесе ауру демалысыұсынылады.

Құтыруғақарсыбасқавакциналардыбірмезгілдеқолдануғажолберілмейді. Дегенмен, қажетболғанжағдайда, сіреспеніңшұғылпрофилактикасыжүргізілуімүмкін. Құтыруауруынашалдыққандарғаекпесалынбайды