Көліктік бақылау посттарының жұмысы
«Автомобиль көлігі туралы» Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 4 шілдедегі № 476 Заңының 19-4-бабына сәйкес, автокөлік құралдарының (бұдан әрі - көлік құралдары) өтуіне көліктік бақылау Республика аумағы арқылы өтуі Қазақстан Республикасының аумағындағы бақылау бекеттері, сондай-ақ автоматтандырылған өлшеу станциялары арқылы көлік құралдары өткен кезде, Қазақстан Республикасының Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік шекарасымен тұспа-тұс келетін Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы арқылы автокөлік құралдарын өткізу пункттерінде, Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік шекарасы арқылы тауарларды өткізудің басқа орындарында және көлікте жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының аумағындағы көліктік бақылау бекеттерінде көліктік бақылауды Автомобиль көлігі және көліктік бақылау комитеті (бұдан әрі – ҚАТТК) жүзеге асырады.
Бұл ретте 155 мың км-ден астам жол көліктік бақылауға жатады (оның ішінде 24,3 мың км республикалық желі, 71,3 мың км жергілікті желі және 61 мың км көше жолдары желісі), осылайша күн сайын әрбір бекет 3 мың шақырымнан астам жолды, сондай-ақ 100 мыңға жуық автобус, 400 мыңнан астам жүк көлігі және 68 мыңнан астам тіркемелері бар 8,6 мыңнан астам автотасымалдаушыны, сондай-ақ 609 операторды техникалық байқаудан, 138 станциялары мен 34 автовокзалды бақылауды қамтамасыз етуі тиіс.
Мәселен, 2024 жылдың 7 айында аумақтық көліктік бақылау бөлімшелері барлығы 73 891 көлікті тексеріп, жүк тасымалдауды жүзеге асыратын тасымалдаушылар тарапынан 16 793 құқық бұзушылықты анықтады. Шамадан тыс жүк тиеген 2 290 көлік құралдарының (салмақтық және габариттік параметрлерді бұзу) өтуіне жол берілмеді. Айыппұл – 880 млн теңге және көлік құралын жүргізгені үшін 9 млрд теңгеге жуық әкімшілік айыппұлдар өндірілді.
Қазіргі уақытта ұзындығы 155 мың шақырымнан асатын жолдардағы көліктік бақылауды 48 жылжымалы және 3 стационарлық посттар жүзеге асырады, яғни 1 пост 3 мыңнан астам шақырымды құрайды.
Осыған байланысты, тек мобильді посттарды пайдалана отырып, барлық жолдарды толық қамтуды және бақылауды қамтамасыз ету іс жүзінде мүмкін емес.
Осыған байланысты министрлік қазіргі уақытта көлік құралдарының нақты салмағы мен габариттік параметрлерін өлшеудің цифрлық форматына кезең-кезеңімен көшу бойынша шаралар қабылдауда.
Қолданыстағы көлікті бақылау механизмі тиімсіз, өйткені жылжымалы посттар жүк көлік құралдарының, оның ішінде жолаушылар тасымалының, шетелдік көліктердің және т.б. өтуін бақылайды.
Бұл ретте, көліктік бақылау инспекцияларында негізгі сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар инспекция қызметкерлерінің, салмағы мен габариттік көрсеткіштерінен асатын жүктерді тасымалдайтын көлік құралдарының (самосвалдар, тралдар, жүк көліктері және т.б.) иелерімен байланыста болған кезде орын алады, олар үшін ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне сәйкес әкімшілік жауапкершілік қарастырылған.
Осылайша, 2022 жылғы желтоқсанда автоматтандырылған өлшеу станцияларының жұмыс істеу тәртібін айқындайтын «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне көлік және жер қойнауын пайдалану мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының қабылданған Заңға сәйкес жергілікті атқарушы органдар жергілікті маңызы бар жолдарда АӨСІ орнатады, ал республикалық маңызы бар жолдарда – «ҚазАвтоЖол» Ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «ҚазАвтоЖол» ҰК» АҚ).
Заңға сәйкес, Қазақстан Республикасының облыстары мен қалаларының әкімдіктері жергілікті маңызы бар жолдарға, өз кезегінде «ҚазАвтоЖол» АҚ-ның республикалық маңызы бар жолдарына АӨСІ орнатуды жоспарлап отыр.
Сонымен қатар, Заңда жүк көтерімділігі 12 тоннадан асатын көлік құралдарының міндетті түрде өтуі қарастырылған, айналма жолдарды бейнежазбаға түсіру жүргізіледі (айналып өту және салмақ өлшеуден жалтару үшін әкімшілік айыппұл қарастырылады).
Автокөлік құралдарының нақты салмағы мен габариттік параметрлерін өлшеу, егер бұзушылық анықталса, тіркеу автоматты түрде жүзеге асырылады, содан кейін жүйе адамның араласуынсыз «Сергек» жүйесіне ұқсас әкімшілік хаттама жасайды.