Маймыл шешегін жұқтыру белгілері және одан қорғану шаралары

Маймыл шешегін жұқтыру белгілері және одан қорғану шаралары

Маймыл шешегі дегеніміз не?

             Маймыл шешегі-бұл маймыл шешегі вирусынан туындаған ауру. Бұл вирустық зоонозды ауру, яғни адамға жануарлардан берілетін инфекция. Ол адамнан адамға да берілуі мүмкін.

 

Маймыл шешегінің белгілері қандай?

             Маймыл шешегінің белгілері әдетте қызба, қатты бас ауруы, бұлшықет ауруы, арқадағы ауырсыну, әлсіздік, лимфа түйіндерінің ұлғаюы мен бөртпелерді немесе терінің зақымдануын қамтиды.

             Бөртпелер әдетте температура көтерілгеннен кейін бір–үш күннен кейін пайда болады. Тері зақымдануы тегіс негізге ие болуы мүмкін немесе мөлдір немесе сарғыш сұйықтықпен толтырылған кішкентай көпіршіктер түрінде болуы мүмкін, олар біраз уақыттан кейін қыртыспен жабылып, кебеді де түсіп қалады. Адам денесіндегі тері зақымдануларының саны бір ошақтардан бірнеше мыңға дейін өзгереді. Бөртпелер негізінен адамның бетіне, алақанына және аяқтың табанына шоғырланады. Оларды ауыз қуысының шырышты қабаттарында, жыныс мүшелерінде және көз айналасында да кездестіруге болады.

             Симптомдар әдетте екі–төрт апта сақталады және емделусіз өздігінен жоғалады. Егер сізде маймыл шешегіне ұқсас күдікті белгілер болса, медициналық мекемеге кеңес алуға хабарласыңыз. Бұл ретте, сіз маймыл шешегіне күдікті немесе расталған адамдармен байланысқаныңызды көрсетіңіз.

 

Адам маймыл шешегінен өлуі мүмкін бе?

             Көп жағдайда маймыл шешегінің белгілері бірнеше апта ішінде емделусіз өздігінен жоғалады, алайда кейбір адамдарда олар медициналық асқынуларға және тіпті өлімге әкелуі де мүмкін. Маймыл шешегінің неғұрлым ауыр белгілерінің дамуы мен өлімнің қаупі бар тәуекел тобында фондық иммун тапшылығы бар адамдар мен жаңа туылған нәрестелер және балалар бар.

             Маймыл шешегімен ауыру кезіндегі асқынуларға тері инфекциясы, пневмония, ақыл-есінің шатасуы (жоғалуы), сондай-ақ көру қабілетінің жоғалуына әкелуі мүмкін көз инфекциясы жатады. Соңғы уақытта вирустың эндемиялық елдерінде көбінесе балалар мен фондық патологиясы бар адамдар арасында тіркелген жұқтыру жағдайларының шамамен 3-6%-ы өліммен аяқталды. Бұл деректер жоғары болуы мүмкін екенін ескеру керек, өйткені вирустық эндемикалық елдерде эпидқадағалау жүргізу мүмкіндігі шектеулі.

 

Маймыл шешегі адамнан адамға қалай беріледі?

             Маймыл шешегімен ауыратын науқастар вирусты симптоматикалық ағым кезеңінде (әдетте екі-төрт апта ішінде) жұқтыруы мүмкін. Маймыл шешегін аурудың белгілері бар адаммен тығыз физикалық байланыста болған кезде жұқтыру мүмкін. Бөртпелер мен биологиялық сұйықтықтар (терідегі зақымдану ошақтарынан алынған сұйықтық, ірің және қан) және қабыршақтанған қыртыстар әсіресе жұқпалы болып табылады. Пайдалану кезінде вирустық бөлшектермен ластайтын басқа да жұқтыру көздеріне төсек-орын, сүлгілер немесе тұрмыстық заттар, атап айтқанда, жұқтырған адамның ас құралдары мен ыдыс-аяқтар жатуы мүмкін.

             Нәтижесінде вирус науқастың сілекейімен берілуі мүмкін болатын ауыз қуысындағы шырышты зақымданулар мен жаралар жұқпалы болады. Сондықтан жұқтыру қаупінің жоғарылауы жұқпалы науқастармен, оның ішінде медицина мамандарымен, науқастардың үй шаруашылықтарымен және олардың жыныстық серіктестерімен тікелей қарым-қатынас жасайтын адамдарға қауіп төндіреді.

             Вирус жүктілік кезінде ұрыққа, сондай-ақ балаға босану кезінде немесе одан кейін «теріден теріге» жанасу арқылы берілуі мүмкін.

             Вирустың симптомсыз тасымалдаушылармен берілу мүмкіндігі белгісіз.

 

Маймыл шешегі жануарлардан адамға қалай беріледі?

             Маймыл шешегі адамға жұқтырған жануармен физикалық байланыс кезінде берілуі мүмкін. Жануарлар арасында вирустың иелері- кеміргіштер мен приматтар болып табылады. Жануарлардан маймыл шешегін жұқтыру қаупін жабайы жануарлармен, әсіресе аурулармен және өлекселермен (оның ішінде ет пен қанмен) тікелей байланысты болдырмау арқылы азайтуға болады. Фаунасында маймыл шешегінің тасымалдаушылары бар вирустық эндемикалық елдерде ет немесе жануарлардың еті бар кез-келген тағам қолданар алдында мұқият термиялық өңдеуден өтуі керек.

 

Маймыл шешегін жұқтыру қаупі бар тәуекел тобында кімдер бар?

             Симптоматикалық кезеңде маймыл шешегі ауруымен ауыратын немесе жұқтырған жануарлармен тығыз физикалық байланыста болатын адамдарда жұқтыру қаупі жоғары. Табиғи шешекке қарсы егілгендерде маймыл шешегі инфекциясынан белгілі бір дәрежеде қорғаныс болуы мүмкін. Сонымен бірге, халықтың жас топтары, әдетте, табиғи шешекке қарсы вакцинациядан өтпеген, өйткені алғаш 1980 жылы шешекпен адам ауруы толық жойылғандығы жарияланғаннан кейін бұл тәжірибе бүкіл әлемде тоқтатылды. Табиғи шешек ауруына қарсы екпе алғандар белгілі бір дәрежеде маймыл шешегінен қорғана алатындығына қарамастан, оларға өздерін және айналасындағыларды қорғау ережелерін сақтау керек.

             Жаңа туылған нәрестелер, балалар және фондық иммун тапшылығы бар адамдар маймыл шешегі мен өлімнің анағұрлым ауыр белгілерінің даму қаупінің тәуекел тобында. Медициналық мамандар вирустың ықтимал көздерімен ұзақ байланыста болғандықтан жоғары қауіпті тәуекел тобына жатады.

 

Өзіңізді және басқаларды маймыл шешегінен қалай қорғауға болады?

             Маймыл шешегі күдікті немесе расталған адамдармен байланысты шектеу арқылы жұқтыру қаупін азайтуға болады.

             Егер маймыл шешегін жұқтырған адаммен физикалық байланыс сөзсіз болса (мысалы, сіз медициналық маман болсаңыз немесе науқаспен бірге өмір сүрсеңіз), одан өзін-өзі оқшаулау ережелерін сақтауды және мүмкін болса терінің зақымдалуын болдырмауды сұраңыз (мысалы, бөртпелерді киіммен жабу). Сіз науқасқа жақындаған кезде ол, әсіресе жөтел немесе ауыз қуысында жарақаты бар адамдар медициналық бетперде кию керек. Бұл жағдайда сіз де медициналық бетперде киюіңіз керек.

             Мүмкіндігінше науқастың терісіне жақындамаңыз, ал тікелей байланыста болу қажет болған жағдайда зардап шеккен жеріне бір рет қолданылатын қолғапты қолданыңыз. Егер жұқтырған адамның киімімен немесе төсек-орынымен байланысу қажет болса (егер ол оларды өздігінен өзгерте алмаса), бетперде киіңіз.

             Қолыңызды үнемі сабынды сумен жуыңыз, әсіресе жұқтырған адаммен сөйлескеннен кейін, оның киіміне, төсек-орын жабдықтарына немесе тері зақымдануларынан немесе тыныс алу жолдарынан ағып кетуі мүмкін болатын сілекейлерімен немесе өзінің жанасумен ластауы мүмкін болатын сүлгілерге және басқа заттарға немесе заттардың беттеріне (ас құралдары, ыдыс-аяқ және т.б.) тигеннен кейін, қолыңызды дезинфекциялау үшін спирт ерітіндісімен өңдеңіз. Киімді, сүлгілерді және төсек-орындарды жуып, ыдыс-аяқ пен ас құралдарын жылы сумен және ыдыс жуатын құралдармен жуыңыз. Вирус болуы мүмкін деген барлық заттардың беттерін санитариялық тазартыңыз және зарарсыздандырыңыз және ластанған қалдықтарды дұрыс жойыңыз (мысалы, пайдаланылған таңғыш).

 

Егер мен маймыл шешегі ауруына күдіктенсем не істеуім керек?

              Егер сізде күдікті белгілер болса немесе маймыл шешегі ауруымен ауыратындармен тығыз байланыста болсаңыз, медициналық мекемеге жүгініңіз, онда сізге ұсыныстар (кеңес) беріледі, диагноз қойылады және медициналық көмек көрсетіледі. Мүмкіндігінше өзін-өзі оқшаулау режимін сақтаңыз және басқалармен тығыз байланысты болдырмаңыз. Өзгелерді жұқтырудан қорғау үшін қолды үнемі гигиеналық өңдеуден өткізіп, жоғарыдағы кеңестерге құлақ асыңыз. Сізге қажетті медициналық көмек көрсету үшін сізге инфекция диагностикасына талдау жасалады.

 

Маймыл шешегіне қарсы вакцина бар ма?

             Табиғи шешектің алдын-алуға арналған бірнеше вакциналар бар, олар сонымен қатар маймыл шешегінен белгілі бір дәрежеде қорғауды қамтамасыз етеді. 2019 жылы маймыл шешегінің алдын-алу үшін олардың ең жаңа табиғи шешекке қарсы вакциналарының бірі мақұлданды (MVA-BN, Imvamune, Imvanex немесе Jynneos деп те аталады), бірақ ол әлі де кең таралым алған жоқ. Қазіргі уақытта ДДҰ вакцинаның қолжетімділігін арттыру үшін өндірушілермен жұмыс жүргізуде.

             Бұрын табиғи шешекке қарсы егілген адамдар маймыл шешегінен белгілі бір дәрежеде қорғалады. 1980 жылы табиғи шешек алғашқы толық жойылған ауру деп жарияланғандықтан, оған қарсы вакцинация тоқтатылды, бастапқыда табиғи шешекке қарсы қолданылатын вакциналар халықтың негізгі бөлігі үшін қол жетімді емес және 40-50 жасқа дейінгі адамдар көбіне егілмеген. Табиғи шешекке қарсы жаңа вакциналарды кейде кейбір зертханалар мен медициналық мекемелердің қызметкерлері егіледі.

 

Маймыл шешегінің емі бар ма?

             Маймыл шешегінің белгілері әдетте емдеуді қажет етпестен өздігінен кетеді. Бөртпелерге күтім жасау керек, егер мүмкін болса, оларды кептіруге мүмкіндік береді, қажет болған жағдайда зардап шеккен жерді қорғау үшін дымқыл таңғышты қолданады. Ауыздағы немесе көз аймағындағы жараларға қол тигізбеу керек. Ауыз шаюды немесе кортизонсыз көз тамшыларын қолдануға болады. Ауыр жағдайларда шешекке қарсы иммуноглобулин көрсетілуі мүмкін. 2022 жылғы қаңтарда маймыл шешегін емдеу үшін табиғи шешек ауруын емдеуге арналған тековиримат вирусқа қарсы препараты (коммерциялық атауы TPOXX) мақұлданды.

 

Маймыл шешегі қай жерде кездеседі?

             Маймыл шешегі негізінен Орталық және Батыс Африка елдерінде кездеседі, онда ылғалды тропикалық ормандар өседі және жануарлар мекендейді, олар әдетте вирустың тасымалдаушысы болып табылады. Кейде вирус Орталық және Батыс Африкадан тыс жерлерде маймыл шешегінің эндемиялық аймақтарынан келген адамдарда кездеседі.

 

2022 жылдың мамыр айында бірнеше елде анықталған маймыл шешегінің пайда болуы туралы не білеміз?

             2022 жылдың мамыр айында вирустың бірнеше эндемикалық емес елдері маймыл шешегі аурулары туралы хабарлады. 2022 жылғы 19 мамырдағы жағдай бойынша эндемиялық емес аудандарда орналасқан 10 елде маймыл шешегі ауруы анықталды. Қазіргі уақытта тағы бірнеше жағдай тергелуде.

             Вирустың эндемиялық елдерінен келген адамдарда инфекцияны кездейсоқ анықтау жағдайларын қоспағанда, мұндай елдерге сапар шекпеген науқастарды эндемиялық емес елдердің аумағында анықтау-бұл ерекше құбылыс. Осы уақытқа дейін (2022 ж. мамыр) тіркелген жағдайлар мен эндемиялық елдерге сапарлар, сондай-ақ жұқтырған жануарлармен байланыстар арасында нақты байланыс жоқ.

             Бұл, әрине, көптеген адамдар үшін алаңдаушылық туғызбауы мүмкін, әсіресе егер олардың жақындарына індет әсер етпесе. Қазіргі уақытта ең маңызды міндет-жұқтыру қаупі жоғары адамдар арасында маймыл шешегі туралы хабардарлықты арттыру және вирустың адамнан адамға одан әрі берілуін қалай шектеуге болатындығы туралы ақпарат тарату.

             Сондай-ақ, медицина қызметкерлерінің науқастарды анықтап, оларға көмек көрсете алатындығына көз жеткізу керек. Ауру әсер еткен адамдардың стигматизациясына жол бермеу өте қажет. ДДҰ эпидқадағалауды жүргізу саласында мүше-мемлекеттерге қолдау көрсету үшін, зардап шеккен елдерде маймыл шешегінің өршуіне ден қою жөніндегі іс-шаралардың әзірлігін қамтамасыз ету және жүзеге асыру үшін шаралар қабылдайды.

             Науқастар анықталған елдерде әрбір тіркелген жағдайда инфекция көзін анықтауға бағытталған зерттеулер жүргізіледі және науқастарға медициналық көмек көрсету және вирустың одан әрі берілуін шектеу бойынша шаралар қабылданады.

 

Аурудың өсу қаупі бар ма?

              Маймыл шешегі әдетте жоғары паразиттік вирус болып саналмайды, өйткені оны адамнан адамға беру үшін жұқтырған адаммен тығыз физикалық байланыс қажет (мысалы, терінің жанасуы). Бұл жағдайда халықтың жалпы көпшілігі үшін қауіп төмен деп бағаланады. Инфекцияның одан әрі таралуын болдырмау үшін ДДҰ бұл індетке басымдық береді, өйткені маймыл шешегін ДДҰ көптеген жылдар бойы басым патоген ретінде қарастырған.

             Қазіргі уақытта байқалған жағдайлар маймыл шешегінің әдеттегі ағымына сәйкес келмейді, өйткені вирус жұқтырған елдерге бару немесе олардан әкелінген жануарлармен байланыс фактілері анықталған жоқ. ДДҰ-ның басым міндеті-вирустың таралу тетіктерін құру және адамдардың кең ортасын жұқтырудан қорғауды қамтамасыз ету. Жаңа індет туралы хабардар болу вирустың одан әрі таралуын болдырмауға көмектеседі.

 

Маймыл шешегі жыныстық жолмен берілетін инфекция ма?

             Маймыл шешегі адамнан адамға жақын физикалық, соның ішінде жыныстық қатынас арқылы берілуі мүмкін. Қазіргі уақытта маймыл шешегі жыныстық жолмен берілетіні белгісіз (мысалы, ұрық сұйықтығы немесе вагинальды секреция арқылы), бірақ вирус жыныстық қатынас кезінде терінің зардап шеккен аймақтарымен тікелей байланыста болуы мүмкін.

             Маймыл шешегіне тән бөртпелер кейде жыныс мүшелерінде және ауыз қуысында пайда болады, бұл вирустың жыныстық қатынас арқылы берілу қаупін арттырады. Осылайша, теріде немесе ауыз қуысында жаралар болған кезде, вирустың таралуы ауыз қуысы мен терінің жанасуы нәтижесінде пайда болуы мүмкін.

             Бөртпелердің табиғаты бойынша маймыл шешегі жыныстық жолмен берілетін кейбір ауруларға, соның ішінде герпес пен мерезге ұқсауы мүмкін. Бұл ауру кезінде жыныстық денсаулық клиникасына көмек сұраған ер адамдар арасында бірнеше жағдайды анықтау жағдайлары түсіндірілуі мүмкін.

             Маймыл шешегін жұқтыру қаупі тек жыныстық белсенді адамдар мен ер адамдармен жыныстық қатынасқа түсетін ер адамдарға ғана қауіп төндірмейді. Оған жұқтырған адаммен тығыз байланыста болған кез келген адам ұшырайды. Маймыл шешегіне ұқсас белгілері бар кез-келген адам дереу медициналық көмекке жүгінуі керек.

 

Маймыл шешегі ауруы ер адамдармен жыныстық қатынасқа түсетін ер адамдарға қауіп төндіре ме?

             Маймыл шешегі адамнан адамға жақын физикалық байланыс арқылы беріледі. Маймыл шешегін жұқтыру қаупі тек жыныстық белсенді адамдар мен ер адамдармен жыныстық қатынасқа түсетін ер адамдарға ғана қауіп төндірмейді. Оған жұқтырған адаммен тығыз байланыста болған кез келген адам ұшырайды. Маймыл шешегіне ұқсас белгілері бар кез-келген адам дереу медициналық көмекке жүгінуі керек. Бұл сонымен қатар инфекция жағдайлары тіркелген әлеуметтік топтардың өкілдерімен байланысатын адамдарға да қатысты.

              Вирустың эндемиялық емес елдерінде маймыл шешегінің кейбір жағдайлары ер адамдармен жыныстық қатынасқа түсетін еркектерде анықталды. Олар жыныстық денсаулық клиникаларында анықталды.

              Қазіргі уақытта ер адамдармен жыныстық қатынасқа түсетін ерлердің қауымдастықтарында тіркелген маймыл шешегі ауруының жоғары үлесі -халықтың бұл тобының медициналық көмекке белсенді жүгінетіндігімен түсіндірілуі мүмкін.

             Бөртпелердің табиғаты бойынша маймыл шешегі жыныстық жолмен берілетін кейбір ауруларға, соның ішінде герпес пен мерезге ұқсауы мүмкін, сондықтан мұндай жағдайлар жыныстық денсаулық клиникаларында анықталуы мүмкін. Одан әрі ақпарат түскен сайын халықтың жалпы көпшілігінде ауру жағдайлары анықталуы мүмкін.

 

ДДҰ-ның маймыл шешегі туралы интернеттегі стигматикалық мәлімдемелері туралы ұстанымы қандай?

              Маймыл шешегінің қазіргі өршуіне байланысты кейбір адамдар тобына қатысты жағымсыз пікірлер назардан тыс қалмады. Біз мұндай мінез-құлыққа жол берілмейді деп нақты мәлімдейміз. Біріншіден, жұқтыру қаупі тобына маймыл шешегін жұқтырған адаммен, олардың құрамына, кәсібіне, жыныстық мінез-құлқына немесе кез-келген басқа факторларға қарамастан, бір немесе басқа тығыз физикалық байланысқа түсетін барлық адамдар кіреді. Екіншіден, біз адамдардың ауруына байланысты остракизмге жол беруіне болмайды деп есептейміз. Стигматизация жағдайды қиындатып, қазіргі аурудың алдын-алуды қиындатады.

             Жұқтырған адамдарға және оларға күтім жасайтын адамдарға көмек көрсету үшін ұжымдық күш-жігерді біріктіру қажет. Біз аурудың алдын алу және өзімізді және айналамыздағы адамдарды қорғау үшін қалай әрекет ету керектігін білеміз. Стигматизация мен кемсітуге кез келген жағдайда, оның ішінде ағымдағы өршу жағдайында жол берілмейді. Біздің алдымызда жалпы мәселе (проблема) тұр.

 

Балалар маймыл шешегін жұқтыруы мүмкін бе?

             Иә. Балалардың жасөспірімдер мен ересектерден айырмашылығы, олар аурудың ауыр белгілерінің даму қаупінің жоғары тәуекеліне ұшырайды. Вирус ұрыққа немесе жаңа туған нәрестеге босану кезінде немесе анамен алғашқы физикалық байланыс кезінде де берілуі мүмкін.

 

Неліктен маймыл шешегі осылай аталады?

             Маймыл шешегі 1958 жылы алғаш рет зертханалық маймылдар колониясында табылғандықтан өз атауын алды. Адамдарда ауру алғаш рет 1970 жылы ғана анықталды.

 

Неліктен маймыл шешегінің пайда болуы Халықаралық денсаулық сақтау саласындағы төтенше жағдай деп жарияланды?

             ДДҰ-ның Бас директоры доктор Тедрос Адханом Гебрейесус  2022 жылдың 23 шілдесінде бірнеше елдерде маймыл шешегінің пайда болуын халықаралық маңызы бар қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы төтенше жағдай деп жариялады (ХМҚДТЖ). Халықаралық медициналық-санитариялық ережелерге сәйкес, ХМҚДСТЖ хабарландыруы санитариялық-эпидемиологиялық қауіптің ең жоғары деңгейі туралы ескерту болып табылады және үйлестіруге, ынтымақтастыққа және жаһандық ынтымақтастыққа ынталандыру бола алады.

             Үйлестірілген әрекет ету шаралары инфекцияның таралуын тоқтатуға және халықтың осал топтарын қорғауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. ДДҰ-ның Бас директоры елдерге індетпен күресуге және оны бақылауға алуға көмектесетін уақытша ұсыныстар шығарды.

             2022 жылдың мамыр айының басында індет ауқымы кеңейе бастағаннан бастап, ДДҰ эпидемияға қарсы шаралар мен медициналық көмек көрсету бойынша ұсыныстарды тез арада жариялап, зардап шеккен қауымдастықтармен белсенді қарым-қатынас орнатып, бірнеше жүздеген ғалымдар мен зерттеушілердің маймыл шешегі ауруы бойынша зерттеулер мен әзірлемелерді жеделдету және жаңа диагностикалық құралдар, вакциналар мен дәрі-дәрмектерді алу үшін әлеуетті құру жұмыстарына қатысуын қамтамасыз етті.