Мемлекеттік кірістер органдары қызметкерлерінің бойында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру
Мемлекеттік кірістер органдары (МКО) Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігі мен қаржылық тұрақтылығының тірегі болып табылады. Олардың жұмысының тиімділігіне бюджеттің толығуы, әділ бәсекелестік ортаның құрылуы және азаматтардың әл-ауқаты тәуелді. Алайда, дәл осы қаржы ағындарын бақылаумен байланысты сала дәстүрлі түрде жоғары сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ұшырайды. Қазіргі заман талабына сәйкес, жемқорлықтың салдарымен күресу, яғни оны анықтап, жазалау енді жеткіліксіз. Басты міндет – әрбір қызметкердің жеке сенімі деңгейінде сыбайлас жемқорлыққа жол берілмейтін және мүмкін емес орта құруға бағытталған алдын алу жұмыстары. Бұл жұмыс осы құбылыспен жүйелі күресудің құқықтық негізін қалайтын «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасы Заңының негізгі ережелеріне қатаң сәйкестікте жүргізіледі.
Өз мәні бойынша, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет – бұл жай ғана ережелер жиынтығы емес. Бұл – адалдық, сатылмаушылық және жемқорлықтың кез келген көрінісіне мүлдем төзбеушілік қағидаттарына негізделген, барлық қызметкерлер ұстанатын құндылықтар жүйесі мен этикалық нормалар. Бұл міндеттің маңыздылығы заңнамалық деңгейде атап өтілген: Заңның 6-бабына сәйкес, «сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру» құқық бұзушылықтарға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау және жоюмен қатар, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жүйесіндегі негізгі шаралардың бірі болып табылады. Мұндай мәдениеттің МКО үшін маңызы зор: оған қоғамның сенімі, елдің экономикалық қауіпсіздігі және оның инвестициялық тартымдылығы тәуелді.
Мұндай мәдениетті құру – заңнамада бекітілген қағидаттарға негізделген кешенді процесс. Барлығының негізі – көшбасшылық және басшылықтың үлгі көрсетуі. Бөлім басшысынан бастап ведомство басшысына дейінгі барлық деңгейдегі басшылар сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттарды іс жүзінде ұстанатынын көрсетуі тиіс. Бұл қағидат – жай ғана ұсыныс емес, тікелей талап. Заңның 19-бабында мемлекеттік органдардың басшылары өздері басқаратын ұжымдарда «сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі жұмыстың жай-күйі үшін дербес жауапты болады» деп көрсетілген. Осымен қатар, нақты жағдаяттар мен этикалық дилеммаларды талдай отырып, тиімді оқыту жүйесін құру қажет. Бұл әрбір қызметкердің сыбайлас жемқорлықтың мәні мен салдарын нақты түсінуі үшін маңызды.
Сыбайлас жемқорлықтан арылудың ең жақсы жолы – цифрландыру және ашықтық арқылы адами факторды барынша азайту. Қызметтерді онлайн форматқа көшіру және түсініксіздікке жол бермейтін нақты регламенттер субъективті шешімдер қабылдау мүмкіндігін тарылтады. Мұндай проактивті тәсіл 3-бапта өз негізгі қағидаттарының бірі ретінде «сыбайлас жемқорлықтың алдын алу шараларының басымдығын» бекітетін заңның рухына да, әрпіне де толық сәйкес келеді. Бұл жұмысты тұрақты аналитика толықтыруы тиіс: ең осал лауазымдар мен учаскелердегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтап, оларды басқару.
Алайда, технологиялар адами факторды алмастыра алмайды, сондықтан ынталандыру жүйесінің маңызы зор. Лайықты еңбекақы және таныстыққа емес, кәсібилікке негізделген мансаптық өсу заңсыз баюға деген азғыруды азайтады. Сонымен бірге, әрбір қызметкер кез келген заң бұзушылық анықталып, оның артынан жаза қолданылатынын сезінуі тиіс. Бұл сондай-ақ Заңның 3-бабында бекітілген іргелі қағидаттардың бірі – «сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін жазаның бұлтартпастығы». Ол үшін ішкі қауіпсіздік қызметтерінің тиімді жұмысы және қудалаудан қорықпай, сыбайлас жемқорлық фактілері туралы жасырын хабарлауға болатын қорғалған арналар құру маңызды.
Осылайша, мемлекеттік кірістер органдарында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру – бұл спринт емес, марафон. Бұл процесс жүйелі тәсілді, басшылықтың саяси ерік-жігерін және ең бастысы, әрбір қызметкердің атсалысуы мен жеке жауапкершілігін талап етеді. Жазадан қорқу мәдениетінен сыбайлас жемқорлыққа мүлдем төзбеушілікке негізделген ішкі сенім мәдениетіне көшу – бұл заманауи, тиімді және азаматтардың сеніміне ие фискалдық қызмет құрудың кепілі, сондай-ақ бүкіл мемлекеттің тұрақты дамуына салынған тікелей инвестиция болып табылады.
Жетісу облысы бойынша Мемлекеттік кірістер департаментінің
Әдеп жөніндегі уәкілі Н.А. Баймулдинов