Жер реформасы туралы не білу керек

2016 жылы Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен Жер кодексінің қоғамдық резонанс тудырған жекелеген баптарының күшіне мораторий енгізілді. Редакция zakon.kz Қазақстанда неге Жер реформасы жүргізіліп жатқанын және жер реформасы жөніндегі Комиссия не үшін құрылғанын еске алады.

Бес жыл бұрын мораторий келесі шектеулерді қарастырды:

- шетелдіктерге, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдарға және шетелдік заңды тұлғаларға ауыл шаруашылығы жерлерін жалға беру құқығын беруге тыйым салу;

- жарғылық капиталында шетелдік қатысу үлесі бар бірлескен кәсіпорындарға ауыл шаруашылығы жерлерін жеке меншікке сатуға және жалға беруге тыйым салу;

- қазақстандықтарға ауыл шаруашылығы жерлеріне жеке меншік құқығын беруге тыйым салу;

- мемлекеттен сатып алусыз ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді жалға алу құқығын иеліктен шығаруға тыйым салу.

Мораторий 2021 жылғы 31 желтоқсанда күшіне енеді. Осыған байланысты, 2021 жылғы 25 ақпанда ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің бесінші отырысында Қасым-Жомарт Тоқаев шетелдіктер бойынша мораторий нормаларына қатысты түпкілікті саяси шешім қабылдады.

Атап айтқанда, Мемлекет басшысы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер жеке меншікке сатылмайтыны және шетелдіктерге, азаматтығы жоқ адамдарға, шетелдік заңды тұлғаларға, шетелдік қатысуы бар Қазақстан Республикасының заңды тұлғаларына, Халықаралық ұйымдарға, халықаралық қатысуы бар ғылыми орталықтарға, сондай-ақ қандастарға жалға берілмейтіні туралы нақты және қағидатты шешім қабылдады.

Тиісті шұғыл заң жобасы Парламент Мәжілісіне енгізіліп, жұмыс топтарында қаралуда.

Енді қазақстандықтарға ауыл шаруашылығы жерлерін жеке меншікке немесе жалға беруге, сондай-ақ мемлекеттен сатып алусыз ауыл шаруашылығы жерлеріне ұзақ мерзімді жер пайдалану құқығын иеліктен шығаруға мораториймен байланысты кейбір мәселелер ғана шешімін таппай қалды.

Аталған мәселелер бойынша шешім қабылдау мақсатында ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі Қоғамдық пікірді ескере отырып, жаңа Жер кодексінің жобасын дайындады. Оның нормаларын талқылау, қосымша ұсыныстар әзірлеу және түпкілікті шешім қабылдау үшін Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша жер реформасы жөніндегі екінші Комиссия құрылды.

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге жеке меншік 2003 жылдан бастап заңды түрде бекітіліп, не Ауыл шаруашылығы жерін жеке меншікке сатып алуға, не 49 жылға дейін ұзақ мерзімді жалға алу құқығымен жұмыс істеуге мүмкіндік берді.

2015 жылы Жер кодексіне өзгерістер енгізілді, оның шеңберінде қазақстандықтарға ауыл шаруашылығы жерлерін 49 жасқа дейін жалға беру мүмкіндігі алынып тасталды. Жаңашылдық ауыл шаруашылығы жерлерін қазақстандықтарға жеке меншік құқығымен ғана беруді көздеді. Бұл үшін жұмыс істеп тұрған жер пайдаланушылар ауыл шаруашылығы жерлерін мемлекеттен кадастрлық құнының жартысын бір жолғы төлеу шартымен немесе толық құны бойынша 10 жылға бөліп-бөліп сатып алуға міндетті болды.

Мемлекеттен сатып алусыз ауыл шаруашылығы жерлерін жалдау құқығын иеліктен шығару мүмкіндігіне келетін болсақ, бұл түзету де 2015 жылы енгізілген болатын.

Бұл түзетулерге 2016 жылы Мемлекет басшысының Жарлығымен мораторий енгізілді.

2016 жылы жұмыс істеген жер комиссиясының шешімдері орындалды ма?

Бүгінгі күнгі жағдай бойынша:

- шекара маңындағы аймақта шетелдіктерге және шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен некеде тұрған (ерлі-зайыпты) азаматтарға мемлекеттік шекарадан арақашықтықты айқындай отырып, ауыл шаруашылығы жерлерін беруге тыйым салу белгіленді;

- елді мекендердің маңындағы ауыл шаруашылығы жерлері мемлекеттік мұқтаждар санатына жатқызылған, бұл оларды жергілікті халықтың мұқтаждықтары (жеке мал жаю) үшін мәжбүрлеп алып қоюға заңнамалық негіз береді);

- ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді пайдалануға мемлекеттік бақылауды күшейту үшін 2019 жылы Жер кодексіне Жерді қашықтықтан зондтау деректерін пайдалану бойынша өзгерістер енгізілді. Осылайша, жүйелі бақылаулардың, жер үсті түсірілімдерінің, зерттеулердің және түгендеудің нәтижелерімен қатар, пайдаланылмай жатқан жерлерді анықтау үшін енді ғарыштық мониторинг нәтижелері пайдаланылатын болады;

- жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылауды жетілдіру бойынша заң жобасы әзірленді, ол пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы жерлерін тексеру кезеңдері мен алып қою мерзімдерін 3 жылдан 1 жылға дейін қысқартуды көздейді;

- жер пайдаланушылардың міндеттері мен жауапкершілігін нақтылай және күшейте отырып, ауыл шаруашылығы жерлерін жалдаудың бірыңғай үлгілік шарты заңнамалық түрде бекітілді;

- ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді пайдалануға мониторинг жүргізу тәртібі белгіленді. Жалдаудың алғашқы бес жылында бақылау жыл сайын, ал кейіннен суармалы егістікте – әрбір үш жыл сайын, тәлімі жерде – әрбір бес жыл сайын жүзеге асырылуға тиіс.

Пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы жерлерін анықтау және алып қою үшін соңғы бес жылда не істелді?

2015 жылдан бастап пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы жерлеріне мемлекеттік бақылауды әкімдіктер жүзеге асырады.

2016-2020 жылдар аралығында республика бойынша анықталған пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы жерлерінің ауданы 15,4 млн гектарды құрады, оның 5,6 млн гектары мемлекеттік меншікке қайтарылды, 5,4 млн гектары ауыл шаруашылығы айналымына тартылды, сот органдары арқылы алу процесінде – 4,4 млн гектары.

Жерді пайдалануға мемлекеттік бақылауды күшейту үшін Үкімет жерді космомониторинг мәселелері бойынша Жер кодексіне өзгерістер енгізді.

2020 жылдың желтоқсанында пилоттық жоба аяқталды. Оның нәтижелері бойынша 8,3 млн га (7,6 млн га жайылым және 0,7 млн га егістік) анықталды. Оның 2,6 млн-ы мемлекеттік меншікке қайтарылды, 2,2 млн-ы ауыл шаруашылығы айналымына қайта тартылды, 3,5 млн-ы жергілікті атқарушы органдардың жұмысында.

Табысты тәжірибеге байланысты 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап республиканың бүкіл аумағында космомониторингті іске қосу туралы шешім қабылданды.

Сондай-ақ, пайдаланылмайтын ауыл шаруашылығы жерлерін тексеру кезеңдері мен алып қою мерзімдерін үш жылдан бір жылға дейін қысқартуды көздейтін жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылауды жетілдіру жөніндегі заң жобасы әзірленді.

Ауыл шаруашылығы министрлігі Жылжымайтын мүліктің бірыңғай мемлекеттік кадастры шеңберінде Мемлекеттік қызметтерді цифрландыру бойынша заң жобасын әзірлеп, Мәжіліске енгізді.

Бұл заң жобасының мақсаты жер учаскелерін беру рәсімдерін біріздендіру, өтінімдерді және ақпараттық жүйені қарау мерзімдері мен барысын бақылау, қағазсыз қызмет көрсету, жер учаскесін бөлуді мемлекеттік органдармен және монополист ұйымдармен электрондық форматта келісу болып табылады.

 

Ақпарат дерекнамасы: zakon.kz