Қазақстан мұнай – газ саласына инвесторларды жаңа тетік бойынша-жақсартылған модельдік келісімшарт арқылы тартатын болады
Минералды-шикізат кешені ел дамуының маңызды бағыты болып табылады және оны толықтырудың стратегиялық маңызы жоғары.
ҚР шөгінді бассейндерін кешенді зерттеу есебіне сәйкес Қазақстанда көмірсутектер бойынша барлығы 76 млрд. тоннаға жуық болжамды ресурстары бар 15 шөгінді бассейн (5 – игерілген, 5 – аз зерттелген және 5 – келешегі аз) бар, оның ішінде сарапшылардың бағалауы бойынша зерттелмеген және терең жатқан көкжиектерге 40 млрд.тоннаға дейін келеді.
Алайда, жеткілікті болжамды ресурстары бар мұндай күрделі учаскелер жобалардың капиталды қажетсінуіне және өзекті геологиялық деректердің болмауына байланысты әлеуетті инвесторлар үшін тартымсыз.
Сонымен қатар, халықаралық дереккөздердің мәліметтері бойынша барлау табысының орташа мәні 20-25% құрайды.
Осылайша, бәсекеге қабілеттілікті арттыру және күрделі жобаларды геологиялық барлауға қосымша инвестициялар тартуда жағдай жасау үшін Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Үкімет Жақсартылған модельдік келісімшарт (бұдан әрі - ЖМК) - жаңа тетікті енгізуді көздейтін тиісті заңнамалық актілерге («Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» және «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодекстер және т. б. заңдар) өзгерістер мен толықтырулар әзірледі.
ЖМК-мен жұмыс істеуге Қазақстан Республикасының аумағында жұмыс істейтін ірі әлемдік мұнай-газ компанияларының, «Шетелдік инвесторлардың қазақстандық кеңесі» қауымдастығының және «KAZENERGY» мұнай-газ және энергетика кешені ұйымдарының қазақстандық қауымдастығының өкілдері де тартылды.
Нәтижесінде ЖМК бойынша қалыптастырылған түзетулер пакеті үздік әлемдік тәжірибелерді ескере отырып әзірленді, сондай-ақ мемлекет пен инвестордың мүдделері арасындағы теңгерімді тәсілге негізделген.
ЖМК объектілері теңіз және газ жобалары, сондай-ақ құрлықтағы күрделі жобалар болып табылады.
Бизнес пен мемлекеттің бірлескен диалогы күрделі жобалардың нақты өлшемдерін, сондай-ақ инвестициялар ағынын ынталандыратын реттеуші және фискалдық преференциялардың уақытша пакетін анықтауға мүмкіндік берді.
Атап айтқанда, реттеуші преференциялар пакеті келесі шарттарды қамтиды:
- ұсынылатын преференциялар пакетінің тұрақтылығы (бұл ретте тұрақтылық тұтастай алғанда салық, экологиялық заңнамаға және бәсекелестік саласындағы заңнамаға қолданылмайды);
- Қазақстан соттарында да, халықаралық төрелікте де бұзылған құқықтарды қорғау мүмкіндігі;
- барлау кезеңінен өндіру кезеңіне оңайлатылған көшу және басқалар.
Фискалдық преференциялар пакеті мүлік салығы бойынша жеңілдіктер беруді, жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың ерекше режимін - жер қойнауын пайдалануға балама салықты және табыс салығы мақсаттары үшін күрделі шығындарды есепке алудың жекелеген тәртібін қолдану мүмкіндігін көздейді.
Жоғарыда көрсетілген преференциялар пакеттерін ұсыну инвесторлардың қарсы міндеттемелерімен қатар жүретінін атап өту маңызды, олардың орындалмауы ЖМК-ның қорытындысын бұзуға әкеп соғады.
Мұндай қарсы міндеттемелер, атап айтқанда, (1) мамандар мен жұмысшылар бойынша кадрлар бойынша кемінде 70% елішілік құндылықты сақтау болып табылады (бүгінгі күні бұл шек кемінде 50% құрайды), (2) құзыретті органмен келісім бойынша өндіру кезеңінде тауарларды (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) жергілікті жеткізушілерді дамыту бағдарламасын міндетті түрде әзірлеу, (3) геологиялық барлау жұмыстарының көлемін, түрлері мен мерзімдерін көрсете отырып, жұмыс бағдарламасын әзірлеу (бүгінгі күні жұмыс бағдарламасы барлаудың барлық кезеңіне жылдар бойынша бөлінбей жасалады), (4) өңірді оқытуға, ҒЗТКЖ-ға және әлеуметтік дамытуға төлемдер бойынша барлық ағымдағы міндеттемелерді орындау, сондай-ақ ірі жобалар үшін қосымша инвестициялық міндеттемелерді бекіту (оның ішінде қайта өңдеу өндірістерін құру және жаңғырту) және басқалар.
2022 жылғы 5 маусымда республикалық референдумда мақұлданған Қазақстан Республикасының Конституциясына соңғы өзгерістер мен толықтыруларды, сондай-ақ Мемлекет басшысының қабылданатын мемлекеттік органдардың шешімдерінің ашықтығы мен анықтығына қатысты саясатын ескере отырып, ЖМК Министрліктің заңға тәуелді актісімен бекітілетін үлгілік нысанда жасалады және ашық қолжетімділікте орналастырылады. Әрбір тілек білдіруші ЖМК мәтінімен, оның негізгі шарттарымен және ережелерімен таныса алады.
Айта кету керек, ЖМК енгізу мұнай-газ секторы ұйымдарынан түсетін салық түсімдерінің қазіргі деңгейіне әсер етпейді, өйткені ЖМК бүгінгі күні қолданылып жүрген өнімді бөлу туралы келісімдерге және ЖМК түзетулері қолданысқа енгізілгенге дейін іске асырылатын жер қойнауын пайдалануға арналған өзге де өндіру келісімшарттарына, оның ішінде олар кейіннен ұзартылған жағдайда қолданылмайды.
Бұдан басқа, ЖМК-қа қатысты жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы ағымдағы заңнамада көзделген базалық жобалау құжаттарын (өнеркәсіптік қауіпсіздік және экология сараптамалары) бекіту кезінде қолданыстағы барлық рәсімдер сақталады және қолданылады.
Жоғарыда жазылғанның негізінде жер қойнауын пайдалану саласындағы тұжырымдамалық реформалар ірі инвесторлармен келіссөздер процестерін бастауға негіз болды.
Жұмыста Қаламқас/Хазар (теңіз жобасы) және Каратон-Сарқамыс (құрлықтағы күрделі) бойынша күрделі жобалар бойынша келіссөздер жүргізілуде. Бұдан басқа, ЖМК «Өріктау» газ кен орны бойынша жұмыстарды қайта бастауға мүмкіндік береді.
Нәтижесінде жақсартылған модельдік келісімшарт тетігі шеңберінде күрделі жобаларды іске қосу жаңа жұмыс орындарын құруға және ел бюджетіне қосымша фискалдық аударымдарды қамтамасыз етуге қосымша серпін болады, бұл сайып келгенде халықтың әлеуметтік әл-ауқатын және оның кірістерін арттыруға ықпал ететін болады.