Қазақстан мұнай өңдеу саласын 2040 жылға дейін дамыту стратегиясын бекітті

Қазақстан Үкіметі жаһандық энергетикалық өзгерістер жағдайында саланың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған 2025–2040 жылдарға арналған мұнай өңдеу саласын дамытудың ұзақмерзімді тұжырымдамасын бекітті.

Энергетика министрлігі әзірлеген құжат инфрақұрылымды жаңғыртуға, экспортты кеңейтуге және тұрақты тәжірибелерді енгізуге инвестиция салуды көздейді. Бұл елдің Орталық және Оңтүстік Азия нарығында позициясын нығайтуға мүмкіндік береді.

Соңғы жетістіктерге негізделген стратегия: Атырау, Павлодар және Шымкенттегі үш негізгі МӨЗ-ді жаңғыртудан кейін мұнай өңдеудің жалпы қуаты жылына 17 миллион тоннаға жетті. Өңдеу тереңдігі 89%-ға дейін артты, ал мотор жағармайын өндіру Euro-4 және одан жоғары стандарттарға сәйкес келеді. Бұл өзгерістер ішкі сұранысты 90–95% қамтамасыз етіп, жоғары қосылған құны бар өнімді экспорттауға негіз болды.

Тұжырымдаманың негізі — қайта өңдеу қуатын екі еседен астам арттыру жоспары. Атап айтқанда, қайта өңделетін мұнай көлемін жылына 18 миллион тоннадан 39 миллион тоннаға дейін ұлғайту көзделіп отыр. Бұл мақсатқа қолданыстағы мұнай өңдеу зауыттарын кеңейту және жаңа мұнай-химия кешенін салу арқылы қол жеткізу жоспарлануда. Мұндай ауқымды өзгерістер саланың құрылымын түбегейлі өзгертіп, өндірілген және қайта өңделген мұнай арасындағы теңгерімді жақсартуға, сондай-ақ өңдеу тереңдігін 94%-ға дейін арттыруға мүмкіндік береді.

Құжатта қазіргі жаһандық сын-қатерлерге бейімделу қажеттілігі көрсетілген. Олардың қатарына Азияда мұнай өнімдеріне деген сұраныстың артуы мен декарбонизация қысымы кіреді. Халықаралық энергетикалық агенттіктің (ХЭА) бағалауы бойынша, Азиядағы сұраныс 2030 жылға дейін жыл сайын 2–3% деңгейінде өседі деп күтіледі. Осыған байланысты Қазақстан саланы ESG қағидаттарымен интеграциялауды, сондай-ақ өндірісте жаңартылатын энергия көздеріне көшуді жоспарлап отыр.

Стратегияның негізгі басымдықтары:

• Урбанизация мен өнеркәсіптің дамуына байланысты мұнай өнімдеріне сұраныс жыл сайын 1,5–2% өседі деп күтіледі. Осыған байланысты ел ішіндегі нарықты сапалы мұнай өнімдерімен толық қамтамасыз ету көзделіп отыр.
• Қытай, Үндістан және Орталық Азия елдеріне бағытталған экспортты ұлғайту жоспарланған. 2040 жылға қарай экспорттың жалпы өндірістегі үлесін 30%-ға дейін жеткізу мақсаты қойылған.
• Полимерлер мен тыңайтқыштар өндірісі сияқты жаңа өндірістік тізбектер құру арқылы салада мұнай-газ химиясын дамыту көзделеді. Бұл бағытта алдын ала бағалау бойынша 5 миллиард АҚШ долларына дейін инвестиция тарту жоспарланып отыр.
• Мұнайды терең өңдеу және жаңа жұмыс орындарын ашу арқылы ішкі жалпы өнімге қосылатын үлесті арттыру жоспарланған.
• Саланың құқықтық базасын жетілдіру және білікті кадрлар даярлау маңызды бағыт ретінде белгіленген. Бұл ретте халықаралық компаниялармен серіктестік орнатып, озық технологиялармен алмасу көзделіп отыр.

Тұжырымдаманы әзірлеуге мемлекеттік органдар, «Самұрық-Қазына» қоры, «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы, «KAZENERGY» қауымдастығы және салалық сарапшылар қатысқан. Құжат БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарының төрт бағытына сай: ТДМ 8 (лайықты жұмыс және экономикалық өсу), ТДМ 9 (инновациялар мее инфрақұрылым), ТДМ 12 (жауапты тұтыну мен өндіру) және ТДМ 13 (климаттың өзгеруіне қарсы күрес).

Аталмыш құжат Қазақстанның мұнай қоры 30 миллиард баррель екендігін қаперге ала отырып, шетелдік инвестициялар мен серіктестерді тартуға жол ашады.

Әлемдік «жасыл» энергияға көшу үдерісінде бұл елді шикізат экспортынан жоғары технологиялы қайта өңдеуші ретінде өңірлік көшбасшыға айналуына жағдай жасайды. Бұл өз кезегінде ел экономикасының мұнай бағасының құбылмалылығына төзімділігін арттыруы мүмкін. Құжат 2025 жылы мұнай өңдеу зауыттарын цифрландыру бойынша пилоттық жоба ретінде іске қосылады.