2023 жылдың қорытындысы бойынша энергетикалық сектордың (көмірсутектер мен уран) жер қойнауын пайдаланушыларының тауарларын, жұмыстары мен қызметтерін сатып алудың жалпы көлемі 6,68 трлн.теңге,
бұл ретте осы сатып алулардағы қазақстандық қамту үлесі 4,06 трлн.теңге суммасында 61%-ды құрады.
Бұл ретте:
- тауарларды сатып алудың жалпы көлемі 1,02 трлн. теңге, оның ішінде қазақстандық қамту - 334,61 млрд. теңге немесе 32,86%;
- жұмыстарды сатып алудың жалпы көлемі 2,99 трлн. теңге, оның ішінде жергілікті қамту – 2,34 трлн. теңге немесе 78,38%;
- қызметтерді сатып алудың жалпы көлемі 2,67 трлн. теңге, оның ішінде қазтұтыну – 1,39 трлн. теңге немесе 51,87%.
Энергетика министрлігі отандық тауар өндірушілерді және жұмыстарды (қызметтерді) жеткізушілерді қолдау бойынша жұмыстарды тұрақты негізде жүргізеді. Мәселен, соңғы бес жылда энергетикалық сектордың жер қойнауын пайдаланушыларында қазақстандық қамту деңгейі 18%-ға өсті.
Естеріңізге сала кетейік, бұған дейін Энергетика министрлігі Жер қойнауын пайдаланушылардың және олардың мердігерлерінің көмірсутектерді барлау немесе өндіру және уран өндіру жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде пайдаланылатын тауарларды, жұмыстарды және көрсетілетін қызметтерді сатып алу қағидаларына өзгерістер енгізген болатын, бұл да отандық кәсіпкерлікті дамытуға қосымша серпін береді.
2024 жылғы 18-19 сәуір аралығында М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінде (Шымкент қ.) және Халықаралық туризм және қонақжайлылық университетінде (Түркістан қ.) Қазақстанда атом электр станциясын (АЭС) салу мәселесіне арналған кездесулер өтті. Іс-шараға университет оқытушылары мен студенттері қатысты.
Спикерлер ретінде Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің, «ҚР Ұлттық ядролық орталығы» РМК, «Қазақстандық атом электр станциялары» ЖШС, сондай-ақ «Ядролық физика институты» РМК өкілдері сөз сөйледі. Талқылау экологиялық аспектілерді, экономикалық орындылықты, инфрақұрылымдық дамуды, реакторлардың қауіпсіздігін, кадрларды даярлауды және басқа да өзекті тақырыптарды қамтитын көптеген мәселелерді қамтыды.
Студенттер талқылауға белсенді қатысып, сұрақтар қойып, өз көзқарастарын білдірді. Болашақ мамандар мен сала мамандары арасындағы бұл диалог жастардың атом энергетикасына деген қызығушылығын оятуға және білім мен тәжірибенің берілуін қамтамасыз етуге арналған.
Іс-шара Қазақстандағы атом саласын дамытудағы маңызды қадамды атап өтті және білім беру мекемелері мен атом саласының салалық ұйымдары арасындағы ынтымақтастықтың маңызын көрсетті.
Бүгін Түркістан қаласында Қазақстанда АЭС салу мәселесі бойынша кезекті жария талқылау өтті. Жария талқылаулар өткізу бастамасы Түркістан облысының Азаматтық Альянсынан келіп, жергілікті тұрғындар, қоғамдық кеңес мүшелері, мемлекеттік органдар өкілдері және экологиялық белсенділер тарапынан кеңінен қолдау тапты.
ҚР Энергетика министрлігінің, «ҚР Ұлттық ядролық орталығы» РМК, «Қазақстандық атом электр станциялары» ЖШС, «Ядролық физика институты» РМК спикерлері өз сөздерінде электр энергиясын тұтынудың қарқынды өсуі аясында және елді тұрақты қамтамасыз ету үшін Қазақстанда заманауи АЭС салу қажеттілігіне назар аударды.
Талқылауға қатысушылар экологияға әсері, экономикалық аспектілері, инфрақұрылымды дамыту, кадрлар даярлау және АЭС қауіпсіздігі туралы маңызды сұрақтар қойды. Осы мәселелердің барлығын спикерлер қамтыды, бұл қатысушыларға АЭС-ті салу бойынша толық мәлімет алуға мүмкіндік берді.
Жергілікті тұрғындар энергияға қажеттіліктер мен экологиялық қауіпсіздік қағидаттарын ескере отырып, Қазақстанда АЭС салу идеясына қолдау білдірді.
Осымен 2023 жылғы 1 қыркүйектегі «Әділ Қазақстанның экономикалық бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында Мемлекет басшысы Қазақстанда атом электр станцияларын салу мәселесі бойынша жалпыұлттық референдум өткізуге бастамашы болғанын хабарлаймыз.
Қазақстанда АЭС салу мәселесін талқылау мақсатында бүгін Шымкент қаласында ақсақалдар Кеңесінің бастамасымен жария талқылаулар өтті.
Барлық ниет білдірушілерді қатысуға шақыра отырып, тиісті хабарландыруды Шымкент қаласының әкімдігі ресми сайтта орналастырды.
Жария талқылауға өңір тұрғындары, жергілікті Қоғамдық кеңестің, ҚР Энергетика министрлігінің Қоғамдық Кеңесінің, Ардагерлер кеңесінің мүшелері, ҚР Энергетика министрлігінің өкілдері, «ҚР Ұлттық ядролық орталығы» РМК, «Қазақстандық атом электр станциялары» ЖШС, «Ядролық физика институты» РМК, БАҚ, жергілікті белсенділер, жергілікті экологтар және т.б. қатысты.
Спикерлер ретінде ҚР Энергетика министрлігі, «ҚР Ұлттық ядролық орталығы» РМК, «Қазақстандық атом электр станциялары» ЖШС, «Ядролық физика институты» РМК сөз сөйледі. Өз сөзінде спикерлер қазіргі уақытта Қазақстанда электр энергиясын тұтыну динамикасы қарқынды өсіп келе жатқанын атап өтті. Электр энергиясын тұтынудың белсенді өсуін ескере отырып, елдің қажеттілігін тұрақты қамтамасыз ету мақсатында қазіргі заманғы АЭС салу мүмкіндігін қарастыру қажеттігі бар.
Аталған іс-шараларда жергілікті тұрғындар экология, экономикалық факторлар, инфрақұрылымды дамыту, АЭС-тің шағын және орта бизнесті дамытуға әсері, реактордың қауіпсіздігі, кадрлар даярлау, сондай-ақ басқа да өзекті мәселелер бойынша белсенді сұрақтар қойды.
Жария талқылаулар сындарлы түрде өтіп, маңызды мемлекеттік шешімдер қабылдау кезінде азаматтық қоғамның сарапшылармен және мемлекеттік органдармен өзара іс-қимылының маңыздылығын растағанын атап өтеміз.
Жалпы, талқылау барысында жергілікті тұрғындар Қазақстанда АЭС салу мәселесін қолдады.
Бүгін ҚР Энергетика министрлігінде Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының энергетика министрліктері арасында Көкшетау, Семей және Өскемен қалаларында ЖЭО салу жобалары бойынша ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Тараптар "ИНТЕР РАО – Экспорт" ЖШҚ және "Самұрық-Энерго"АҚ атынан уәкілетті ұйымдарды анықтады.
"Үш облыс орталығында – Семей, Көкшетау және Өскеменде үш жаңа ЖЭО іске асыру энергетикалық көмірдің мол қорын ескере отырып, олардың одан әрі дамуына қуатты серпін береді", - деп атап өтті ҚР Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев.
Қазақстан тарапынан Уәкілетті ұйым "Самұрық-Энерго" АҚ атынан ағымдағы жылдың өзінде-ақ ЖЭО шоты бойынша бірінші іске асыруды бастау үшін тиісті жол картасын қалыптастырды.
2024 жылғы 16 сәуірде Астана қаласында Қазақстан Республикасы Энергетика вице-министрі Ақкенженовтың Е.Қ. төрағалығымен ҚР – ЕО Энергетика, көлік, қоршаған орта және климаттық өзгерістер жөніндегі кіші комитетінің 7-ші отырысы өтті.
Кездесуге Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақтың мемлекеттік органдарының өкілдері, оның ішінде Еуропалық Одақтың Қазақстандағы Елшісі Кестутис Янкаускас және Еуропалық сыртқы әрекет қызметінің Орталық Азия департаментінің басшысы Крисслер Дитмар қатысты.
Кездесу барысында Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ елдерінің энергетикалық қауіпсіздік, көлік саясаты, қоршаған ортаны қорғау, көміртегі бейтараптығына қол жеткізудің өзекті мәселелері және су ресурстарын басқару мәселелері талқыланды.
Қазақстан Республикасы Энергетика вице-министрі Қазақстан мен Еуропалық Одақ арасындағы стратегиялық серіктестіктің жаһандық энергетикалық диалогты орнатудағы және қалыптасқан байланыстарды нығайтудағы маңызды рөлін атап өтті.
Сондай-ақ, тараптар Еуропалық Одақ елдерінің стратегиялық серіктестерімен энергетика саласында бірлескен жобаларды жүзеге асыру және ынтымақтастық арқылы инвестициялық ахуалды жақсарту бойынша бірлескен жүйелі жұмысты атап өтті.
Кездесу барысында қазақстандық тараптың өкілдері Қазақстанның метан жөніндегі жаһандық міндеттемеге қосылуы елдің төмен көміртекті дамуға деген ұмтылысын растайтынын, сондай-ақ «жасыл» инвестицияларды тарту үшін айтарлықтай мүмкіндіктер ашатынын атап өтті.
Тараптар сондай-ақ Еуропалық Одақ пен Орталық Азияның жекелеген аймақтарының көлік саясаты бойынша жүргізіліп жатқан жұмыстарды, сондай-ақ TEN-T және Орта дәліз аясында өңіраралық байланыс әлеуетін қанағаттанушылықпен атап өтті. Сондай-ақ олар Global Gateway бастамасын жүзеге асыру аясында көлік департаменттері мен халықаралық қаржы институттары арасындағы өзара іс-қимылдың ауқымды жоспарларын талқылады.
Жалпы, табысты келіссөздердің нәтижелері бойынша мемлекетаралық салалық ынтымақтастықты нығайту бойынша алдағы қадамдар белгіленді.
ҚР-ЕО Энергетика, көлік, қоршаған орта және климаттық өзгерістер жөніндегі кіші комитетінің келесі 8-ші отырысы 2025 жылы Брюссельде, Бельгияда өтеді деп жоспарлануда.
Сейсенбі күні Астанада Қазақстан Республикасының Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев Каспий құбыры консорциумының бас директоры Николай Горбанмен кездесті.
Консорциум басшысы Энергетика министрлігінің басшысын мұнай құбыры компаниясының ағымдағы қызметі, оның ішінде КҚК нысандарындағы су тасқынына қарсы шаралар туралы хабардар етті.
КҚК мәліметінше, қазіргі уақытта Қазақстандағы төрт КҚК нысанының үшеуінде («Теңіз», «Исатай» және «Құрманғазы» ПС) су басу қаупі жоқ. Атырау қаласы ауданындағы Жайық өзені суының деңгейінің көтерілу болжамына байланысты «КҚК-К» АҚ арнайы техникасы (15 сәуірде облыс орталығынан келген экскаваторлар мен самосвалдармен күшейтілген) Астрахан облысы) КҚК, «ҚазТрансОйл» АҚ,» Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг Б.В.» нысандарын қорғау үшін су тасқынынан қорғау бекіністерін салуды жалғастыруда.
Н.Горбан сондай-ақ компанияның қайырымдылық қызметі аясында 250 млн теңге сомасында су тасқынына қарсы жұмыстарды жүргізу туралы шешім қабылданғанын хабарлады: бөгеттерді салу және қалпына келтіру, Жайық өзенінің жағалау сызығын қорғау үшін қолданыстағы топырақ қоршауды жөндеу. Бұл жұмысты 4 сәуірде әкімдіктің штабымен келісе бастады. Береке кентінің маңында бөгет салуға Консорциум 8600 м2 геотекстиль және 35 мың құм қапшық берді. Сонымен қатар, ҚР Энергетика министрі мен КҚК бас директоры су тасқынының салдарын жою, атап айтқанда, Астрахань - Атырау сияқты республикалық маңызы бар жолдардың зақымдануын қалпына келтіру мәселелерін қарады.
Алмасадам Сатқалиев пен Николай Горбанның кездесуі аясында келісім-шарттық ынтымақтастық аясында КҚК 2024 жылдың 1 мамырына дейін «ҚазМұнайГазға» 22,2 миллион доллар төлеу мәселесі де талқыланды.
Диалог барысында аталып өткендей, Каспий құбыр консорциумы Теңіз-Новороссийск мұнай құбырының тұрақты үздіксіз жұмысын қамтамасыз ете отырып, Атырау облысындағы су тасқыны жағдайында Қазақстан мұнайын экспорттау кестесін сақтау үшін бар күші мен ресурстарын жұмсауда.
Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі О. Бектеновтың 2024 жылғы 21 ақпандағы заңдарда және өзге де нормативтік құқықтық актілерде ірі кәсіпорындардың сатып алуларындағы елшілік құндылықтың үлесін арттыру, елішілік құндылық бағдарламаларын қабылдау, сондай-ақ офтейк-келісімшарттарды жасасу, оның ішінде қолданыстағы отандық өндірушілермен, жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алуларындағы жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алудан тауарларды шығару жөніндегі міндеттемелерді пысықтау және бекіту туралы тапсырмасын орындау мақсатында Энергетика министрлігі жер қойнауын пайдаланушылардың және олардың мердігерлерінің көмірсутектерді барлау немесе өндіру және уран өндіру жөніндегі операцияларды жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу қағидаларына өзгерістер енгізді.
Аталған өзгерістер:
- жер қойнауын пайдаланушылар тауарларды сатып алу кезінде ескеретін Отандық тауар өндірушілердің міндетті тізілімін (бұдан әрі - Тізілім) енгізу;
- Тізілімде жалғыз отандық тауар өндіруші болса, одан тауар сатып алу бір көзден алу әдісімен жүзеге асырылады;
- Тізілімде екі және одан да көп отандық тауар өндірушілер болса, тауар сатып алу олардың арасында ғана жүзеге асырылады (қазақстандық тендер);
- тауар өндіруші міндетті түрде оқшаулау бағдарламасын ұсынатын және оның Қазақстан аумағында өндірілуін қамтамасыз ететін, 5 (бес) жылдан аспайтын мерзімге жасалған импорттық тауарды сатып алуға арналған келісімшарт.
Осылайша, бұл өзгерістер жер қойнауын пайдаланушылар тарапынан отандық тауар өндірушілерден тауар сатып алуды арттыруға мүмкіндік береді.
Фото: ашық дереккөздерден
Астанада ҚР Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев Еуропалық қайта құру және даму банкінің (ЕҚДБ) өкілдерімен кездесу өткізіп, оның барысында республика метан шығарындыларын азайту жөніндегі жұмысты жандандыруға бағытталғанын атап өтті және халықаралық институтты осы процеске қатысуға щақырды.
Кездесу барысында ҚР Энергетика министрлігінің басшысы республиканың метан бойынша жаһандық міндеттемеге қосылғанын еске салды, бұл оның энергетикаға дәйекті көшу және экономиканы кезең-кезеңімен көміртексіздандыру курсына бейілділігін растайды.
«Жалпы, елдің энергетика саласында парниктік газдардыңтөмендеу үрдісін байқап отырмыз. Осылайша, бес жылішінде энергетика саласындағы метан шығарындыларыСО2-экв. 1,2 млн. тоннаға азайды. Осы кезеңде біз бұл бағыттағы жұмысты жандандыруға дайынбыз», - деді А.Сәтқалиев.
Қазақстандағы халықаралық компаниялар мен даму банктерінің өкілдігін, атап айтқанда, Еуропалық қайта құру және даму банкінің қызметін ескере отырып, министр үздік нәтижелерге жылдам қол жеткізу үшін антропогендік метан шығарындыларын азайту тұрғысынан технологиялық қолдау, инвестициялар мен гранттар тарту мәселесін бірлесіп шешуді ұсынды.
Кездесу барысында А.Сәтқалиев ЕҚДБ өкілдерін министрліктің сутегі стратегиясы бойынша тұжырымдама жобасын әзірлеуі туралы хабардар етті. Аталған құжат сутегін өндіру, тасымалдау және сақтаудың үздік технологияларын әзірлеу мақсатында ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуге арналған.
«Сонымен қатар біз сутегі энергетикасы саласындағы озық тәжірибені насихаттау құралы ретінде Қазақстанда пилоттық жобаларды іске қосу мүмкіндігін қарастырудамыз. Мұндай жобалар жаңа идеялар мен инновациялық тәсілдерді тәжірибеге енгізбес бұрын сынақтан өткізуге мүмкіндік береді», - деді министр.
Естеріңізге сала кетейік, бүгінде Энергетика министрлігі ЕҚДБ-мен бірлесіп, жаңартылатын энергия көздері, электрэнергетикасы және газ өнеркәсібі салаларында бірлескен ауқымды жобаларды жүзеге асыруда. Оның ішінде, шамамен 536 миллион АҚШ долларын құрайтын бірқатар келісімдер мен меморандумдарға қол қойылды.
Фото: ашық дереккөздерден
Бүгін Алматы қаласында Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің қолдауымен Дүниежүзілік ядролық қауымдастық (World Nuclear Association) ұйымдастырған «World Nuclear Spotlight Kazakhstan» халықаралық конференциясы өтуде.
Іс-шараға орталық мемлекеттік органдардың, негізгі компаниялардың басшылары, сондай-ақ халықаралық ұйымдардың өкілдері мен сарапшылары қаттысты.
Конференция барысында Қазақстандағы атом энергетикасын дамыту мүмкіндігі, атом энергетикасы бағдарламасын қолдаудың әлеуеті мен ресурстары, атом энергетикасының артықшылықтары, сондай-ақ озық халықаралық ядролық технологияларға шолу және атом энергетикасы бағдарламаларын іске асыру мәселелері талқыланды.
Форум тәжірибе алмасудың, өзекті мәселелерді талқылаудың және атом энергетикасын әлемдік ауқымда да, Қазақстан Республикасы деңгейінде де дамыту бойынша ұсыныстар әзірлеудің маңызды алаңына айналды.
Вице-министр Сұңғат Есімханов: «Қазақстан уран өндіруші және экспорттаушы ел болғандықтан, біз бұл артықшылықты барынша пайдалануға міндеттіміз. Атом энергетикасын дамытуда технологиялық қолдау көрсететіндерге бізде қауіпсіздік мәселесі бойынша жоғары талаптар бар», - деп атап өтті.
World Nuclear Spotlight конференциясы өздерінің атом энергетикасы инфрақұрылымын құру мүмкіндігін зерттейтін елдерде өткізіліп, оны дамытуға қатысты негізделген шешімдер қабылдауға мүмкіндік беретінін ескерген жөн.
Атом энергетикасы дамыған елдердің өкілдері электр энергиясын тұрақты және тиімді өндіруді қамтамасыз ететін және парниктік газдар шығарындыларын азайтатын АЭС құрылысының оң әсерін атап өтуде.
«Атамекен» ҰКП атқарушы директоры Ж.Хайрушев айтқандай, Қазақстандағы атом энергетикасын дамыту тұтастай алғанда өнеркәсіп секторын дамытуға мүмкіндік береді, оның ішінде көлік логистикасы, құрылыс, сауда және т.б.
Форум атом өнеркәсібіне маманданған ірі халықаралық компаниялардың, сондай-ақ атом энергетикасы инфрақұрылымы дамыған бірқатар мемлекеттердің өкілдерінің назарын аударды.
Бұл әлемдік қауымдастықтың Қазақстанның атом өнеркәсібіндегі тәжірибесі мен жетістіктеріне деген қызығушылығын көрсетеді.
Қатысушылар өз сөздерінде климаттың өзгеруімен күресу және баламалы, көміртексіз энергия көздеріне көшу қажеттілігі аясында қазіргі әлемде атом энергетикасын дамытудың стратегиялық маңыздылығын атап өтті.
«Қазақстанның уранды ірі экспорттаушылардың бірі болғаны маңызды артықшылықтарға ие. Ядролық реакторлардың жұмыс істеуі үшін ядролық отынмен тұрақты қамтамасыз ету өте маңызды. Дүние жүзінің ядролық қуаты артып келе жатқандықтан, біз жалпы отынмен қамтамасыз ету мәселесіне тап болуымыз мүмкін. Осыған байланысты Қазақстанның бәсекелестік артықшылығы бар», - деді Пак Ин-сик, KHNP шетелдегі бизнес бөлімінің атқарушы вице-президенті.
«World Nuclear Spotlight Kazakhstan» конференциясы тұрақты және инновациялық энергетиканы дамыту жолындағы маңызды қадам болды және көміртегі шығарындыларын азайту және климаттың өзгеруімен күресу бойынша жаһандық мақсаттарға қол жеткізуге ықпал етеді.