ЖЭК-ті дамытуды мемлекеттік қолдаудың қолданыстағы жүйесі Қазақстан Республикасының заңнамасында 2009 жылдан бастап бекітілген. Қолдау жүйесі үздік халықаралық тәжірибені ескере отырып әзірленген.

2013 жылы ЖЭК секторын дамытудың нақты мақсаттары тұжырымдалып, соның нәтижесінде ЖЭК нарығының көлемі және ЖЭК-тен парниктік газдарды төмендету әлеуеті айқындалды. Қазақстанның «жасыл» экономикаға көшуі және «Қазақстан-2050 Стратегиясы» тұжырымдамасында осы мақсаттар елдің энергия теңгеріміндегі баламалы және жаңартылатын энергия түрлерінің үлесін 2020 жылы 3% - ға дейін, 2030 жылы 15% - ға дейін және 2050 жылы 50% - ға дейін жеткізу көзделген.

2022 жылдың қорытындысы бойынша республикада белгіленген қуаты 2400 МВт болатын 130 ЖЭК нысаны жұмыс істейді. (46 ЖЭС-958 МВт; 44 СЭС - 1148 МВт; 37 ГЭС - 280 МВт; 3 БиоЭС-1,77 МВт)

2022 жылдың қорытындысы бойынша ЖЭК өндіру көлемі 5,11 млрд.кВтсағ (ЖЭС – 2411 млн. кВтсағ; СЭС – 1763 млн. кВтсағ; ГЭС - 934 млн. кВтсағ;) немесе электр энергиясын өндірудің жалпы көлемінің 4,53% құрады. 2023 жылы бұл көрсеткіш 5% - ға жететін болады.

Өткен жылы жалпы инвестиция сомасы 180 млрд.теңгені құрайтын жалпы қуаты 385 МВт болатын 12 ЖЭК нысаны іске қосылды.

2023 жылы жалпы қуаты 276 МВт болатын 15 нысан іске қосылады.

Қараша айында Франциямен қуаты 1 ГВт (Total) жинақтағыштары бар ЖЭС салуға үкіметаралық келісімге қол қойылды. Қуаты 1 ГВт ЖЭС (Masdar) салу қағидаттары туралы келісімге қол қойылды.

2022 жылы ЖЭК бойынша аукциондық сауда-саттықта жалпы қуаты 440 МВт болатын 15 ЖЭК жобасы іріктелді, оның ішінде ЖЭС – 400 МВт, СЭС - 40 МВт. ЖЭС үшін тарихи ең төменгі баға алынды-12,49 тг, 1 кВт / сағ үшін 3 центтен аз, бұл әлемдік рекордқа жақын.

Президенттің ЖЭК-тің 15% - на қол жеткізу жөніндегі тапсырмасын орындау үшін 2030 жылға қарай ЖЭК-тің СНЭ аукциондарының 5 жылдық кестесін бекіту жоспарлануда. Сондай-ақ, Масдар, Тоталь, Acwa Power ірі компанияларымен бірге СНЭ бар ЖЭС салу.

Өткен жылдар бойынша ақпарат

Қазіргі уақытта Республикада жиынтық қуаты 2010 МВт (ЖЭС – 684 МВт; КЭС – 1038 МВт; СЭС – 280 МВт; БиоЭС – 8 МВт) ЖЭК-тің жұмыс істеп тұрған 134 объектісі бар.

2021 жылдың қорытындысы бойынша ЖЭК нысандарының электр энергиясын өндіруі шамамен 4.2 млрд.кВтс құрады.

Анықтама үшін:

• 2014 жылы - жиынтық белгіленген қуаты 177,52 МВт 26 объекті;
• 2015 жылы - жиынтық белгіленген қуаты 251 МВт 48 объекті;
• 2016 жылы- жиынтық белгіленген қуаты 295,7 МВт 51 объекті;
• 2017 жылы - жиынтық белгіленген қуаты 342, 8 МВт 57 объекті;
• 2018 жылы - жиынтық белгіленген қуаты 531 МВт 67 объекті;
• 2019 жылы - жиынтық белгіленген қуаты 1050,1 МВт 90 объекті;
• 2020 жылы - жалпы белгіленген қуаты 1634,7 МВт 115 объекті;
• 2021 жылы - жалпы белгіленген қуаты 2010 МВт 134 объекті;

2022 жылдың соңына дейін жалпы қуаты 290,6 МВт болатын 10 объектіні пайдалануға беру жоспарланып отыр.

Сонымен қатар, Министрлік жыл сайынғы негізде аукциондық сауда-саттық өткізу кестесін әзірлейді, шығарылатын қуат көлемі шамамен 250 МВт. Жыл сайын 250 МВт шығару ЖЭК нарығын жоспарлы түрде дамытуға және инвестициялар тартуға мүмкіндік береді.

ЖЭК электр энергиясын өндіруді қолдау шаралары

«ЖЭК пайдалануды қолдау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес таза энергия өндірушілер үшін ЖЭК-тен өндірілген электр энергиясын ЖЭК-тен электр энергиясын сатып алуға кепілдік беретін ЖЭК-ті қолдаудың есеп айырысу-қаржы орталығы арқылы арнайы тарифтер бойынша жалпы пайдалану желісінде сату мүмкіндігі көзделген. ЖЭК өндірушілер электр энергиясын беруге энергия беруші ұйымдардың көрсетілетін қызметтеріне ақы төлеуден босатылады, электр энергиясын желілер арқылы беру кезінде ЖЭК үшін басымдық айқындалды.

Электр энергиясын кепілдендірілген сатып алу түріндегі мемлекеттік қолдаудың бұл шаралары ЖЭК-тің дамуын ынталандыруға мүмкіндік береді.

Бұл ретте жоғарыда аталған қолдау шараларын алу үшін ЖЭК жобаларын іске асыру аукциондық сауда-саттық тетігі арқылы жүзеге асырылады.

Аукциондар бойынша ақпарат

Теңдікке, адал бәсекелестікке және ашықтыққа негізделген халықаралық электрондық аукциондық сауда-саттық тетігі (2018 жылдан бастап) инвестициялық ахуалды жақсарту мен сыртқы және ішкі инвестицияларды тарту мақсатында енгізілді.

Жыл сайын Министрлік ҚР типтері, қуаттылығы және өңірлері бойынша бөле отырып, аукциондық сауда-саттықты өткізу кестесін бекітеді. Аталған кесте Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің ресми сайтында жарияланады, онда инвесторларға арналған анықтамалықпен танысуға болады.

Аукциондарды ұйымдастыру және өткізу қағидаларына сәйкес (Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2017 жылғы 21 желтоқсандағы № 466 бұйрығымен бекітілген) 2021 жылға арналған аукциондарды өткізу кестесі Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің ресми сайтында жарияланады.

2021 жылғы аукциондардың нәтижелері

ҚР Энергетика министрлігі бекіткен аукциондар кестесіне сәйкес 2021 жылы ЖЭК аукциондарына белгіленген қуаты жалпы 200 МВт электр станциялары мынадай типтер бойынша бөлінген: ЖЭС – 50 МВт; КЭС – 20 МВт,  СЭС – 120 МВт; БиоЭС – 10 МВт.

2021 жылғы аукциондар үшін мынадай шекті бастапқы аукциондық бағалар белгіленді:

* ЖЭС – 21,53 тг/кВтс;

* КЭС – 16,96 тг/кВтс;

* СЭС – 15,2тг/кВтс;

* Био ЭС – 32,15 тг/кВтс.

Барлығы 5 аукцион жоспарланып, өткізілген: 2 – шағын жобалар бойынша, 3 – ірі жобалар бойынша. Аукциондар штаттық режимде өткізілді, бұл ретте қатысушылардың жеткіліксіз санының (ірі СЭС) себебінен 1 аукцион өтпеді деп танылды.

Аукциондарға 24 қазақстандық компания қатысты. Аукционға қатысушылардан түскен өтінімдердің жиынтық көлемі 626,95 МВт құрады, яғни сұраныс көлемі ұсыныс көлемінен 3 есе асып түсті. Атап айтқанда, КЭС және шағын СЭС жобалары бойынша сұраныс көлемі ұсыныс көлемінен шамамен 3 есе асып түсті, бірақ инвесторлар тарапынан ең үлкен қызығушылық ЖЭС болды, олар бойынша сұраныс көлемі ұсыныс көлемінен 10 есе асып түсті

2021 жылғы аукциондар қорытындылары бойынша ЖЭС жобалары бойынша аукциондық бағаның барынша төмендеуі – 34,6%, КЭС – 24,11%, шағын СЭС – 1,31%, БиоЭС – 0,03%. Бұл аукциондар бағаның төмендеуін қамтамасыз ететіндігін және ЖЭК объектілерінен электр энергиясының нарықтық бағаларын анықтауға мүмкіндік беретінін растайтын жақсы нәтиже болып табылады.