Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексі туралы
(2023 жылдың 1 шілдесінен бастап қолданысқа енгізіледі)
Әлеуметтік кодекспен таныстыру
2023 жылғы 20 сәуірде Мемлекет басшысы Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексіне (бұдан әрі – Кодекс) және 2023 жылғы 20 сәуірдегі № 226-VII Қазақстан Республикасының Заңына «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әлеуметтік қамсыздандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» қол қойғаны белгілі.
Қазақстан Республикасының Әлеуметтік кодексін ТМД елдері арасында енгізілген алғашқы бірыңғай әлеуметтік құжат деп атауға болады. Кодексте туғаннан кәмелетке толғанға дейін әлеуметтік қолдау көрсетудің, еңбекке қабілетті жаста жұмысқа орналастырудың, еңбекті қорғаудың, әлеуметтік сақтандыру шараларының, қиын өмірлік жағдай туындаған кездегі әлеуметтік көмектің, сондай-ақ қартайған кездегі қолдаудың барлық жағдайлары қарастырылған.
Әлеуметтік кодекс – әділ Қазақстанның жаңа әлеуметтік саясаты. Сондықтан осы Кодекс аясында азаматтарымызды әлеуметтік қамтамасыз ету саласында үлкен өзгерістер жасалуда.
Ең алдымен, мемлекеттік қолдау көрсету тәсілдері түбегейлі өзгереді. Енді әлеуметтік қолдау тек төлемге ғана емес, қиын жағдайға тап болған азаматтардың алдын алуға да бағытталатын болады.
Әлеуметтік саланы цифрландыруды ауқымды іске асыру нәтижесінде әлеуметтік қызметтерге жүгіну форматынан проактивті форматқа көшу жоспарлануда. Енді азаматтарға мемлекет кепілдік берген әлеуметтік қолдау түрлері SMS хабарламалар арқылы көрсетіледі, оларды тағайындау және төлеу мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйесінің деректері негізінде жүзеге асырылады. Бенефициарлар енді қағазбастылық үшін ондаған мекемеде ұзын-сонар кезекте тұрмайды. Өткен жылы осындай проактивті қызмет бір миллионға жуық немесе Алматы қаласында 95 мыңға жуық тұрғынға көрсетілді.
Кодексте бес жаңа еңгізілуі бар, оның біріншісі – осы отбасының цифрлық картасы.
Сандық отбасы картасы – бұл біздің елдегі отбасылардың жеке деректер базасы. Бұл деректер базасы мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінің негізінде қалыптастырылады. Оны жүзеге асырудың мақсаты – халықтың мемлекеттік қолдау жүйесіне тең қолжетімділігін қамтамасыз ету. Сондықтан Кодексте отбасылық цифрлық карта мемлекеттік әлеуметтік саясаттың орта мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттері мен бағыттарын айқындайтын құрал ретінде айқындалған. Осылайша, мемлекет кімге, қашан, қандай көмек қажет екенін анықтап қана қоймай, әлеуметтік тәуекелдердің алдын алады.
МӘС тәуелсіз сараптамасын енгізу туралы
Халықтың осал топтарының бірі – мүмкіндігі шектеулі азаматтар.
Мүмкіндігі шектеулі азаматтарымыздың басым бөлігі ауылдық жерлерде тұрады. Өкінішке қарай, мемлекеттік қолдаудың оларға толық жетпей жатқанын көріп отырмыз. Бұл бағытта Әлеуметтік кодексте елеулі өзгерістер қарастырылған.
Бүгінгі таңда мүмкіндігі шектеулі азаматтарға тұрғылықты жері мен табысына қарамастан мүгедектігі бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы төленеді.
Ағымдағы жылдың 1 шілдесінен бастап Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, жәрдемақы көлемі 14,5 пайызға артады. Айта кетерлігі, жыл басындағы 8,5 пайызға өскен бұл жәрдемақы мөлшері 23 пайызға артады.
Айта кету керек, жалпы мүгедектерге арнаулы әлеуметтік қызметтерді жергілікті атқарушы органдардың әлеуметтік қызметкерлері көрсетеді, мамандандырылған арнаулы әлеуметтік қызметтер әлі де қолжетімді емес. Сондықтан Кодексте әлеуметтік қызмет көрсету жүйесін толығымен қайта құру қарастырылған.
Басты мақсат – үкіметтік емес ұйымдарды, жеке секторды және отбасы мүшелерін тарту арқылы мүгедектер бар адамдарға арнаулы әлеуметтік қызметтердің қолжетімділігін арттыру.
Әлеуметтік кодекс аясында мүгедектікті белгілеу сырттай проактивті форматы заңды түрде бекітілді.
Пилоттық жобада 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасында нозологияның 12 түрі немесе жалпы санның 20%-дан астамы бойынша медициналық-әлеуметтік сараптаманы (бұдан әрі – МӘС) қамтитын мүгедектікті белгілеудің сырттай проактивті форматы енгізілді. азаматтардың алғашқы тексерулерінің саны.
Кодекс шеңберінде нозологияның тағы 10 түрі бойынша МӘС форматына көшу қарастырылған немесе мүгедектікті анықтаудың жалпы санының 25% құрылады.
Азаматтарға бұрын көрсетілген медициналық көмек түрлерін ескере отырып, тиімді оңалту шараларын тағайындау үшін мүгедектікті анықтау үшін медициналық-әлеуметтік сараптамаға тәжірибелі дәрігерлер тартылады.
Әлеуметтік кодексте біліктілік деңгейі мен еңбек өтілі ескеріле отырып, конкурстық негізде іріктеуден өтетін Тәуелсіз сарапшылардың бірыңғай тізімі құру көзделген.
Айта кету керек, мүгедектікті анықтау бойынша «медициналық-әлеуметтік сараптаманың» сырттай-проактивті форматы ең алдымен сыбайлас жемқорлық құрамдас бөлігін жоюға және азаматтардың тікелей байланысын болдырмауға бағытталған. Яғни, Қазақстанның әртүрлі аймақтарынан (мысалы, Астана, Қарағанды және Ақтау қалалары) тәуелсіз сарапшылардың мүгедектігін анықтаудың бүкіл процесі тексерілетін тұлғаның медициналық мекемелерінің электронды құжаттары негізінде жүзеге асырылады. МӘС-тің тәуелсіз сарапшылары азаматтардың деректерін көре алмайды.
Сонымен, мүгедектікті анықтау үшін медициналық-әлеуметтік сараптаманың сырттай проактивті форматында басқа органдарға бармай, тек емханаға жүгіну жеткілікті болады.
Бұл ретте медициналық-әлеуметтік сараптама, қажетті әлеуметтік төлемдер мен арнаулы әлеуметтік қызметтерді одан әрі тағайындау мемлекеттік органдардың және Денсаулық сақтау Министрліктің ақпараттық жүйелерінен алынған деректер негізінде өтініш берушінің қатысуынсыз автоматты түрде жүзеге асырылады.