Қалдықтарды бөлек жинау – қоршаған ортаға техногендік жүктемені азайтудың бір жолы

Қазіргі таңда қоршаған ортаның жағдайы урбанизацияның, тұтынудың және қалдықтардың көлемінің ұлғаюымен байланысты артып келе жатқан техногендік әсермен сипатталады. Әсіресе қатты тұрмыстық қалдықтар мәселесі өткір күйінде қалып отыр. Бұл қалдықтар күн сайын қалаларда да, ауылдық жерлерде де жиналып, табиғи ортаға кері әсерін тигізеді. Қоршаған ортаға түсетін техногендік жүктемені азайтудың тиімді әрі қолжетімді тәсілдерінің бірі – қалдықтарды бөлек жинау жүйесін енгізу болып табылады.

Қалдықтарды бөлек жинау – бұл қалдықтарды пайда болу кезеңінде, яғни тұрмыста, кәсіпорындар мен мекемелерде пластик, қағаз, шыны, металл, органикалық және қауіпті қалдықтар түрлері бойынша алдын ала сұрыптау үдерісі. Бұл жүйе қалдықтарды қайта өңдеуге немесе қауіпсіз жоюға жол ашып, полигондарға тасталатын қоқыс көлемін едәуір азайтады. Соның нәтижесінде топырақтың, жерасты суларының және атмосфераның ластану деңгейі төмендейді. Қайта өңдеуге жіберілген қалдықтар екінші реттік шикізат көзіне айналып, табиғи ресурстарды өндіруге деген қажеттілікті азайтады және энергия үнемдеуге ықпал етеді. Мысалы, алюминийді қайта өңдеу оны кеннен өндіруге қарағанда 95%-ға дейін аз энергия тұтынса, қағазды қайта өңдеу орман ресурстары мен суды сақтауға мүмкіндік береді.

Экологиялық тұрғыдан алғанда, қалдықтарды бөлек жинау парниктік газдардың, әсіресе метанның бөлінуін азайтады. Органикалық қалдықтар полигондарда оттегісіз жағдайда ыдырағанда метан түзіледі. Бұл газ көмірқышқыл газымен салыстырғанда парниктік әсері жағынан 25 есе күшті, сондықтан жаһандық жылынуға елеулі үлес қосады. Сонымен қатар, батареялар, люминесцентті шамдар мен электрондық құрылғылар сияқты қауіпті қалдықтарды уақтылы бөліп алып, арнайы өңдеу ауыр металдар мен уытты заттармен ластанудың алдын алады.

Практикалық жағынан алғанда, қалдықтарды бөлек жинау жүйесін енгізу үшін инфрақұрылымды дамыту, ақпараттық қолдау көрсету және барлық мүдделі тараптардың қатысуы қажет. Қазақстанда бұл жүйе енді ғана қалыптасу сатысында. Алматы, Астана сынды ірі қалаларда пилоттық жобалар іске асырылып, арнайы контейнерлер орнатылып жатыр. Дегенмен, қайта өңделетін қалдықтардың үлесі әлі де төмен – шамамен 18% ғана. Бұл салада негізгі кедергілер – материалдық-техникалық базаның жеткіліксіздігі, халықтың уәжінің әлсіздігі және сұрыпталған қалдықтардың нақты қайта өңделетініне деген сенімнің болмауы.

Осыған байланысты мемлекеттік саясатты қайта өңдеу саласын қолдауға, сұрыптау стандарттарын әзірлеуге және кәсіпорындарды тұрақты даму принциптері мен ESG стандарттарын ұстануға ынталандыруға бағыттау қажет. Сонымен қатар, халық арасында экологиялық мәдениетті қалыптастыру аса маңызды, бұл үшін мектептегі экологиялық тәрбие мен мекемелердегі экологиялық менеджмент бастамаларының рөлі зор.

Қорыта айтқанда, қалдықтарды бөлек жинау – қоршаған ортаға техногендік әсерді азайту стратегиясының маңызды элементі болып табылады. Оның тиімді іске асуы жүйелі тәсілді, әртүрлі секторлардың өзара іс-қимылын және азаматтық қоғамның белсенді қатысуын талап етеді. Тиісті ұйымдастырылған жағдайда бұл механизм ластану деңгейін төмендетіп қана қоймай, қалдықтар ресурстық буын ретінде қарастырылатын тұйық циклді экономикаға көшуге ықпал етеді.