Нитраттар – жаз мезгіліндегі көкөністер мен жемістер

        Жаз мезгілі ағзаны дәрумендермен байыту кезеңі болып табылады және біздің рационымызға пайдалы қасиеттерімен ғана емес, сонымен қатар қауіп төндіретін ерте пісетін көкөністер мен жемістерде қосылады.

        Көкөністер мен жемістерді сатып алғанда, біз олар қауіпсіз емес пе деп жиі ойлаймыз?.... көкөністердегі нитраттардың мөлшері қандай, нормадан аспайды ма және жалпы нитраттар дегеніміз не?.....

        Азық-түлік құрамындағы нитраттардың жоғарылауы адамдарға қауіп төндіреді. Ересек адам үшін рұқсат етілген доза тәулігіне 325 мг құрайды, нитраттардың бұл мөлшері адам ағзасына оңай сіңіп, ақуызға айналады. Рұқсат етілген дозаның жоғарылауы нитраттардың нитритке дейін ішінара қалпына келуіне әкеледі. Бұл қанға түсіп, қанның ауруын тудыруы мүмкін (метгемоглобинанемия).

        Нитраттар – азот қышқылының тұздары. Клиникалық контексте нитраттар мен нитриттермен улану қарастырылады, өйткені адам ағзасында біріншісі екіншісіне айналуы мүмкін. Соңғы қосылыстар адамдар үшін көбірек улы болып табылады.

        Денеге нитраттар сумен және тамақпен бірге келеді, содан кейін олар аш ішекте қанға сіңеді. Аз мөлшерде нитраттар өсімдіктер сияқты адам ағзасында үнемі болады және жағымсыз құбылыстар тудырмайды. Алайда, нитраттардың жоғары концентрациясымен олар адам ағзасына улы әсер ете алады.

        Ерте көкөністер мен жидектер жылыжай жағдайында, егістіктерде «пленка астында», жемістердің тез өсуіне және пісуіне ықпал ететін минералды тыңайтқыштарды, пестицидтер мен микроэлементтерді қолдана отырып өсіріледі. Оларды шамадан тыс қолданған кезде ауыл шаруашылығы өнімдерінде нитраттар, яғни улы химикаттар мен микроэлементтер жиналады. Бұл өнімдер улануды тудыруы мүмкін.

        Денеге енгеннен кейін нитраттар қанмен оттегінің қозғалысын және тіндердің тыныс алу процестерін бұзады. Нәтижесінде, оттегінің жетіспеушілігі, барлық жүйелер мен органдардың және де ең алдымен жүрек-тамыр жүйесінің жұмысының бұзылуы дамиды. Сонымен қатар, олар вазодилататорлық әсерге ие, бұл қан қысымының төмендеуіне әкеледі және гипоксия жағдайын одан әрі нашарлатады (оттегінің жетіспеушілігі).

        Улану әдетте тез дамиды және өзіне тән белгілерімен бірге жүреді: «химиямен» қаныққан өнімді тұтынғаннан кейін шамамен 6-8 сағаттан кейін адам жүрек айнуын сезіне бастайды. Құсу, диарея пайда болады. Науқастар бас айналуға, қатты бас ауруына шағымданады. Бауыр аймағында ауырлық, ауырсыну сезімі пайда болуы мүмкін. Адам әлсіздік сезініп, ентігу пайда болады, тыныс алу жиілейді. Қозғалысты үйлестіру қалпы бұзылуы мүмкін.

        Нитраттар мен нитриттердің адамда метгемоглобинемияны, асқазан обырын тудыратыны, жүйке және жүрек-қантамыр жүйесіне теріс әсер ететіні анықталған.

        Нитриттердің созылмалы әсері ағзадағы А, Е, С, В1, В6 дәрумендерінің азаюына әкеліп соқтырады, бұл өз кезегінде дененің әртүрлі жағымсыз факторларға төзімділігінің төмендеуіне әкеледі.

        Нитриттер мен нитраттар организмдегі метаболикалық процестердің белсенділігін өзгерте алады, дененің иммундық жүйесінің белсенділігін тежеп, оның қоршаған ортаның теріс әсеріне төзімділігін төмендетеді.

        Әдетте, біз нитраттардың көптігін ерте қиярда, шалғамда, қырыққабатта таба аламыз.

        Көкөністер мен жемістерді аспаздық өңдеу арқылы нитраттарды шамадан тыс тұтынудан аулақ болуға болады.

        Алдымен нитраттар жемістердің қабығында көбірек болатынын есте ұстаған жөн, сондықтан қабықты тазарту керек, әсіресе нарықта пайда болатын көкөністердің алғашқы партияларында.

        Келесі жағдайларда итраттардың құрамы төмендейтінін білгеніңіз абзал: жуу және тазарту – 10%, сіңдіру – 25% - 30%, қайнату – 40-80%, бұқтыру және қуыру - 10%, өнеркәсіптік өңдеу – 60-70%, тұздау, тұздау нитраттардың құрамын 2-3 есе төмендетеді.

        Өзіңізді нитраттармен уланудан қалай қорғауға болады?

        Тамақтану гигиенасының қарапайым ережелерін сақтай отырып, өз денсаулығыңыз бен отбасыңыздың денсаулығына ұқыпты қарау бақша дақылдарынан және асқазан-ішек жолдарының басқа да түрлі ауруларынан уланудың алдын алуға көмектеседі. Жеміс целлюлозасының жеуге жарамды бөлігінде нитраттардың мөлшері нормадан 2-2,5 есе төмен, ал кортикальды-жасыл бөлігінде олар нормадан 1,5 есе асады. Қарбыз мен қауынның қабығы жеуге жарамсыз болып саналады және қарбыз мен қауынды қабығына дейін «тістеуге» болмайды, оған балаларды да үйрету керек.

        Әсіресе өнімдердің үйлесімсіздігі туралы ұмытпау керек. Өрік, қауыннан кейін су, сүт ішуге болмайды. Кез-келген организм қауынды қабылдай бермейді. Оны нәрестелерді емізу кезінде де қолдануға болмайды.

        Өрік, қара өрік, тәтті шие, тіпті қауынның өзі іш жүргізетін қасиетке ие екені белгілі. Сондықтан оларды мұқият жеу керек. Ал қауынды – тек тамақтанғаннан кейін пайдалану керек, оны «аш қарынға» қолдануға болмайды.

        Қарбыз мен қауынды дұрыс сақтау туралы ұмытпаңыз.

        Қарбыз, қауынның қалған бөліктері тоңазытқышта сақталуы керек. Қолданар алдында жоғарғы қабатты кесіп тастау керек, өйткені мұнда микробтар мен тотығу өнімдері жиналады. Егер сіз дымқыл, түсі өзгерген жерлерді байқасаңыз, әсіресе тұқым төсегінде, олардың қышқыл иіс шығаратынын тексеріңіз? Ұрылған жерлерін де жемеген дұрыс, құрылымы мен микрофлорасы өзгерген болуы мүмкін.

        Жамбыл облысының санитариялық-эпидемиологиялық қызметінің мамандарымен Дүниежүзілік азық-түлік қауіпсіздігі күніне арналған акцияны өткізу кезінде жалпы облыс бойынша нитраттардың құрамын анықтау үшін жеміс-көкөніс өнімдері мен бақша дақылдарының 597 сынамасы алынды, оның 53 немесе 8,9% - ы нитраттардың құрамы бойынша техникалық регламенттердің талаптарына сәйкес келмеді. Бақша дақылдарының 49 сынамасында және көкөністердің 4 сынамасында нитрат құрамының шекті рұқсат етілген деңгейінен асып кету байқалды: 37 қарбыз сынамасында – 2,1-3 есе (рұқсат етілген норма 60 мг/кг), 43 қауын сынамасында – 1,5-2,6 есе (рұқсат етілген норма 90 мг/кг).

        Жазғы тәттілерге дұрыс таңдау жасап, сатып алыңыздар. Дендеріңіз сау болсын, өздеріңізге және жақындарыңызға қамқорлық жасаңыз!