Вейптің танымалдылығының өсуі – халықтың денсаулығына қауіп төндіретін үрдіс

Электрондық темекі, бу генераторы, вапорайзер немесе вейп – бұл жоғары дисперсті аэрозоль жасайтын құрылғы. Қарапайым сөзбен айтқанда, бұл тартуға арналған бу. Бу арнайы сұйықтықтан пайда болып, қызған кезде буланып кетеді. Сыртқы пішіні темекіге де, темекі шегуге арналған электронды түтікке де ұқсас болуы мүмкін. Ағылшын тілінен аударғанда «vapor» сөзі «бу», ал «vape» етістігі «буды тарту» дегенді білдіреді. Вейп өндірушілері олардың өнімдері адамның ағзасы үшін толығымен қауіпсіз деп мәлімдейді. Алайда, іс жүзінде электронды темекі қарапайым темекі сияқты денсаулыққа зиянды. Оның негізгі құрамы - құрамында никотині бар пропиленгликоль. Тиісінше, бұл темекі өнімі деп айтуға болады. Вептағы кездесетін сұйықтық (хош иістендірілген) 100% химиялық құрамнан тұрады, атап айтқанда этиленгликоль, пропиленгликоль және глицерин, сондай-ақ никотин.

Сонымен қатар, бұл сұйықтықтың құрамы никель, қорғасын сияқты ауыр металдардың құрамымен қауіпті, олар темекі шегу немесе булану арқылы адам ағзасына еніп, адамның орталық, тыныс алу, эндокриндік, ас қорыту және жүрек-тамыр жүйелерін зақымдайды (миокард инфарктісі мен инсульттің даму қаупін арттырады). Сұйықтықтардағы никотин тәуелділікті тудырады және қатерлі ісік ауруларының дамуына әкелуі мүмкін. Бүгінде осы өнімнің отаны саналатын Сан-Фран­циско округінің өзі (АҚШ) мұн­дай сұйық­тықтардан бас тартып отыр. Кері­сінше, қазақстандық жасөс­пі­рім­дер­дің, әсіресе мектеп оқушы­лары­ның арасында бұл өнім кең тарап келеді.

Айта кету керек, темекі шегу физикалық және психологиялық тәуелділікті тудырады. Психологиялық тәуелділік темекі шегу кезінде туындайтын маңызды және күрделі мәселе болып табылады. Темекі шегу процесі темекі шегушілер үшін белгілі бір рәсімді білдіреді, оның көмегімен адам «стрессті,шаршауды жеңілдетеді». Темекі шегушілер арасында темекі шегу кезінде қарым-қатынас жасау, адамдармен бейресми жағдайда ортақ тіл табу оңайырақ деп саналады. Темекі шегу кезінде адам түтін немесе буды жұту және шығару процесінің өзіне психологиялық тәуелділікті дамытады. Жағымды хош иістерді, «күл мен жағымсыз иісті ұмытыңыз», «темекіні тастаңыз, вейпқа ауысыңыз» деген және т. б. лозунгтарды қолдану - сатылымды арттыру үшін маркетингте белсенді қолданылады. Барлық осы факторлар адамның психологиялық тәуелділігін қалыптастыруға ықпал етеді және одан құтылу өте қиын болуы мүмкін. Есіңізде болсын, кәдімгі және электронды темекі шегу денсаулыққа зиян. Бұл негізінен электронды темекідегі және қарапайым химиялық заттардың үйлесімділігі туралы емес, тұтастай алғанда ағзаға түсетін канцерогендік заттардың мөлшері туралы айтылуда.

         Вейптің құрамын тұтынушы қаптамадағы бар ақпарат арқылы зерттей алады. Вейптің құрамы жоғары технологиялық зерттеулер зертханасында егжей-тегжейлі зерттеледі. Қазіргі уақытта Алматы қаласы бойынша филиалдың «Ұлттық сараптама орталығы» ШЖҚ РМК-ны осындай жабдықтармен жарақтандыру туралы келіссөздер жүргізілуде. Осы өнімге зерттеулер ағымдағы жылдың екінші жартыжылдығында жүргізілмек.

Қазақстанда 01.07.2022 жылғы «Құрамында никотин бар өнімге қойылатын талаптар» техникалық регламенті (ҚР СТ 3767-2022) әзірленді. Электрондық тұтыну жүйелеріне арналған сұйықтықтар және электрондық тұтыну жүйелері техникалық регламент талаптарына сәйкес келген кезде Қазақстан нарығына айналысқа шығарылады. Бұл құжатта қаптамаға, техникалық нормаларға қойылатын талаптар нақты көрсетілген, сондай-ақ өнімді таңбалауға қойылатын талаптар көрсетілген.

«Халық денсаулығы және денсаулық сақ­тау жүйесі туралы» Кодекстің 110-бабында темекі бұйымдарын, оның ішінде қыздырылатын темекісі бар бұйымдарды, қорқорға арналған темекіні, қорқор қоспасын, темекі қыздыруға арналған жүйелерді, тұтынудың электрондық жүйелерін және оларға арналған сұйықтықтарды және алкогольді тұтыну профилактикасы және оны шектеу  талаптары  көрсетілгенін қосымша хабарлаймыз. Электронды темекі  дәстүрлі шылыммен теңестіріліп, оны ғимарат ішінде шегуге тыйым салынатыны көрсетілген. Сонымен қатар әдеттегі және электронды темекілерді ашық сөреде сатуға жол берілмейді. Олар арнайы жабдықталған сөреде шымылдық артында тұруы тиіс. Қазақстанда  темекі өнімдерін тек жасы 21 ден асқан адамдарға сату көрсетілген.

Темекі шегудің қауіпсіз түрлері жоқ және симптомдардың болмауы денеге зиянды әсер етпейді дегенді білдірмейді. Мысалы, рентгенографиялық зерттеу тек сәулет, өкпе құрылымының өзгеру сатысында өзгерістерді анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, темекі шегуден болатын аурулардың даму қаупі әсіресе балалар, жасөспірімдер, жүкті әйелдер, егде жастағы адамдар, жүрек-қан тамырлары және тыныс алу жүйесі аурулары бар және аллергиялық реакциялардан зардап шегетіндер үшін үлкен.

Өз кезегінде, Алматы қаласының санитариялық дәрігерлері электронды темекі мен вейптен бас тартуды ұсынады. Өйткені, әдемі қабық пен тәтті дәмнің артында адам денсаулығына өте зиянды түрлі химиялық заттар бар екендігін әрбір азамат ескеру қажет.