15 қараша Ұлттық валюта- тенге күні, Қазақстан Республикасының қаржы саласы қызметкерлерінің кәсіби мерекесі

Отыз жылдық мерейтойына арналған негізгі бағандар

1. Ұлттық валютаны белгілеудің негізгі кезеңдері.

1993 жылғы қарашада айналымға ұлттық валютаның енгізілуі Қазақстанға өзінің қаржылық тарихын құруға, өзінің Қаржы нарығын құруға және тәуелсіз ақша-кредит саясатын жүргізуге мүмкіндік берді.
Егер біз ең маңызды кезеңдер туралы айтатын болсақ, онда үшінсоңғы жылсоңайақшалай таргеттеу қолданылды. Бұл инфляцияны үш таңбалы мәндерден төмендетуге мүмкіндік берді. Содан кейін, келесі он бес жылда, 2000 жылдан бастап, елде белгіленген валюта бағамы режимі болды. Ол қарқынды экономикалық даму кезеңінде инфляцияны төмен деңгейде ұстады.
2015 жылдан бастап Қазақстанда инфляциялық таргеттеу режимі жұмыс істейді. Әлемнің көптеген елдерінде бұл режимнің маңызды және міндетті шарттарының бірі және біздің еліміз де ерекшелік емес, Орталық банк нарықтық бағам құруға араласпайды. Ұлттық валютаның еркін өзгермелі бағамы экономикаға әлемдегі өзгермелі шындыққа тезірек бейімделуге мүмкіндік береді.
Бұл ретте, бұл режим орталық банктен баға тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі өзінің негізгі мандатын мүлтіксіз орындау үшін жеткілікті тәртіпті талап ететінін атап өту қажет.

2. Реттеушінің негізгі міндеті.
Орта мерзімді кезеңде инфляцияны 5% нысаналы деңгейге дейін кезең-кезеңмен тұрақтандыру.
Инфляциялық күтулердің жоғары мәндерде орнығуына жол бермеу маңызды. Ол үшін басқа факторлармен қатар логистикалық маршруттар мен экономикалық байланыстарды құрылымдық қайта құру жағдайында экономика мен монетарлық саясаттың бейімделуін қамтамасыз ету қажет. Ірі әлемдік қаржы институттарының мәлімдеуінше, қазіргі уақытта аймақтық және жаһандық экономика мен сауданы бөлшектеу үрдісі басталады, ол жаһанданудың орнына келеді. Орталық банктің міндеті-осы маңызды процестерді тегістеу және бейімдеу. Мұның бәрі ақша-кредит саясатына деген сенімді күшейтуге және макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

3. Орта мерзімді кезеңге арналған ДКП негізгі контурлары.
Ақша-несие саясаты әлі де ашықтық, жүйелілік, түсініктілік және болжамдылық принциптеріне негізделеді.
Ұлттық банктің саясаты өзгеріссіз қалады. Ұлттық Банк инфляциялық таргеттеу режимінің қағидаттарын ұстануды жалғастыруда, бұл стратегиялық бағыт. Реттеушінің негізгі мақсаты 5% нысанаға жақын инфляцияны төмендету және тұрақтандыру болып қала береді. Бұл орта мерзімді кезеңдегі негізгі міндет. Барлық күш-жігер оған қол жеткізуге бағытталады.

4. Инфляция деңгейін одан әрі төмендету әлеуеті.
Егер сыртқы факторларға қарасақ және олар Қазақстан экономикасының құрылымын ескере отырып, сөзсіз маңызды болса, қазіргі уақытта сыртқы орта тарапынан бағаларға қысым біртіндеп әлсіреуді жалғастыруда.Әлемдік азық-түлік нарықтарындағы бағалар төмендейді. Әлемнің көптеген елдеріндегі Инфляция орталық банктердің тежеу саясатының нәтижесінде баяулайды. Бірақ инфляцияның негізгі компоненті тұрақты болып қалады. Бұл дамыған елдердегі ставкалардың төмендеу мерзімдерінің өзгеруіне әкеледі. Инфляцияны жоғарылататын негізгі факторлардың бірі мұнай бағасының өсуі болды.
Ішкі факторлар туралы айтатын болсақ, елде проинфляциялық қысым сақталатынын атап өткен жөн. Бұл фискалдық ынталандырудың кеңеюіне, тұрақты ішкі сұранысқа, жоғары инфляциялық күтулерге байланысты.
Алайда, сыртқы факторлардың оң динамикасына байланысты базалық мөлшерлемені төмендету мүмкіндіктері бағаның өсу тәуекелдерімен шектеледі. Бұл шешім қабылдауға Мұқият көзқарасты қажет етеді.

5. Жоғары базалық банк туралы.
Ақша-кредит саясатының негізгі құралы ретінде базалық мөлшерлеме баға тұрақтылығын қамтамасыз етудің, яғни инфляцияны белгіленген нысананың шегіне дейін төмендетудің іргелі мақсатын ескере отырып белгіленеді.
Сонымен қатар, базалық мөлшерлеменің инфляцияға әсері белгілі бір уақыт өткеннен кейін пайда болатындықтан, инфляция болжамы маңызды. Ұлттық банктің соңғы болжамдары бойынша ағымдағы жылы инфляция 10-12%, 2024 жылы – 7,5–9,5%, 2025 жылы – 5,5–7,5% шегінде қалыптасады. Осылайша, базалық сценарийде инфляцияның 5% - ға дейін төмендеуі алдағы 2-3 жыл перспективасында күтіледі.
Қазіргі уақытта жоғары инфляциямен күрес аяқталды деп айтуға әлі ерте. Біртіндеп төмендегеніне қарамастан – қазан айында 10,8% - ға дейін, ол әлі де екі таңбалы деңгейде, белгіленген мақсаттан айтарлықтай асып түседі. Экономика ішіндегі бірқатар факторлардың инфляциялық қысымы сақталады. Оларға геосаяси шиеленіске байланысты сыртқы ортаның жоғары белгісіздігі қосылады.
Мұндай жағдайларда тежеу саясаты елдегі инфляциялық процестерді төмендету қажеттілігі тұрғысынан негізделген болып табылады.

6.Ұлттық Банк пен Үкіметтің өзара іс-қимылы.
Экономикалық процестер көптеген факторларға, табиғатқа тәуелді факторларәртүрлі, және әсер етедітек құралдарыорталық банк немесеүкіметтің жеке өлшемдері, алу қиынтұрақты нәтижелер. Ұзақ мерзімді тұрақтылықбюджетмұнай табыстарына тәуелділікті төмендетуді талап етеді. Олқұрылымдық реформалармен және экономиканы әртараптандырумен қамтамасыз етіледі. Наданномэтапенастройкаконтрциклическойфискальнойполитикиявляетсяоднимизключевыхаспектовдлясозданиядрайверовустойчивогоразвития, және қазірдің өзінде жасалғанбұл бағыттағы маңызды жұмыс.
Үкімет Ұлттық банкпен бірлесіп, контрциклді бюджет ережесін жалғастыруда. Бюджет ережесі шеңберінде Ұлттық консервативті баға белгілеу қорына кепілдендірілген трансферттен болжанбайтын түсімдердің мөлшерін шектеу, сондай-ақ бюджет шығыстарының өсу қарқынын шектеу, ЖІӨ-нің қысқа мерзімді өсу қарқыны, түзетілгенинфляция бойынша мақсат көзделеді.

7. Долларсыздандыру.
Қазақстанның банк жүйесіндегі депозиттік базаны долларландыру Тарихи ең төменгі деңгейде тұр. Жыл басынан бері депозиттерді долларландыру ~7 пайыздық тармаққа төмендеп, ағымдағы жылдың қыркүйегінде 25% -. құрады, бұл соңғы 16 жылдағы ең төменгі көрсеткіш. Бұл серпіннің негізінде ұлттық валютадағы салымдардың жыл басынан бері 11% - ға немесе 2,4 трлн теңгеге өсуі жатыр. Жеке тұлғалардың теңгелік салымдарының өсуі 18% – 4, заңды тұлғалардың-4% -. құрады.
Долларлық баламада жыл басынан бері шетел валютасындағы депозиттердің төмендеуі 21,8% -. құрады.
Ұлттық валютадағы депозиттердің өсуі шетел валютасындағы салымдардың валюталық баламадағы төмендеуімен қатар теңгелік депозиттер бойынша тартымды ставкалармен байланысты.
Депозиттерді долларсыздандыру трендіне депозиттерге кепілдік беру жүйесіндегі өзгерістер де қолдау көрсетті. 2022 жылғы қаңтардан бастап теңгедегі жинақ салымдары бойынша кепілдіктің ең жоғары мөлшері 15 млн теңгеден 20 млн теңгеге дейін ұлғайды. Нәтижесінде кепілдіктің ең жоғары сомасы түріне қарай теңгелік салымдар бойынша 10-нан 20 млн теңгеге дейін құрады.
Дағдарыс кезінде теңгелік депозиттік базаны Үкімет пен Ұлттық Банк жариялаған теңгелік салымдарды қорғау бағдарламасы қолдауға мүмкіндік берді. Бағдарлама аяқталғаннан кейін де 2023 жылдың наурыз айында теңгелік депозиттерден кету байқалмағанын атап өткен жөн.
Несиелерді долларсыздандыру да төмендеу үрдісін көрсетеді. Ұлттық валютадағы кредиттік портфель 2023 жылғы қыркүйектің қорытындысы бойынша 25,2 трлн теңгені құрады. Бұл ретте шетел валютасындағы кредиттер жылдық мәнде 5% - ға азайды.

8.Нақты секторды несиелендіру үшін ұзақ ақша тапшылығы-Ұлттық банктің рөлі қандай болуы тиіс?
Депозиттерді Тұрақты, болжамды шұғыл, қорландыру базасы ретінде трансформациялау банктер үшін маңызды. Экономиканы тиімді несиелеу үшін банк секторына активтер мен міндеттемелерді басқару процесінде белгісіздік үлесін азайту маңызды.
Өздеріңіз білетіндей, банктерді қорландырудың негізгі бөлігін депозиттер құрайды. Заңды және жеке тұлғалардың салымдары тартылған ресурстардың 68% - приходится құрайды. Шынында да, депозиттердің тұрақтылығы жалпы ұстау мерзімдері бойынша да, жинақ депозиттерінің үлесі бойынша да төмен деңгейде қалып отыр. Демек, тұрақты қорландыру базасын қалыптастыру маңызды сәттердің бірі болып табылады.
Ұлттық Банк әртүрлі кезеңдерде банктерді қорландырудың тұрақтылығын арттыру үшін түрлі шаралар енгізді. Мәселен, депозиттердің мерзімді нарығын тікелей заңнамалық тыйым салусыз және банктерді қорландыру базасын ұзартусыз нарықтық тетіктермен дамыту үшін, сондай-ақ пайыздық тәуекелдерді төмендету үшін Ұлттық Банк ҚДКБҚ-мен бірлесіп бұрын халықтың теңгедегі депозиттері бойынша шекті мөлшерлемелердің жаңа тетігін енгізген болатын.
Атап айтқанда, ҚДКБҚ кепілдігінің жоғары кірістілігі мен жоғары деңгейін көздейтін, сондай-ақ мерзімінен бұрын алып қоюды ынталандыратын жинақ депозиттерінің жаңа сыныбы пайда болды. Бұл шара банктердің депозиттерді мерзімінен бұрын алуға байланысты тәуекелдерін дұрыс көрсетуге мүмкіндік берді, бұл Базель комитетінің Банктік қадағалау және тәуекелдерді басқару саласындағы жалпы қабылданған әлемдік практика жөніндегі ұсынымдарына сәйкес келеді.
Ұлттық Банк теңгелік депозиттердің тартымдылығын арттыру мақсатында теңгедегі жинақ салымдары бойынша кепілдік деңгейін арттыруға бастамашылық жасады.
Банктерге депозиттерге қарағанда ұзағырақ ақша тартуға мүмкіндік беретін банктерді қорландырудың тағы бір құралы – облигациялар шығару арқылы қаржыландыру.
Ұлттық Банк екінші деңгейдегі банктердің ұзақ мерзімді облигацияларына БЖЗҚ зейнетақы активтерін инвестициялау мәселесін пысықтауда. Мұндай инвестициялардың негізгі параметрлері: нарықтық жағдайда, банктердің тұрақтылығына қойылатын талаптарды белгілеу және бизнесті несиелеу бойынша қарсы міндеттемелерді белгілеу. Осылайша, банктер тартқан қаражатты тек экономиканы әртараптандыруға және өсіруге ықпал ететін нақты секторды несиелеуге бағыттау көзделеді.

9. Бағалы қағаздарды дамыту.
Осы кезеңде негізгі міндеттердің бірі теңге мен теңге активтерін жаһандандыру және есеп айырысу инфрақұрылымын құру болып табылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздары, оның ішінде Ұлттық банктің ноталары Clearstream жүйесінде есептелетін бағалы қағаздар тізіміне енгізілген.