Алматы облысындағы жұмыс нәтижелері
2025 жылғы сәуірде Алматы облысындағы жұмыс аясында ауылдық жерлерді қоса алғанда 2 қала мен 9 аудан қамтылды. Президенттің тапсырмасы бойынша жергілікті жерлерде әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігі туралы және қорғаншылық органдарының нормативтері туралы заңдардың қалай орындалатыны зерттелді, сондай-ақ бала құқықтарын қорғау жүйесінің жұмысы тексерілді.
Жергілікті жерлерде жұмыс жүргізіледі және анықталған проблемаларға талдау жасалды, құрамында Балалардың құқықтарын қорғау комитеті, ІІМ, МАМ, Еңбекмині және ДСМ кіретін жұмыс тобы қорытынды кеңесте облыста атқарылған жұмыс туралы нәтижелер мен қорытындылар ұсынды.
Осылайша, келесі мәселелер анықталды:
Профилактикада шешуші рөл атқаратын облыстың Отбасын қолдау орталықтары (ОҚО) көмек көрсету және қолдап отыру үшін өмірлік қиын жағдайдағы отбасылар туралы және отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандары туралы қажетті ақпаратты учаскелік полициядан ала алмайды, дегенмен олар заң бойынша беруге міндетті. Сонымен, мыңдаған отбасылардың орнына бірнеше ондаған отбасы ғана көмек алады. 9 ауданның тек 3-еуінде өзара әрекеттесу бар.
Облыстағы 10 ОҚО-ның 8-інде дағдарыс төсек-орындары жоқ, онда балалары бар әйелдер (бір айға дейін) баспана тауып, барлық қажетті көмекті ала алатын еді. Заңға сәйкес, ОҚО-да дағдарыс төсек-орындары болуы керек.
Облыста агрессормен психокоррекциялық жұмыс жөніндегі заң нормасы қолданылмайды.
2025 жылғы 3 айда Алматы облысы бойынша 249 іс бойынша ерекше талаптар белгіленді, 1284 қорғау ұйғарымы жазылды, бұл ретте соттар психокоррекциялық курстан өтуді бірде-бір рет тағайындамаған, бұл рецидивтер профилактикасының маңызды бөлігі болып табылады.
Облыста алкогольге тыйым салу туралы соттың 211 нұсқамасының тек 32-сі емделуге жіберілді, наркологиялық бөлімшедегі 50 төсек-орын нақты қажеттілікке сәйкес келмейді.
Қыста қабылданған қорғаншылық органдарының нормативі туралы Заңға сәйкес облыста 111 қызметкер болуы тиіс, ал қазіргі уақытта 556 мың балаға бар-жоғы 30 адам.
Отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа, оның ішінде балаларға қатысты қылмыстық істер шеңберінде жазаның бұлтартпастығы қамтамасыз етілмейді.
Қорытынды – қабылданған заң нормалары не орындамайды не оларды аудан деңгейінде әлеуметтік қорғау, білім беру және учаскелік полиция органдары елемейді.
Алматы облысының әрбір ауданында анықталған жүйелік проблемалар мынадай мысалдарда айқын көрсетілген:
Мәселен, Қарасай ауданындағы ауылдардың бірінде есепте тұрған отбасына бардық. Барған кезде, кешке қарай балалар көшеде жүрді, ал аналары баспана іздеп кеткенін айтты. КТІИ мен көршілер атап өткендей, мұндай оқиға қыста да болған. Балалар әкесінің күн сайын анасын және олардың басынан ұратынын айтты. Сондықтан олар кез-келген уақытта қашуға дайын болатындай рюкзактарымен және заттарымен көшеде үйдің жанында жүруге мәжбүр.
Белгілі болғандай, агрессор бұрын жауапқа тартылған, ал біз барған кезде қорғаныс нұсқамасын бұзғаны үшін іс қозғалған. Сот бірнеше күннен кейін өтуі керек еді, бірақ әйел мен балаларға қатысты зорлық-зомбылық, агрессия олардың айтуынша жалғасып келеді (бұл тіркелген).
Бұл ретте мектеп те, учаскелік полиция қызметкері де бәрін біле тұра, қорғау үшін нақты шаралар қабылдамаған. Балаларға қатыгездік көрсеткені үшін қылмыстық іс қозғалған жоқ, отбасы КТІК отырысына шығарылмаған. Күн сайын сол жерде қалғандықтан оларға қауіп төніп отыр! Мектеп директорының «біз балаларға психологиялық көмек көрсеттік» деген сөздері қатты ашу тудырады. Мұндай жағдайда психологиялық көмек көрсету ғана емес, құтқару қажет болды. Сонымен қатар, директор анасына олардың көмегін жоққа шығарғаны үшін наразылығын білдірді.
Бұл ретте ауданның 128 мың баласына есептелген бар-жоғы 2 қамқоршылық маман да (норматив бойынша қажетті саны – 26 бола тұра) балаларды құтқарумен айналыспаған. Қамқоршылық қызметкерлерінің санына қатысты бұл жағдай облыстың барлық аудандарында байқалады: қыста қабылданған қорғаншылық органдарының нормативі туралы Заңға сәйкес, олардың саны 111 болуы керек, ал қазіргі уақытта олардың саны 30 адам.
Учаскелік полиция бұл отбасы туралы ақпаратты көмек көрсету және қолдап отыру үшін Отбасын қолдау орталығына (ОҚО) бермеген, заң бойынша олар отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтың барлық фактілері және өмірлік қиын жағдайдағы отбасылар туралы хабарлауға міндетті.
Мәселен, Қарасай ауданындағы ОҚО-ның қолдауында барлығы 4 отбасы бар, бұл ретте үш ай ішінде ауданда жедел жәрдем арқылы отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілері бойынша 69 әйел ауруханаға түскен; 25 отбасы қолайсыздық бойынша есепте тұр; 15 отбасы әлеуметтік тәуекелі жоғары топта; ал 17 мың отбасы – ресми ақпаратқа сәйкес шұғыл күрделі жағдайдағылар.
Бұл ретте, ОҚО қызметкерлері көмекке мұқтаж адамдармен жұмыс істеу үшін ақпарат қажет екенін атап өтеді, бірақ учаскелік полиция оны бермейді.
Мұндай ахуал облыстың көптеген ауданында байқалады. ОҚО-лардың өзінде дағдарыс төсек-орындары жоқ, бірақ олар заң бойынша болуы керек. Сондықтан бізге ананы балаларымен бірге түнеп шығуға аудандық ауруханаға (күзеті бар мемлекеттік мекеме) орналастыруға тура келді.
Қонаев қаласына отбасын апару қисынсыз болды – түнгі уақыт, қашықтық, үлкен бала мектепке бара алмай қаламын деп алаңдады. Бұған қоса, дағдарыс орталығында орын болмады.
Дәл осы мәселені шешу үшін заңнамаға ОҚО мен дағдарыс төсек-орындары туралы нормативтер бөлігінде өзгерістер енгізілді.
Облыстағы 10 ОҚО-ның 8-інде дағдарыс төсек-орындары жоқ.
Айта кету керек, бұрын КТІИ отбасына көмектесуге тырысқан жалғыз орган болды, балалары бар анаға дағдарыс орталығында тұруды ұсынған, бірақ ол базарда сататын тауарларынан айырылып қалып, қарызға батып қалудан қорқып, бас тартты. Сондықтан ОҚО-ның онымен жұмыс істеуі, қолдау көрсетуі және көмектесуі маңызды болды. Оның орнына әйел мен балалар қорқынышпен өмір сүруді жалғастырды.
Сонымен қатар, агрессорды шығарып жіберуге ешкім материал бермеген, дегенмен бұған деген қажеттілік айқын болды. Заң бойынша, агрессорды оның баспанасы бар-жоғы ескерілмей шығарып жіберуге болады – біз бұл норманы қорғаныс нақты болуы үшін қолдаған едік. Бірақ учаскелік полиция қызметкері ол туралы тіпті білмеді.
Агрессор мәжбүрлеп емдеуге де жіберілмеген. Әйелдің айтуынша, «оның сергек жүрген күні болмаған». Бұл ретте шығарып жіберу туралы норманы қолданғаннан кейін материалдарды (сот шешімімен тағайындалатын) мәжбүрлеп емдеуге жіберуге болады, осылайша әйел мен балаларды зорлық-зомбылық пен қаңғыбастықтан қорғауға болады.
Облыс бойынша соттың алкогольге тыйым салу туралы 211 ұйғарымының 32-сі ғана емделуге жіберілді – наркологиялық бөлімшедегі 50 төсек-орын нақты қажеттілікке сәйкес келмейді.
Агрессормен психокоррекциялық жұмыс туралы Заңның нормасы да қолданылмады (емханада, тегін).
Жалпы, еліміз бойынша ағымдағы жылдың басынан бері соттар құқық бұзушының мінез-құлқына 7 мыңға жуық ерекше талап қойды, алайда бар болғаны 9 жағдайда міндетті психологиялық көмек тағайындалған. Бұл мәселе бойынша бұрын рецидивтің профилактикасы үшін агрессорлармен психологиялық жұмыс жүргізуді тағайындау туралы норманы соттардың қолдану тәжірибесі бөлігінде Жоғарғы Сотқа және Денсаулық сақтау министрлігіне жүгінген болатынбыз.
Нәтижесінде агрессор УҰИ-ға қамалды, келесі күні бұрын ашылған әкімшілік іс бойынша сот өтті. Ол 20 күнге қамаққа алынды, осы уақыт ішінде мәжбүрлеп емдеуге материал беріледі (заңға сәйкес емдеу мерзімі – екі жылға дейін). Әйел балаларымен үйіне оралды. ОҚО оларды қолдап отыру үшін қарамағына алды.
Бұдан басқа, полиция департаментіне балаларға қатысты қатыгездікпен қарау, зорлық-зомбылық бойынша қылмыстық іс қозғау туралы өтініш жолданды.
Екінші мысал: отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылыққа, оның ішінде балаларға қатысты қылмыстық істер шеңберінде жазаның бұлтартпастығын қамтамасыз етуге қатысты.
Еңбекшіқазақ ауданында ағымдағы жылдың үш айында жедел жәрдем арқылы ауруханаға түскен отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккендердің тізімі талданды.
Барлығы АЕК-те, СТБТ-да 61 іс тіркелген, алайда олардың 36-сы бас жарақаты, мидың шайқалуы, мұрынның жабық сынуы, ішкі ағзалардың жарақаттануы сияқты ауыр зардаптарға қарамастан, не тоқтатылған не номенклатуралық іске есептен шығарылды.
Бұл ретте, мұның басты себебі жәбірленушілерден өтініштің болмауы болды.
Алайда, қабылданған Заңға және Жоғарғы Соттың нормативтік қаулысына сәйкес, мұндай істер өтініштің болуына қарамастан, анықтау қағидаты бойынша қозғалуы керек.
Мәселен, жедел жәрдем тізімдеріне сәйкес, осындай оқиғалардың бірінде 19 жастағы жүкті қыз зардап шеккен – бас жарақаты, суицид әрекеті. Екіншісінде әкесі 14 жасар қызын ұрып-соққан. Істер тоқтатылған. Екі оқиғада да істер қайта басталды, бұл біздің өтінішімізден кейін ғана мүмкін болды.
Сонымен қатар, талдау көрсеткендей, істерді тіркеудің жоқтығымен қатар балаларға қатысты осындай қылмыстарды қарауға жүйелі бақылау жоқ. Осыған байланысты уәкілетті органның отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық бойынша, оның ішінде балаларға қатысты барлық істерді қабылданған процестік шешімдердің негізділігі мен тергеудің толықтығы тұрғысынан тексеру жүргізуі қажет.
Сапар қорытындысы бойынша анықтама уәкілетті органдар мен әкімдікке зерделеу, шаралар қабылдау, анықталған проблемалар мен ескертулерді жою үшін жіберілді.