Қазақстан Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күнін атап өтуде
Бүгін Қазақстан Республикасында және бүкіл әлемде Қазақстанның бастамасымен 2009 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы жариялаған Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күні аталып өтуде.
Бұл күн Қазақстан үшін айрықша тарихи мәнге ие. Дәл осы күні, 1991 жылғы 29 тамызда, Семей ядролық сынақ полигонын жабу туралы Жарлыққа қол қойылды. Әлемдегі ең ірі сынақ алаңдарының бірі болып саналатын бұл полигонда 1949–1989 жылдар аралығында 450-ден астам ядролық жарылыс жасалған еді.
Семей полигонының жабылуы жаһандық ядролық қарусыздану жолындағы тарихи маңызды қадам болды. Бұл шешім Қазақстан Республикасының ядролық қаруға қарсы қозғалыстағы халықаралық көшбасшылығын айқындап, бейбіт бастамаларына негіз қалады. 1994 жылы мемлекет әлемдегі қуаты жағынан төртінші орында тұрған ядролық арсеналдан өз еркімен бас тартып, Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қосылды. Сол кезде Қазақстанның арсеналында 1 400 ядролық оқтұмсығы бар 104 бірлік SS-18 құрлықаралық баллистикалық зымыран және 370 қанатты зымыранмен жабдықталған 40 стратегиялық бомбалаушы ұшақ болған еді.
Бүгінде Қазақстан Республикасы жаһандық қауіпсіздік пен ядролық қаруды таратпау саласындағы бастамаларды белсенді түрде ілгерілетуде. Мемлекет Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шарттың күшіне енуін қолдай отырып, өз аумағында халықаралық конференциялар өткізуде және АЭХА-мен, сондай-ақ атом саласындағы өзге де серіктестермен өзара тиімді ынтымақтастықты дамытуда.
Ядролық қарусыздану ісіндегі жетекшілігімен қатар, Қазақстан Республикасы атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану бағытын жүйелі түрде дамытып келеді. 2017 жылы Қазақстан Республикасында АЭХА аясында Төмен байытылған уранның халықаралық банкі құрылды. Бұл - қатысушы мемлекеттердің атом электр станцияларын отынмен қамтамасыз ету кепілдігін беретін бірегей халықаралық жоба.
Қазақстан Республикасы уран өндіру көлемі бойынша әлемдік көшбасшы болып табылады. Бүгінде мемлекет әлемдік сұраныстың 40 пайыздан астамын қамтамасыз етіп отыр. Сонымен қатар Қазақстан озық технологияларды дамытып, ядролық отынды қайта өңдеу және жеткізу жөніндегі халықаралық жобаларға белсенді түрде қатысуда.
Энергия тұтынудың артуы мен көміртегі ізін азайту жөніндегі жаһандық міндеттерді ескере отырып, Қазақстан Республикасы бірнеше атом электр станциясын салуды жоспарлап отыр. Осы мақсатта Ресей, Қытай, Франция және Оңтүстік Кореяның атом өнеркәсібіндегі жетекші компанияларымен келіссөздер жүргізілді.
2025 жылғы сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Атом энергиясы жөніндегі агенттік құрылды. Ал 8 тамызда мемлекет «Росатом» мемлекеттік корпорациясымен бірлесіп, атом электр станцияларын орналастыруға арналған алаңдарда іздестіру жұмыстарын бастады. Бұл стратегиялық жобаны іске асыру ұлттық экономиканы дамытуға, энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және климаттық мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған. АЭС құрылысы қауіпсіздік саласындағы үздік халықаралық тәжірибелер мен заманауи технологияларды ескере отырып жүзеге асырылатын болады.
Қазақстан Республикасы бүгінде жаһандық атом энергетикасы саласының жауапты әрі сенімді қатысушысы ретінде өз орнын нығайтуда. Мемлекет халықаралық ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету ісіне айтарлықтай үлес қосып, заманауи сын-қатерлер бойынша диалог пен шешім іздеуге арналған халықаралық алаңдардың бастамашысы болып табылады.
Қазақстан үшін Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күні - ядролық сынақтардың қайғылы зардаптарын еске алу күні ғана емес. Бұл күн ядролық қарудан бас тарту, бейбітшілік жолын таңдау және атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану жолындағы жаңа дәуірдің айшықты символы саналады. Қазақстан Республикасы алдағы уақытта да атом энергиясын тек бейбіт игіліктер үшін қолдануды берік ұстанып, Жер бетін болашақ ұрпаққа аманат етуге зор мән береді.