Кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстар жасағаны үшін жауапкершілік
Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 8 маусымдағы Заңымен ратификацияланған Бала құқықтары туралы Конвенцияның 34 бабына сәйкес қатысушы мемлекеттер баланы сексуалдық қанаудың және сексуалдық азғырудың барлық нысандарынан қорғауға міндеттенеді.
Соңғы уақытта кәмелетке толмағандарға қатысты жыныстық қылмыстардың өсуі қоғамның маңызды мәселелерінің бірі болып табылады, жаһандық сипатқа ие, өйткені оның құрбандары - жәбірленушілердің ең осал санаты. ҚР Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің деректеріне сәйкес, ағымдағы жылдың төрт айында Қазақстанда кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қатысты жасалған құқық бұзушылықтардың 281 жағдайы тіркелді, оның ішінде 17-сі Ақмола облысының аумағында. Өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда - тиісінше 335 және 14 жағдай. Өкінішке орай, біздің аудан аумағында да осындай фактілер бар. 2021 жылы кәмелетке толмағандарға жыныстық тиіспеушілікке қарсы 6 қылмыс тіркелді. Ағымдағы жылы 1 факті бар.
Оқиғалардың мұндай дамуын болдырмау бөлігінде зорлық-зомбылық жағдайларын ерте анықтауға және баланы, егер мүмкін болса, отбасын оңалту бойынша шаралар қабылдауға ерекше назар аударылады. Отбасындағы сексуалдық зорлық – зомбылықты-кәмелетке толмағандардың қадағалаусыздығы мен құқық бұзушылығының алдын алу жүйесінің барлық органдары мен мекемелерін алдын алуда және ерте анықтауда рөлін асыра бағалау мүмкін емес.
Бұл қылмыстарды жасауға ықпал ететін себептерді отбасы институтының әлсіреуі, қоғамның моральдық деңгейінің төмендеуі, алдын-алу жұмыстарының жеткіліксіз деңгейі, интернет кеңістігінің теріс әсері деп атауға болады. Өскелең ұрпақты қорғаудың басым бағыты кәмелетке толмағандарды қылмыстық-құқықтық қорғау болып табылады. Балаларға қатысты кез келген зорлық-зомбылықтың жолы қатаң түрде кесілуі тиіс, бұған жыныстық қолсұғылмаушылыққа қарсы қылмыстар үшін жауапкершілік шараларының күшейтілуі де дәлел.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 122 бабына сәйкес 16 жасқа толмаған адаммен жыныстық қатынас немесе нәпсіқұмарлық сипаттағы өзге де іс-әрекеттер 5 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады, ал ата-анасы, педагог не оны тәрбиелеу жөніндегі міндеттер жүктелген өзге адам жасаған дәл сол іс-әрекеттер Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен бас бостандығынан айыру белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, 7 жылдан 12 жылға дейін. Бірнеше рет немесе екі және одан да көп адамға қатысты жасалған дәл сол әрекеттер белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, 12 жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Кәмелетке толмаған адамға қатысты зорлау немесе сексуалдық сипаттағы зорлық-зомбылық әрекеттері үшін, оның ішінде еркек пен еркектің (ҚР ҚК 120, 121-баптары) 15 жылдан 17 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру жазасы көзделген, ал екі немесе одан да көп кәмелетке толмаған адамға қатысты осындай әрекеттер жасалған жағдайда 17 жылдан 21 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады немесе өмір бойы жазасына кесіледі.
Кәмелетке толмағандардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстың тағы бір құрамы күш қолданбай жас балаға (жас балаға) қатысты азғындық әрекеттер жасау болып табылады (ҚР ҚК 124-б.). 7 жылдан 12 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады, ал ата-анасы, педагог не оны тәрбиелеу жөніндегі міндеттер жүктелген өзге адам жасаған дәл сол әрекеттер өмір бойы белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, 10 жылдан 15 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Осы әрекет бірнеше рет жасалған жағдайда, белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, 12 жылдан 17 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Сонымен қатар, кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығына қарсы қылмыстар үшін Қылмыстық кодексте жәбірленушімен татуласуға, сондай-ақ шартты түрде соттауға байланысты істі тоқтатуға тыйым салу заңмен бекітілген.
Қылмыстың алдын алу үшін, ең алдымен, ата-аналар баласына қауіпсіз мінез-құлық ережелерін үйретіп, оны бақылап, қорғауы керек. Балаға көшеде бейтаныс адамдармен сөйлесуге, оларды үйге кіргізуге, біреудің көлігіне отыруға, бейтаныс адамдардан сыйлықтар алуға болмайтынын түсіндіріңіз. Баланы "тәуекел тобымен" — маскүнемдермен, нашақорлармен байланысудан қорғау керек, балаңыздың қайда, кіммен және немен айналысатынын білу, бос уақытын бақылау, ұялы телефонды, қоңырауларды, СМС және жаңа байланыстарды тексеріп отыру қажет.
А. Локтеева,
Шортанды ауданы әкімдігінің
жанындағы кәмелетке толмағандардың
істері және олардың құқықтарын
қорғау жөніндегі комиссияның хатшысы