5 сұрақ ҚЫРКҮЙЕК БЖЗҚ

1) Менің тұрғын үй жағдайларын жақсарту үшін алған жеткіліктілікшегіне насатын қаражатым БЖЗҚ-ғакері оралды. Неліктенбұлай болды екен?

Біржолғызейнетақытөлемінқайтару, егералушыуәкілетті оператор –«Отбасы банкі» тұрғынүйқұрылысжинақбанкі» АҚ-ғаоныңпайдаланылуынрастайтынқұжаттардыұсынбасажәнеақшаарнайышотқакеліптүскенкүнненбастап 45 күнішіндеталапетілмегенболса орын алады. Қайтаруавтоматтытүрдежүзегеасырылады. Сондай-ақ, арнайышоттағыақшақалдығы, егеролартолықмөлшердепайдаланылмаса, қайтарылуғажатады.

Өтінішберушініңзейнетақыжинақтары БЖЗҚ-ғақайтарылғаннанкейін, екі күнішіндеқайтаданжекезейнетақышотынаесепкеалынадыжәнеүзіндікөшірмедекөрсетіледі. Егерзейнетақыжинақтарыналғанкездеалушыбірденжекетабыссалығынтөлеугешешімқабылдаса, ондаолпайдаланылмағантөлемменбіргежекезейнетақышотынақайтарылады. Егертөлемніңбірбөлігіғанақайтарылса, қайтарылғансоманың 10% мөлшеріндегітабыссалығыжекезейнетақышотынақайтарылады. Яғни, салымшығақосымшақандай да бірөтініштер мен құжаттартапсырудыңқажетіжоқ.

Кейінненсалымшыуәкілеттіоператорғазейнетақыжинақтарыныңжеткіліктілігішегіненасатын қаражатын алу үшін шектеусізретөтінішберугеқұқылы.

2. Өкінішкеорай, індетбіздіңотбасымызды айналып өтпеді, әкемізденайырылдық. Енді оныңзейнетақыжинақтарынмұрағақалдырааламын ба?

Жеке зейнетақы шоттарында жинақталған ақшасалымшының (алушының) меншігі болып табылады және ол қайтыс болған жағдайда да Қорда мерзімсіз уақытқасақталады.

«Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 31, 32, 33-баптарына сәйкес міндетті, міндетті кәсіптік және ерікті зейнетақы жарналары есебінен зейнетақыжинақтары бар адам қайтыс болған жағдайда, олар Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен мұрағақалдырылады.

Зейнетақыжинақтарын мұраға қалдыру өсиет бойынша немесе заң бойынша жүзеге асырылады. Өсиет болмаған не ол бүкіл мұраның тағдырынайқындай алмағанкезде, сондай-ақ,азаматтық заңдарда белгіленген өзге де жағдайларда мұрагерлікке алу заң бойынша іске асырылады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес мұраны алу үшін мұрагер мұраны ашу орны бойынша нотариусқа немесе заңға сәйкес мұраға құқық туралы куәлікберуге уәкілеттілауазымдыадамғамұранықабылдаутуралыөтініш не мұрағақұқықтуралыкуәлік беру туралыөтініш беру арқылы оны қабылдауытиіс. Мұраашылғанкүнненбастапалты ай ішінде, яғнимұрақалдырушықайтысболғанкүнненбастапалты ай ішіндеқабылдануғатиіс.

Сондай-ақ, жоғарыдакөрсетілгенЗаңның 50-бабы 5-тармағының ережелерінесәйкес, алушы, сондай-ақ,зейнетақыжинақтары бар жәнежалпығабірдейбелгіленгензейнеткерлікжасқатолмағанадамқайтысболғанжағдайда, оныңотбасына не жерлеудіжүзегеасырғанадамға БЖЗҚ республикалық бюджет туралызаңдатиістіқаржыжылынабелгіленгенайлықесептіккөрсеткіштің 52,4 еселенгенмөлшерішегінде, бірақжекезейнетақышотындағықаражаттанаспайтынмөлшердежерлеугеарналғанбіржолғытөлемтөлейді.

Егержерлеугеарналғанбіржолғытөлемжүзегеасырылғаннанкейіналушыныңжекезейнетақышотындағызейнетақыжинақтарыныңқалдығытиістіқаржыжылынаарналғанреспубликалық бюджет туралызаңдабелгіленгенеңтөмензейнетақымөлшеріненаспайтынсоманықұрағанжағдайда, бұлқалдықжерлеугеарналғантөлемретіндеберіледі.

Қолданыстағызаңнамадажерлеугеарналғанбіржолғытөлемүшін БЖЗҚ-ғажүгінумерзімібойыншашектеукөзделмегенінатапөткенжөн. Осыған байланысты заңнамада көзделген құжаттарды ұсынған кезде жерлеуге арналған төлем БЖЗҚ-да зейнетақы жинақтары бар адам қайтыс болғаннан кейін бірнеше жыл өткен соң да жүзеге асырылуы мүмкін.

 

3. Қазіргі кезде мен жұмысқа тұру бойынша біраз қиыншылыққа тап болдым. Бірақ зейнетақы өтілі үзілмегенін қалаймын. Оны қалай іске асырсам болады?

 

Жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысу, яғни жеке зейнетақы шотына ай сайынғы міндетті зейнетақы жарналарын аударып отыруеңбек өтілінің дәлелі болып табылады. Уақытша жұмыс істемейтін немесе тұрақты табысы жоқ азаматтар бірыңғай жиынтық төлемді (БЖТ) төлеу арқылы ЖЗҚ-ға қатысуын жалғастыра алады. Төлем 4 міндетті төлемді алмастырады:

- жеке табыс салығы;

- БЖЗҚ-ға міндетті зейнетақы жарнасы;

- Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына міндетті әлеуметтік аударым (МӘСҚ);

- әлеуметтік медициналық сақтандыру қорына әлеуметтік жарна (ӘМСҚ).

Осылайша БЖТ барлық төлемдерді жеңілдетілген шарттарда төлеуге және әлеуметтік қамсыздандыру, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйелеріне қатысуға және медициналық мекемені таңдау құқығыбар медициналық қызметтерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, жүйеге қатысушы еңбек ету қабілетінен, жұмысынан, асыраушысынан айырылған, жүктілік пен босану, бала асырап алған, бала күтімі жағдайларында әлеуметтік төлемдер ала алады.

БЖТ төлеушілер үшін БЖЗҚ-дағы өзінің зейнетақы жинақтарын толықтырудан бөлек болашақта зейнетақы жүйесіне қатысу өтіліне байланысты базалық зейнетақы төлемін алу мүмкіндігі бар.

БЖТ екінші деңгейдегі банктер немесе банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар арқылы (мысалы, «Қазпошта» АҚ арқылы) жалпы сомамен төленуге жатады. БЖТ төлеушілер салық есептілігін ұсынбайды. Қызметтің басталуын тіркеу (хабарлама) және Қызметті тоқтата тұру (тоқтату) туралы өтініш талап етілмейді. Жеке тұлға БЖТ төлеу жүргізілген күннен бастап оны төлеуші болып танылады. Бұл ретте БЖТ күнтізбелік жылдың ағымдағы және келесі айлары үшін төленуі мүмкін. Бірақ сіз төлем жасалған айды көрсетуіңіз керек. Бұл еңбек өтілін есепке алу үшін маңызды.

Төлемді тоқтату жеке тұлғаның бұдан былай БЖТ төлеушісі болып табылмайтынын білдіреді.

 

4. Мен «зиянды өндірісте» жұмыс істеймін, жұмыс беруші ай сайын мен үшін 10%міндетті зейнетақы жарналарымен бірге 5% міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын өз есебінен аударуға тиіс пе? Олардың аударылғанын қалай қадағалап отыруға болады?

Міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары (МКЗЖ) - еңбек жағдайлары зиянды жұмыстармен айналысатын, кәсіптері өндірістердің, жұмыстардың, жұмыскерлер кәсіптерінің тізбесінде көзделген жұмыскерлердің пайдасына Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына агенттер меншікті қаражаты есебінен аударған ақша.

Егер сіздің жұмыс берушіңіз Қазақстан Республикасының салық заңнамасында көзделген тәртіппен және мерзімдерде арнаулы салық режимі қолданылатын шаруашылық субъектісі болмаса, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары кірістер төленген айдан кейінгі айдың 25-інен кешіктірілмей төленеді. Салық органдары МКЗЖ аударылуын бақылайды және егер жұмыс беруші қаражатты сіздің шотыңызға уақтылы аудармаса, салық органдары жұмыс берушіден мерзімі өткен әрбір күн үшін есептелген өсімпұлмен бірге БЖЗҚ-дағы сіздің шотыңызға аударуға жататын қаражатты да өндіріп алады.

Сіз міндетті және міндетті кәсіптік зейнетақы жарналары бойынша зейнетақы шоттарыңыздың жай-күйін бақылай аласыз. Мысалы, БЖЗҚ кеңселерінің кез келгеніне тікелей жүгінуге болады. Онда шоттың жай-күйі туралы білуге, сондай-ақ, ақпарат алу тәсілін таңдау туралы қосымша келісім жасасуға болады. Жеке кабинет немесе БЖЗҚ ұялы қосымшасы арқылы Интернет арқылы хабарландыру тәсілі тіпті ыңғайлы. Осы әдісті таңдап, сіз жеке зейнетақы шотыңызды өзіңізге ыңғайлы кез-келген уақытта бақылай аласыз. Егер сізде электрондық цифрлық қолтаңба болса, онда үзінді көшірмеңізді тексеріп, ақпарат алу тәсілін Қорға бармай-ақ өзгерте аласыз.

 

5) Егер мен шарт бойынша жұмыс жасасам, міндетті зейнетақы жарналарын (МЗЖ)өзім төлеуім керек пе?? 

Егер азаматтық-құқықтық сипаттағы шарт тараптарының бірі салық агенті (заңды тұлғалар, ЖК және жеке практикамен айналысатын адамдар) болып табылса, олар фрилансерлерге төленетін табыстардан міндетті зейнетақы жарналарын жүзеге асырады.

Егер сіз келісім-шартқа салық агенті болып табылмайтын жеке тұлға ретінде отырған болсаңыз, онда МЗЖ төлеу сіздің міндетіңіз емес, құқығыңызболып табылады Яғни, сіз өз қалауыңыз бойынша МЗЖ-ны екінші деңгейдегі банктер немесе Қазпошта арқылы әрі қарай БЖЗҚ-дағы жеке зейнетақы шотыңызға аудару үшін «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясының деректемелеріне аудара аласыз.

Егер сіз осы құқықты пайдаланатын болсаңыз, онда бұл зейнетақы жинақтарының сомасын ұлғайтуға ғана емес, сол арқылы базалық зейнетақы төлемінің неғұрлым жоғары мөлшерін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Өйткені, оны есептеу кезінде еңбек өтілі мен жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі ескеріледі.