Табиғат

 

 

 

 

 

 

 

16. Далалы өлкеде ұсақ шоқылар мен тау алаптарының болуы Орталық Қазақстанның жер бедеріне тән ерекшелік. Соның ішінде туристер арасында ұлттық саябақ аумағында орналасқан Қарқаралы тау алабына деген сұраныс ерекше. Бұл жерде реликті қарағай ормандары сақталған. Кратер тәрізді гранитті ойпаттарды толтырған айдыны айнадай көлдер көз қуантады. Әсемдігі мен әсерлігі жарасқан көлдердің ішінде Қарқаралы қаласына ең жақын орналасқандары: тарихы да, табиғаты да тылсым аңыздарға толы Шайтанкөл мен Бассейн көлі. Ұлттық саябақ аумағындағы өзге он көлдің ешбірі бұл екеуінен сұлулығы мен құндылығы жағынан артылмаса, кем түспейді. Ал адам аяғы баспаған ну ормандар мен заңғар тауларда бұлан, елік, түлкі, қоян сияқты жабайы аңдар әлі күнге мамыражай тіршіліктерін жалғастыруда. Қызыл кітапқа енген арқарлар да Қарқаралының құшағынан пана тапқан.

 

Маңғыстау облысы: Боз Үстірт пен Торыш алқабы

17. Үстіртке ат басын бұрған саяхатшы ұзақ жол, иен даладағы ауыз су тапшылығы, әп сәтте өзгеріп шыға келетін құбылмалы ауа райы сынды тосын сынақтарға сақадай сай болуы керек. Аздап жаңбыр себелесе болды, құрғақшылықта көлік оңайшылықпен еңсерген жолдар қозғалысқа мүлдем жарамсыз болып қалады. Есесіне Маңғыстаудың қайталанбас көріністері сыйлар әсерлермен бойыңызға қуат дарып, қиялыңызға қанат бітеді. Ең негізгілері: Бозжыра мен Торыш алқабы. Үстірттің батыс бөлігіндегі Бозжыра жұрнақ таулар тізбегі камера объективінен таңғажайып суреттер туындайтын фотосессия үшін керемет орын. Ал Торыш алқабы көне мұхит түбінде миллиондаған жылдар бұрын қалыптасқан шар тәрізді алып тастарымен белгілі. Бұл жердің құпиясын ашамын деушілерге де Қарт Үстірт жұмбақтарын әлдеқашан дайындап қойған!

Павлодар облысы

18. Павлодар облысы: "Баянауыл". Екібастұз қаласынан жүз шақырым қашықта орналасқан Баянауыл орманды таулы аймағы Павлодар облысының ең көрікті табиғи орындарының көш басында тұр. Бұл көрікті өлке экологиялық туризмді қолдаушы саяхатшылар үшін жұмбақ жартастарымен, тылсым үңгірлерімен, шашылған моншақтай жер жерді нәрлендіріп жатқан айдын көлдерімен, бастысы қала қарбаласынан бой тасалауға болатын алшақтығымен аса тартымды. Мұндағы ең ірі көлдер: Сабындыкөл, Жасыбай, Біржанкөл және Торайғыр. 1985 жылдан бастап бұл әсем табиғат мемлекет қорғауына алынып, «Баянауыл» ұлттық табиғи саябағы құрылған болатын. Саябақта өсетін 460 өсімдіктің 50 түрі реликті болып табылады. Бұл қатарға тас қарақат пен Баянауыл қарағайы кіреді.

19. Солтүстік Қазақстан облысындағы Шалқар-Имантау аймағы. Бұл өлке отандық туризмдегі іші қазынаға толы құлыптаулы сандық сияқты. Шалқар-Имантау аймағының көргеннің көзі тоймайтын қайталанбас сипаттағы табиғаты әлі де көпшілікке қыр-сырын аша қоймаған. Бұл аймақ елімізде көлдердің саны бойынша-бірінші орын, орманды алқаптар аумағы бойынша – екінші орын, соқпақ-жолдардың жалпы ұзындығы бойынша – үшінші орынды иеленеді. Шыны керек, ауыз толтырып айтарлықтай көрсеткіштер! Ойлы-қырлы жазықтар, иірімді тау қатпарлары, айдыны айнадай көлдер мен қайың-қарағаймен көмкерілген ормандар Солтүстік Қазақстан туризмін дамытудағы керемет мүмкіндіктерге жол ашуда.

Түркістан облысы: еліміздегі алғашқы қорық – «Ақсу-Жабағылы»

20. "Ақсу-Жабағылы" – Орта Азия аумағындағы ең көне қорықтардың бірі. Орнитологиялық турлар мен қызғалдақтар табиғатын зерттеушілерге арналған жорықтар елімізде алғаш рет дәл осы қорық аумағында ұйымдастырыла бастады. Сондықтан қорық таңбасында Грейг қызғалдағының бейнеленуі де тектен-тек емес! Құстар жайлы сөз қозғасақ: мұнда қанаттылардың 130 түрі ұя салады, оның 11-і Қызыл кітапқа енгізілген. Қорық Батыс Тянь-Шаньдағы Талас Алатауының бөктерінде орналасқан. Ақсу шатқалы қорықтың басты орталығы болып табылады. Тереңдігі 1800 метрге жететін шатқалда жаяу және атпен серуендеуге мүмкіндік бар.

Бұл мақалада comfortauto.kz , e-history.kz , kompastour.asia, silkadv.com сайттарының фотосуреттері пайдаланылды.

 

Әркім көруге міндетті Қазақстан пейзаждарының үздік ондығы

Қайыңды көлі

 

Бұл көлді өз көзіңмен көрген кездегі бүкіл әсерлерді фотосуреттерді қарау кезінде сезіне алмайсың. Пайда болу тарихы сияқты өте керемет, айырықша орын. Алғаш рет көргенде оның тым көне екендігі және литосфералық тақталардың орын-ауыстыру нәтижесінде пайда болғаны сияқты көрінуі мүмкін. Бірақ-та, бұл мүлде олай емес! Қайыңды көлі-Қазақстанның ең жас ерекше көлдерінің бірі. Ол 1910 жылы алып көшкін түсіп, шатқалды тосқауылдап қойғанда, ең көбі 100 жыл бұрын ғана пайда болды.

Осылайша, мөп-мөлдір бұлақ суы бұл резервуарды бірте-бірте толтырып, өсіп тұрған қылқан жапырақты орманды сумен басып кетті. Таңғаларлығы бұтақтардың сақталғаны, алайда, судың астында! Су үстінде тұратын ағаш діңдері толықтай жалаңаштанып, бүгінгі күнге дейін төбешіктер сияқты қылтиып тұр. Халықта оларды Қорғаушылар деп те атайды. Көл суы қаныққан көгілдір түсті, кейде реңін көк-жасыл түстен көкшіл түске өзгеріп тұрады. Жақынырақ келіп қарасаңыз, тұп-тұнығына таң қаласыз, тіпті, су асты әлемін де тамашалауға болады. Ал, дайвингке құмар жандар бұл орынға енжар қалмас.

Білу қажет:Көл Саты ауылына жақын, Алматыдан 288 километр қашықтықта орналасқан. Дәлірек айтсақ, ауылдан көлге дейінгі соңғы 12 шақырымды аса қиылыспалы жолмен жетуге тура келеді. Экологиялық алым төлеуге дйын тұрыңыз, өйткені Қайыңды көлі және оның маңындағы шоқ қайыңдары 2007 жылдан бастап ұлттық саябақтың құрамына кірді. Мұнда суға түсуге өте суық болар, су температурасы +6 градустан көтерілмейді, ал ауа температурасы тым қолайлы +23 градус. Қысқа периодқа Саты ауылында жайғасуға болады. Сонымен қатар, бұл жерлерде туристік инфрақұрылым жақсы дамыған, тілек білдірушілер «түнейтін» жерлер және жету жолдары жайлы уайымдамай, көлге тур арқылы сапарға аттана алады.

Бурабай - нағыз туристік жәннат

Көбінесе биіктен байқауға болатын бүкіл әсем көріністерді көре алмаймыз. Шіркін, қанаттарымыз болса еді... Міне, осы қасиетімен Бурабай ерекшеленеді. Жеке тікұшағы немесе қанаттары жоқтар Бурабайдың барлық ғажайыптарын құс ұшар биіктіктерден көре алады. Ол үшін 147 метр биіктіктегі көру алаңына, Бөлектауға көтерілу жеткілікті. Алаңнан өлкенің барлық көрікті жерлерінің табиғатына фантастикалық көрініс ашылады: Бурабай және Үлкен Шабақты көлі, Жұмбақтас жартасы, Оқжетпес тауы және Көкшіл шығанақ. Сурет жантүршігерлі әсерлі болып шығады, тіпті, бір сәтке қайда екеніңді ұмытып та қаласың, осындай ғажап жап-жақын орналасқанын біздің еш хабарымыз да жоқ.

Бурабайда ешқашан болмаған туристердің көбісі басында таң қалады: бәрі сөз ететін осындай көрікті жер не басы не аяғы көрінбес далалы жерде қалайша орналасқан? Ал, сосын, күтпеген жерлерден шыққан қалың ормандар мен қапталған биік таулар, өзендер және бірегейлі тас үйінділерін көрген кезде үнсіз қалады. Демалыс жоспарлағандай өту үшін мұнда барлығы жинақталған: жағажайда жатып демалатындарға – мөлдір таза көлдер, спа-қызметтері және массаж қызметтері бар шипажайлар, ал белсенді демалысты сүйетіндерге – ат үстінде серуендеу, әйгілі Бөлектау, Көкшетау, Оқжетпес тауларына шығу, саңырауқұлақтар мен жеміс-жидектерді теруге сапарлар және тағы басқалары.

Ал, қазір, үздік фотосуреттерді қалай жасауға болатыны жайлы кішкене мәлімет.

Білу қажет: Экскурсиялық топтан бөлек Бөлек тауына көтерілуге аттансаңыз, бірнеше нәрселерді ұққан жөн. Тауға дейін көлікпен баруға қорықпаңыз, себебі тау етегінде бірнеше автотұрақтар бар (тегін және ақылы). Жол жүру бағытын жергілікті тұрғындардан сұрауға немесе картадан табуға болады. Жолды ұзақ іздеуге тура келмейді. Тауға көтерілу қиын емес, бірақ-та ыңғайлы аяқ-киім және киім киген дұрыс. Жаңбырдан кейін немесе құбылмалы ауа-райында тауға көтерілуден сақ болыңыз – бұл кездері тау аса қауіпті.

Бозжыра: Жердегі Айдың телімі

Жергілікті қатал табиғаттың ғажабына қол ұшын тигізуге әлемнің түпкір-түпкірінен туристер келетін орынның ғаламторда толып жатқан керемет фотосуреттерін табуға болады. Ол дала жазықтарының шөлді және біркелкілігіне кешірім сұрап жатқандай, бозғыл, ақ және сарғыш түске боялған көз тартарлық аралшық тудырды.

Ертеде Үстірт толығымен су астында болатын. Мұнда 10 миллион жыл бұрын болған көне Тетіс мұхитының толқындары долыған. Барлық қазіргі теңіздер мен мұхиттардың ата-тегі – Тетіс мұхиты. Тетіспен, оның тереңдігімен салыстырсақ олардың бәрі бізге орташа көлдер тәріздес көрінетін еді. Жұмсақ әктасты алып толқындарымен шайып, ауа-райының және жер бедерінің өзгерістерінің әсерінен теңізге шегінуге тура келді. Жел мен күн елгезек жыныстарды алуан түрлі формаларға мөрлеп ісін аяқтады. Мұнда мұнараны, қорғандарды, өткір шыңдарды, ұзын шатқалдарды, тіпті, киіз үйлерді де көруге болады. Жабайы жануардың сойдақ тістері тәріздес өткір екі үлкен әктасты шыңдар (биіктігі 200 метрдей)бұл жердің өзгешелігі. Егер уақытыңыз мол және көзіңіз жақсы көрсе, онда шатқал түбінен тасқа айналған қабыршақтарды табуға болады, ал жолы болғыштар сүйекқалдықтарын немесе көне акулалардың тістеріне кезігеді.

Білу қажет: Бозжыра алқабы Ақтау қаласына 300 шақырым қашықтықта орналасқан және оған екі жолмен жетуге болады. Біріншісі – қуатты жол талғамайтын көлікте, себебі шатқал іргесінде жол жоқ. Алайда, қайда бару керек екенін білсеңіз, көру алаңына апаратын жолға түсуге болады. Алаңнан Бозжыраның ғарыштық ландшафтарына ғажайып көрініс ашылады. Туристік компаниялардың қызметтерін қолданып, Шопан ата мен Бекет ата жер асты мешіттеріне аялдама жасап, Маңғыстау бойынша турға және Түйесу құмдарына сафариға шығуға болады. Бірақ-та, сапардың бағасы 3-4 адамға 100 мың теңгедей шығатынына дайын тұрыңыз. Тур бағасы алынған әсерлерге тең болатынына күмәніңіз болмасын!

Рахман қайнарлары

Теңіз деңгейінен 2000 метр биіктіктегі Алтайтауларының жүрегі, Қасиетті Мұзтауға ашылатын ғажайып көріністер, Арасан сарқырамасы, ашық аспан астындағы шипалық бұлақтар – нағыз жәннат осы емес пе? Ең болмаса мұндай әдемілікті тамашалау үшін ғана осында келу қажет. «Рахман қайнарлары» курорты туристерді көптеген басқа нысандарымен де еліктіреді, өйткені бұл тек көзбен шолу жасау бейнесі ретіндегі орын емес, оған қоса адам денсаулығына пайдалы мекен. Мұнда организмнің барлық өмірлік ресурстарын қайта қалпына келтіре отырып, өз денсаулығыңды емдеумен қатар ұқыптап қорғалатын, пәк табиғатты тамашалауға да болады.

Бұл нағыз бальнеокурорттың өзі, мұнда бірнеше ғасырлар бойы әлемнің түпкір-түпкірінен адамдар тері және жүрек ауруларын емдеу үшін, қысымды және орталық жүйке жүйесінің жұмысын қалпына келтіру үшін, мезгілдік аллергияның әсерін төмендету үшін келеді. Сонымен қатар, осындағы радонов бұлақтардың құрамы барлық адамдарға сәйкес келетіндей соншалықты үйлестірілген, ал температуралардың айырмашылығы 24 градустан жоғарылығы әртүрлі типті ауруларға сәйкес келетін бұлақты таңдауға мүмкіндік береді.

Қызғылт қоқиқаздар (және бұйра бірқазандар) Қазақстанда... Бұған сене аласыз ба? Экзотика! Тіршілік ету ортасында және барлық айбынымен оны Қорғалжын қорығының аумағында көруге болады. Бұл тамаша құстардан басқа, мұнда қанаттылардың мыңдаған алуан түрлері мекен етеді, себебі бұл екікөші-қону бағыттарының қиылысу орны: орталық-азиаттық және сібірлік-оңтүстік-еуропалық. Көші-қону кезінде екі көлдің (Қорғалжын мен Теңіз) айдыны еліміздің далалы жерлерінде кездестіре алмайтын құстардың алуан-алуан және сирек түрлеріне толы. Еуразияның ең көрікті де ерекше орны. Сәуір айында,көл беті Қазақстанның Қызыл кітабына енген Шренк қызғалдақтарымен кілем тәріздес қапталған кезде мұндағы көріністер көздің жауын аларлықтай. Ең қызықтысы – Теңіз көлінің тұздылығы, батып кетуден қорықпай шалқасынан жатып, кітап оқуға болады. Ал, Қорғалжын – керісінше, тұщы, есесіне бедері бірегейлі: қамыс көлді екі жеке бөлікке бөлді, оларға, аттар да берілді. Мұндағы фотосуреттер NationalGeographic суреттеріне сай: бейнелі, өзіндік ерекшелігі бар, тартымды.

Білу қажет: саябақтың аумағына оңай кіре алмайсыз, тек арнаулы рұқсат қағазымен және қызметкермен бірге ғана. Эко бағыттарды (мамырдан қазанға дейін)ұйымдастырушылардың қызметтерін қолдана отырып, жеке меншік жол талғамайтын көлікпен немесе арнаулы автобуспен саяхатқа шыққан ыңғайлы. Егер де саяхат жасауға өз еркіңізбен шыққыңыз келсе, онда жол талғамайтын көлік жайлы кеңесімізді жоққа шығармаңыз – мұндағы жолдар құмды, тасты және кейбір жерлерде сумен ойылып кеткен. Экоалым – 300 теңгедей, гид қызметі – 15 мыңға жуық. Әртүрлі комплексті экскурсиялар да бар,олардың қатарында туристерге қызықты жерлердің бірнешеуін бірден тамашалау, жаяу жүру серуендері және тағы басқалар.

Ақтаудың түрлі түсті таулары және әйгілі Ән айтатын барқандар

«Алтынемел» ұлттық саябақтың інжуі негізінде түрлі түсті Ақтау атты таулар деп саналады. Иә, қазақшадан аударғанда Ақтау – ақтау, алайда, тек алыстан ғана таулар ақ түсті болып көрінеді. Неғұрлым жақындай келе жатсаңыз, олардың реңі соғұрлым ашығырақ болып көрінетін сияқты, ал жалтылдаған кальцит кристалдарының қорымдары мен әртүрлі формалары бұл көрікті суретті тек толықтырады. Таулар қызғылт-сары-қызыл түсті батып жатқан күн нұрларына бөленген кезде көптеген туристер көз жетпейтін кадрлар жасап үлгереді.

Алайда, бұл әле де соңы емес. Егер Ақтау – інжу, онда Әнайтатын барқан – бұл, гауһар. Ол «Әлемнің жаңа 7 ғажаптарының» қатарына кіреді, өйткені ол ән салады! Иә-иә, желдің сәл ғана ұйытқулары барқан шыңынан құмдарды түсіріп, құм төбені, орган дыбысына ұқсас дыбыстармен гуілдетеді. Батып жатқан күннің аясында қандай керемет фотосуреттер жасауға болады!

Білу қажет: өздігінен тек жақсы жол талғайтын көлікпен жетуге болады, себебі тек Нұрұм мен Ақтөбе ауылдарына дейін ғана жол жақсы, одан соң – қарапайым далалы және өте құмды. Айналаңыз құмға және шаң-тозаңға толы болатынына дайын болыңыз. Ұзақ жолдан кейін Қосбастау шатқалындағы шипалы радонов бұлағында жуынып, қайтадан тау сілеміне қарай бірнеше километрге жолға шығуға болады. Ән айтатын Барқанға экскурсиондық турдың құрамында жеткен жөн, өйткені алымға, гидқа, тамаққа және тағы басқаларына қаражат сапар бағасына кіреді.

Алтайдың киелі үшбасты тауы - Мұзтау

Мұзтау... Ұмай ананың тұрағы, ғарыш энергеясының орны,«өткеннің аппақ куәгері және келешектің кепілгері» - бұл эпитеттер Алтайдың еңбиік тауын тектен-текке сипаттамайды. Көптеген мыңжылдықтар бойы төрт елдің алуан түрлі халықтары – Ресей, Қазақстан, Монғолия және Қытай оны аңыздар мен тылсымдармен қоршап, дінмен және көне хикаялармен байланыстырған. Тіпті, қазіргі күнде де ең болмаса бір ғана аппақ шыңдарға көріністен қалтырай бастайсың, ал көз алдыңда өткеннің бейнелері шыға келеді. Ең көрікті көріністі Қаракөл (басқаша атауы Язевое) жағасынан тамашалай аласыз. Бұған қоса Көккөл сарқырамасына да жетіп, жоғарыдан төмен ағып жатқан долы ағындардың көрінісіне рақаттануға және Мұзтаудың аппақ қант тәріздес шыңдарын тамашалауға болады.

Білу қажет: Егер сіз кәсіби альпинист болмасаңыз және бұл мекендерді білмесеңіз ешбір жағдайда тауларға өздігіңізден аттанбаңыз. Біріншіден, жолдардың, сыртқы әлеммен байланыстың, Мұзтау шыңдарынан басқа, қандай болса да бағдардың және деадамдар мекендейтін ауылдардың жоқтығы – жағымсыз жағдайлар туғыза алады. Екіншіден, көптеген мамандандырылған бағдарлар туристердің барлық көріктіжерлерге барып-қайтуын ұйымдастырса, бұл шиеленісті жағдайлар не үшін қажет?

Шарын шатқалы

Тянь-Шань тау тарамдарында табиғаттың нағыз ғажайып туындысы – жасы 12 миллион жылдарға жететін, шөгінді жыныстардан құралған Шарын шатқалы орналасқан! Ұзындығы және аумағы бойынша әлемде екінші орынға ие. Ол тек Гранд-Каньон шатқалынан жеңіліс табады, алайда әдемілігімен әлі де жарыса алады. Мыңдаған жылдар бойы жел, су және жер бірбеткей тас мүсіндерін, үңгірлер мен аңғарларды шатқалды бүгінгі күнгі түрге келтіріп, қалап келе жатты. Кез келген жерінен түсірілген фотосуреттер керемет болып, ал шатқалдың түбінде түсірілген фотосуреттер айырықша көрікті болып шығады. Шарынның тас беттерін қоңыр қызыл түске бояйтын батып жатқан күн сәулелерін ұстап үлгерсеңіз, одан да ғажайып фотосуреттер ала аласыздар.

Білу қажет: Мұнда көктем немесе күзде келген жөн, жаздық аптап саяхатқа кедергі болмас үшін. Шатқалға жеке меншік көлікпен де (егер де көлікпен шатқалға түспекші болсаңыз, онда жол талғамайтын көлікпен келген дұрыс), Алматыдан жүретін автобуспен де немесе экскурсионды автокөліктермен жетуге болады. Ең танылған турлар демалыс күндердегі турлар: сіздерді шатқалға жеткізіп салып, үздік шолу нүктелерін көрсетіп, аңызға айналған, релікті Шаған шағын орманына да жеткізеді. Әлемде олар тек екеу! Мұз дәуірінен бастап мұнда пайда болып,барлық тіршілік үшін қатал суық күндерін басынан өткізді. Тамақтануға жергілікті мейрамханаларға баруға болады.

Көлсай көлдері

Көлсай көлдері көк тастардан болған моншақ сияқты Тянь-Шаньнің солтүстік бөктерін одан сайын көріктіре безендіреді. Олар үшеу ғана: Төменгі, Ортаңғы және Жоғарғы Көлсай. Біріншісі – ең суығы, сайдың тереңдігінде орналасқан, сондықтан айтарлықтай ұзын. Ортаңғысы – жағасынан ашылатын көрікті көрінісімен, тау алқабындағы гүлдер қорымымен, қылқан жапырақты орман шыңдарымен қапталған ең әдемісі және ең үлкені. Үшіншісі – ең кішісі, алайда еңжайлысы. Мөп-мөлдір суларын жартастардың қорғанысында сыртқы әлемнен жасырынғандай орналасқан. Әрбір көл аясындағы фотосуреттер әртүрлі және қызықты болып шығады: су өте жиі түсін өзгертеді, көкшілден бастап малахитты түске, одан соң қайта көгілдір немесе қою көк түске ауысады.

Білу қажет: Автокөлікпен тек бірінші көлге жетуге болады, сонымен қатар аумаққа және экологиялық алымдар (200 тг көлікке және адам басына 650 тг-ден) төлеу қажет етіледі. Одан соң жаяу жүріп көтерілуге болады, екінші өзенге жіңішке жартасты жол жеткізеді. Көлдің жағасында қонақ үй бар, ол жерде нөмірді жалға алып ыңғайлы жайғаса аласыздар. Немесе қаражат көп жұмсамай Саты ауылындағы кішігірім үйшіктерде қалуға да болады. Және де 2-ші, 3-ші көлдердің арасында шатыр құрып қалуға рұқсат, алымы – 500 тг.

Индер тұзды көлі

Атырау қаласынан 180 км қашықтықта орналасқан, батып кетуге болмайтын тағы бір көл – Индер (жергілікті аты Тұздыкөл) көлі. Оны жер қойнауынан жоғары сапалы тұздарды тасымалдайтын қуатты жер асты сулары қоректендіреді: калий, бром, бор, қайнатпа тұз, йод және магний. Мұнда шипалы саз ванналарға және көл суына шомылған денсаулыққа пайдалы екенін ескерту қажет пе? Жергілікті тұрғындардың бәрі тұзды судың теріге және толықтай организмге емдік қасиетін әсер ететінін бұрынан белгілейді: бүкіл уыттарды тартып алады, тіпті, кішігірім жаралар да емделеді, тері аурулары жазылады. Бірақ, Индер тек мұнымен ғана танымал емес: жалтылдаған аппақ беті және жағалауындағы жалт-жұлт еткен тұздардың кристалдары фотосуреттерді жасауға құмар жандарға нағыз Мекка сияқты көрінеді.

Білу қажет: Көлге өздігінен де (180 км асфальтпен және 20 шақты км-дей қара топырақты жолмен) және жергілікті кәсіпкерлер ұсынатын сауықтыратын тур құрамында жетуге болады. Жағасында шатырлар құрылған, онда шипалы саз ванналарда шомылғаннан кейін демалуға қажеттілердің бәрі бар. Бірақ, теріні тұздармен шамадан артық тойындырып, құрғатпау үшін 20 минуттан көп шипалы саздарда кідіру қауіпті.

Міне, Қазақстанның көрікті пейзаждарының үздік ондығын қарастырып шықтық. Басында, біз, тек фотосуреттерге қолайлы жерлерді атап кеткіміз ойымызда болды, алайда, бұл жерлердің тарихына және туристік ерекшеліктеріне тереңірек батпауға мүмкін емес. Оған қоса, сіздер үшін кейде саяхатшылар ұмытып та кететіндерді есекере кетіп, тиімді болатын кеңестерді де қостық. Тізімдегі барлық локацияларды көріп-қайтып, біздің шаттығымызды түсініп те қаласыз – әрқайсысы өздігінше еліктіреді, алдыңғылар.

“Өзге ғаламшарлық” саяхат: Қазақ жеріндегі таңғажайып көріністер

Өзге әлемдер мен галактикалардағы «өмір» жайлы түрлі ой салады. Осы жерлерде өткен әр мезетті мәңгілік есте сақтап қалғыңыз келеді де, жарық жылдамдығына бәсекелес бола алатындай шапшаңдықпен суретке түсіре бастайсыз. Дегенмен, қиялдың қанаты талғанда еріксіз өз жерімізге түскіңіз келіп, жаныңыз жасыл желек пен мөлдір суды аңсай бастайды.

Өзіміздің «өзге ғаламшарларымызға» ұйымдастырылған саяхаттар мен жорықтар егжей-тегжейлі ойластылуы міндетті. Мұнда көзіміз үйреніп қалған нұсқаулықтар, тас жолдар, тіпті су көздері де жоқ. Соңғысы ең қиын мәселе, себебі су 10, одан асса 100 шақырымдық аралықта да табылмай қалуы ғажап емес. Өзге ғаламшарлық табиғаттың кереметтерімен қоса, сынақтарына да сақадай сай болған жөн. Айта кетеін жайт, жыл сайын мұндай батыл, шытырман оқиғаларды іздеуші саяхатшылар қатары еселеп толығуда. Олай болса, көп созбай өзге ғаламшарлық көріністерге толығырақ тоқталайық. Осы мақаланы оқығаннан кейін сіз де аталған саяхатшылар қатарына қосыларсыз!

Қазақстандағы Марстың ұшқыны

Ұлан-ғайыр даламызда Марстың үш бөлшегін табуға болады: Шығыстағы Қиын-Керіш алқабы, Сарыарқадағы Ақжар және Алтынемел ұлттық саябағындағы Ақтау. Марсты Жерге мейлінше жақын орналасқан кезінде зерделеп бақылайтын болсаңыз, оның қыртысы қызыл түсті екені бірден көзіңізге түседі. Содан болар, халық арасында ол Қызылжұлдыз аталып та кеткен. «Ғарыштық құрылғылардың жасаған суреттерін анықтап қараса, Марстың сыртқы қыртысын тоттың түр-түсімен теңестіруге болады. Шынымен де, бұл ғаламшарды «тот басқан», бұл құбылыс темір оксидінің көп мөлшерде болуымен түсіндіріледі»,- деп пайымдайды ғалымдар. Ал Жердегі Қызылжұлдыз ұшқындары өзінің қою сарыдан қанық қызыл, кейде тіпті күлгін түсті түр-сипатын топырақтың құрамдас бөлшектерінің байланысы нәтижесінде иеленген.

Осылайша, Қарағанды және Қостанай облысы қиылысындағы Ақжар тауларына саздақ пен гипстің аметист кристалдарымен әрекеттесуі айрықша қызыл-күлгін түс береді. Таңғажайып көрініс! Осы жерде түсірілген суреттер әлеуметтік желілердегі парақшаларыңыздың сәнін келтіріп, көптеген лүпіл жинары анық!

Ақжар тауына жету үшін жаныңызда жергілікті жолдардың барлық тармағымен жақсы таныс гид пен «жолсыз» жерлерді еңсере алатын мықты темір тұлпар керек. Мұнда жол нұсқаулар жоқтың қасы.

Шығыс Қазақстан облысындағы Қиын-Керіш алқабы да өркениет орталықтарынан әлдеқайда алшақ орналасқан: Күршім елді мекенінен 120, Өскемен қаласынан 300 шақырым қашықта. Сумен шайылып, қуатты желдермен желпілген қызыл түсті сазды шөгінділерден ғажайып көріністер құралады. Ғалымдар Қиын-Керіш мезозой дәуірінің ыстық әрі ылғалды тропикалық климаты жағдайында түзілгенін алға тартады. Бұл дәуірде динозаврлардың мекен еткенін еске түсірсек, шынымен де бірегей орын екенін аңғарамыз. Қиын-Керіште қонып қалуға кеңес бере алмаймыз. Себебі жергілікті желдер ежелгі қуатын жоғалтпаған. Алқапты аралап шығып, жарқын естелікке бірнеше сурет жасап қайту үшін 2-3 сағат артығымен жеткілікті. Жорық аяқталған соң қарт Зайсанның жағасына барып шатыр құрып, күш жинап демалғаннан кейін, ары қарай Шекелмеске аттансаңыз болады. Бұл - саздан құралған табиғи лабиринттер мен үңгірлері бар табиғат ескерткіші.

 

Саябақ аумағында сіздің жаныңызға Ақтаудан бөлек Алтынемелдің басқа да байлықтарымен толық таныстырып, тарихын баяндап беретін кәсіби гидтер бекітіледі. Жол жөнекей Қатутау жотасына соғуды ұмытпаңыздар. Түстері біркелгі қоңыр болса да, қиял-ғажайып қалыптар сізге ұмытылмас әсер сыйлайды. Саябақты аралай жүріп қарақұйрықтар мен құландардың табынын кездеріп қалуларыңыз әбден мүмкін.

Уран емес, Үстірт

Егер ғаламшараралық салыстыруымызды түстік бағытта жалғастырар болсақ, Бозжыра мен Үстірт алқабын телескоппен қарағанда көгілдір түсті болып көрінетін Уранға ұқсатсақ болады. Ғалымдар: «Уран ғаламшарының көгілдір түсті болуы атмосферадағы метанның қызыл сәулелерді сіңіруінен туындайтын құбылыс. Жермен салыстырғанда Күн энергиясын 140 есе, ал жарығын 400 есе кем алатындықтан, ғаламшардағы ауа температурасы өте төмен, шамамен Цельсий бойынша -208 -212 градусты құрайды. Осыған байланысты оны «Мұз алыбы» деп те атайды,» – деген қызықты деректерді келтіреді.

Жан-жағыңыздан жел соққаны болмаса Маңғыстаудағы Үстіртке, жұрнақ-тау Бозжыраға келіп сіздер «Мұз алыбының» ызғарын сезіне қоймайсыз. Бұл қуанарлық жай. Ал көрініс ұқсастығына еш күмәніңіз болмасын. Атауынан-ақ алқаптың көгілдір және сұр түске боялғанын аңғарса болады. Күндіз бар Үстірт сұрғылт, «боз» тұманға оранғандай көрініс береді.

Бозжырада жасалған суреттерде кездесетін ең танымал нысан – өз пішініне байланысты Азу аталып кеткен қос әктасты шың. Олардың биіктігі 200 метрден жоғары. Жергілікті гидтердің көмегімен бозжыралық қамалдар алқабына керемет көріністер ашылатын айтарлықтай тар табиғи «шолу алаңына» жете аласыз. Дәл осы шыңдардан дрон қолдану арқылы өне бойды баурап аларлықтай тамаша бейнекөріністер түсіруге болады.

Бозжыраға жету үшін саяхатшылар шөл мен шөлейттердегі сортаң топырақтың құрғауынан пайда болған тақыр арқылы өтетін жүздеген шақырымға созылатын жолды жүріп өтуі керек. Құрғақ күйінде тақыр жер тегіс әрі берік болып келеді. Мұндай болуы өз кезегінде тақыр үстімен жүретін көлікке тас жолдағыдай жылдамдықпен қозғалуға мүмкіндік береді. Дегенмен, жаңбыр жауған жағдайда саяхат барысында туындайтын түрлі қиындықтарға дайын болу керек.

Бозжыраның ғажабына қанып, Ақтауға қарай жол тарқан болсаңыз, тағы бір «өзге ғаламшарлық» көрініске куә бола аласыз, ол – биіктігі 160 метрге жететін Боқты жұрнақ-тауы. Тау симметриялы және әр тарабынан қараса бірде трапеция, бірде үшбұрыш пішінін қабылдайды. Боқтыдан Бозжыраға дейін – 37, Ақтау қаласына дейін – 298 шақырым.

 

Үстірттегі тылсымға толы Торыш шар алқабы.

Өркениеттен алшақ болса да, сыр-құпиялары ашыла қоймаған алқап адамдарды ерекше қызықтырады. Дұрыс домалақ пішінді немесе қақ жарылған тастар түрлі түске боялып, алуан көлем қабылдаған. Ғылыми тілмен айтқанда бұл конкрециялар шөгінді жыныстар: құм мен саздан құралған. Тастардың шығу тегі әлі де шешілмеген жұмбақ күйінде, Торыш алқабын кей ғалымдар көне мұхиттың ағыстарына байланысты қалыптасты деп түйіндесе, екінші бір топ шынайы өзге ғаламшарлық тіршіліктің әсерінен туындаған құбылыс деп біледі. Қалай болғанда да тылсымға толы орын! Шатыр құрып, бұл жерге қонып жатсаңыз, осы тылсым дүниені өз жаныңызбен сезе аласыз!

Ақ жамылған ардақты Ақтолағай

Ақтөбе облысында орналасқан Ақтолағай борлы үстірті «өзге ғаламшарлық» атағына толықтай сай келеді. Оңтүстіктен солтүстік-Шығысқа қарай созылып жатқан үстіртте сізді көптеген «тосын сыйлар» күтеді. Тау-тасты аралап жүріп, кенеттен ежелгі алып акуланың азуын кездестіріп қалсаңыз, еш таңданбаңыз. Ақтолағайда мұның бәрі үйреншікті жайт. Тау тізбегінің бір бөлігі Атырау облысы аумағына кіреді, көп бөлігі Ақтөбелік. Батыстан Ақтолағайға қатарлас Ембі өзені ағып жатыр. Бір жағы Алшынсай, екінші жағы Тоғалай құмдарымен қоршалған.

Әлемнің әр түпкірінен келетін саяхатшылар мен ғалымдар көбінесе Ақтолағайдың оңтүстік беткейіне тоқтайды. Мұнда биіктігі бірнеше ондаған метрге жететін, аппақ бөктерлі тік борлы қабырғалар бар. Одан жоғарырақ палеогендік жыныстардың түрлі-түсті қабаттары көрінеді.

Бүгінде Оңтүстік Ақтолағай үстірті Республикалық және халықаралық маңызы бар мемлекеттік қорықтық қордың геологиялық және геоморфологиялық нысаны болып табылады.

Бектау ата құпиялары

Әлемде астрономдар Қарағанды облысы Балқаш қаласынан 70 шақырым қашықта орналасқан Бектау ата тауларының түсіне ұқсас тау құрылымдарын әлі анықтай қоймаған. Балқаш маңында етек жайған қатпарлы тау ерекше қызғылтым түске ие. Алматы-Қарағанды тас жолымен жүйткіп жүрген көлік жүргізушілердің көбі, төбелердің арғы жағында қандай керемет жасырылғанын білмейді де. Гранитті құрылымдардың арасында кішігірім тоғайлар, жұмбақ үңгірлер, кішігірім көлдер кездеседі. Жоғарыда аталған «өзге ғаламшарлық» көріністердің ішінде адам тіршілігіне ең қолайлысы осы Бектау ата болар, себебі судан тарықпайтыныңыз анық.

Қызыл, ақ, көгілдір, қызғылт көріністер ешкімді бейжай қалдырмасы күмәсіз. Су қоры мен цифрлық құрылғыларыңыздың қуатын толтырып алып, қазақстандық «өзге ғаламшарларға» деген алғашқы батыл қадамыңызды жасауға шақырамыз! Алтын күн, азат жел, естен кетпес естеліктер сізге серік болады!

Сарқырамалар өлкесі: Катон-Қарағай ұлттық саябағы

Сарқырамалардың көптігі сонша, бірқатарына атау да берілмеген. Көркемдігін айтып жеткізуге сөз жетпейтін осынау табиғат кереметін әрбір тау соқпағынан кездестіруге болады. Әлемнің жұмбақ сырларын ашуға талпынған жандар таңғажайып табиғат пен қиял-ақиқаты аралас аңыз-әпсаналарды тоғыстырған Алтай бауырайын тылсым Шамбала өлкесі деп те атайды. Зейін салып қарасақ, Алтайдың да, Катон-Қарағайдың да ашылмаған құпиялары жетерлік. Әзірге, осы мақаламызда, ең ірі және ең танымал сарқырамалар жайлы ғана сөз қозғайты

Катон-Қарағай немесе Алтай дегенде көз алдымызға бірден бұлттармен таласқан Мұзтаудың бейнесі келеді. Қос шыңды (Батыс шыңы - 4440 м, Шығыс шыңы - 4506м) таудың атағы елімізден шет аймақтарда да асқақтап тұр. Бұл – Өр Алтайдың басты болса да, жалғыз мақтанышы емес. Аймағы 643 477 га тең ұлттық саябақ кең-байтақ аңғарларға, тасыған тау өзендері мен айдын көлдерге, қуатты сарқырамаларға бай.

Көккөл сарқырамасы

Алтайдың ең ірі сарқырамасы Үлкен Көккөл өзенінің сағасында орналасқан. Маңғаз Мұзтауға көтерілуге ниеттілердің барлығы дерлік Көккөлдің кереметіне куә болып, жол жөнекей атақты сарқырама жаққа ат басын бұрмай кетпейді. Қанша дегенмен, Көккөл онсыз да танымдық туризмнің дараланған, маңызды нысаны болып табылады. Биіктігі 60 метр, ені 10 метрге дейін жететін тік жартастан арқырап аққан алып су ағымы мен сарқыраманың бар кеңістігін жайлаған майда су тозаңының күн шуағына шағылысқандағы ғажап күйін елестетіп көріңізші! Еліктірер көрініс.

Сарқырама, тау шатқалы, шыршалы-қарағайлы аралас орман – қиялдағы ертегі әлемінің есігін ашады. Ал Табиғат-Ана сыйлаған шолу алаңында осы ертегіге қанық болып, естелік болар әдемі фотосурет жасау үшін барлығы алдын-ала ойластырылып қойғандай.

Көккөлге тек екі жолмен: жаяу не салт атты жетуге болады. Сарқырама бойымен өтетін туристік соқпақ Берел мұздығына жол тартқан саяхатшылар арасында да аса танымал. Жалпы Мұзтауға қарасты өзен алаптарында ұзын саны – 162 тау мұздығы бар.

Қаракөл сарқырамасы

Қаракөл көлінің жағалауынан да мұнарлы Мұзтаудың әсем көріністері ашылады. Осы айдынды мекен еткен аққайран балыққа байланысты орыс тілінде Қаракөлді «Язевое» атаған. Көл теңіз деңгейінен 1656 метр биіктегі аңғарда орналасқан. Ғалымдардың зерттеулеріне сүйенсек, бұл өңірде Қатын мұздығының тармағы өтіп, кейіннен орнында өзен ағысымен шайылып кеткен шағын мореналар ғана қалған. Көлден 5 шақырым қашықта, ғасырлар әлдилеген 20-25 метрлік ағаштардың арасымен өтетін бағдарды басшылыққа алсаңыз, көлмен аттас Қаракөл сарқырамасына да жетесіз. Мұндағы он шақты жартастың ортақ биіктігі 10-12 метрді құрайды. Сарқыраманың төменгі жағындағы қуатты су ағыны әуесқой балықшылардың қарауыз балықты олжалап қайтуларына таптырмас мүмкіндік береді.

Арасан сарқырамасы

Мұзтауды іздесеңіз, Арасан өзенінің аңғарындағы «Рахман бұлақтары» курорттық аймағынан шығатын жаяу экосоқпақпен серуенге шықсаңыз, қарға оранған қос шыңға көзіңіз жетеді. Бұл маңда адасып кету қауіпі де жоқ. Жалғыз жол Арасан көлінің батыс – оңтүстік-батысынан өтіп, әрмен қарай Берелге апарады. 3 шақырымдық жол ашық күні Мұзтауды анық көруге болатын, ақпараттық тақта мен демалыс күркелері құрылған шолу алаңына жеткізеді. Тағы 1 шақырымды еңсере алсаңыз, Арасан сарқырамасының дәл өзі көз алдыңызға келеді. Арасанға апарар жолда ағаш баспалдақтармен жабдықталған тік еңістікке салынған соқпақ бар. Биіктігі 5-6 метрге жететін сарқырама шағын жартаспен екіге бөлінген. Өкінішке орай, 2007 жылы бұл жердің табиғи игілігі отқа оранып, әлі күнге дейін қалпына келтіріліп жатыр.

Рахман сарқырамасы

«Рахман қайнары» курортының маңында, Арасан өзенінің аңғарында, оңтүстік-шығысқа қарай 1,8 шақырым жерде Рахман сарқырамасы орын тапты. Ел арасында сарқыраманы арудың сүмбіл шашына ұқсатқан көркем теңеулер де кездеседі. Биіктігі 30 метрге жететін Рахман сарқырамасы кішігірім биіктаулы мореналық көлден (теңіз деңгейінен 2265 метр биікте) бастау алатын бұлақтан қалыптасып, Рахман көліне құяды.Туристерге келесідей бағдар ұсынылады: қайықпен көлдің арғы бетіне өтіп, ағаштан соғылған соқпақпен сарқырамаға қарай қозғалу. 4 шақырымдық соқпақ ну орманның ортасынан сарқырамаға ауқымды көрініс ашылатын шолу алаңына жол салады. Су гранитті және тақтатасты үш деңгейлі тік жартастардан жіңішке ағындар түзе төмен қарай құлайды.

Пиала сарқырамасы

Теңіз деңгейінен 2370 метр биікте орналасқан Пиала сарқырамасына Катон-Қарағай ұлттық саябағы бойынша ұйымдастырылған 22 шақырымдық «Сарымсақты» турына қатысу арқылы жете аласыз. Тастан салынған атты жүріс соқпағы Сарымсақ өзені бойы мен әсем балқарағай орманы арасынан Қызылқұм өткеліне дейінгі аралықты қамтиды. Жолшыбай ала тышқан, алтайдың шиқылдақ торғайы, тиіндерді көптеп кездестіруге болады. Одан бөлек, балқарағай торғайы, жорғаторғай, байғыз сияқты құстар мен мұндағы жаңғақтарды жем көретін жабайы қабандар мен аюларды көріп қалуыңыз ғажап емес.

Шамамен орта жолда негізгі маршрут үш радиалды бағытқа тармақталады:

• Біріншісі: Тоқтағұл шатқалы, Жоғарғы-Маралёнок-Қарлығашкөлдері, бағдар ұзындығы 5 шақырым;
• Екіншісі: Тұрпан көлі;
• Үшіншісі: Пиала сарқырамасы. Сарқырама биіктігі 5-6 метр. Айтарлықтай ірі болмаса да, оны қоршаған табиғаттың кереметіне еш талас жоқ. Тау өзені жартастан пішіні кесеге ұқсайтын кішігірім көлге әкеп құйып, ары қарай 1 шақырымдық жерде Сарымсақты өзеніне қосылады. Құлаған судың дыбысы сарқырамаға жақындамастан-ақ естіліп тұрады.

Туристік бағдар желісі одан кейін де Сарымсақ өзені аңғарымен жалғасады.

Жоғарыда аталғандай, бұл өңірде атау алмаған сарқырамалар да жетерлік. Осы орайда Белқарағай (Медведка) ауылы мен «Ясная поляна» жерінің маңындағы сарқырамаларды атап кетуіміз керек.

Катон-Қарағайдың қай тарапына тоқтасыңыз да, жергілікті тұрғындарға сарқырамаларға шағын саяхат ұйымдастырып берулерін сұрап көріңіз. Алтайдың қонақжай халқы келген мейманның бетін қайтармай, қашан да көмек қолын созуға сақадай сай. Егер өз саяхатыңызды сауатты жоспарлап, Катон-Қарағайдың бар көрнекті орындарын саяхат барысында аралап шығуды мақсат етсеңіз, ойланбастан туристік агенттіктер қызметіне жүгінуге кеңес береміз.