Қазақстандағы БАҚ
Бұқаралық ақпарат құралдары
БАҚ – халық арасында жиілігімен және тұрақты атауымен ерекшеленетін ақпаратты таратудың барлық түрі мен тәсілі. Көбінесе, «массмедиа» немесе одан да мағынасын толық ашатын «БАҚ - бұқаралық ақпарат құралдары» термині синоним ретінде қолданылады.
«Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заңға сәйкес бұқаралық ақпарат құралдары дегеніміз:
- мерзімді баспа басылымы: газет, журнал, альманах, бюллетень, тұрақты атауы бар, ағымдағы нөмірі бар және кемінде үш айда бір рет шығатын өзге де басылым;
- радиоарна;
- телеарна;
- деректі фильм;
- аудиовизуалды жазба;
- желілік басылым;
- бұқаралық ақпаратты, оның ішінде интернет-ресурстарды мерзімді немесе үздіксіз жария таратудың өзге де түрі; Қазақстан Республикасында бұқаралық аудиторияға арналған ақпаратты жинау, өңдеу және таратудың күнделікті тәжірибесінің құралдары (органдары). Интернет-ресурстардың барлығы БАҚ санатына жатпайды, тек иесі БАҚ-қа желілік шығарылым ретінде өзінің интернет-ресурсын жатқызу туралы шешім қабылдағандар ғана жатады.
2023 жылдың 1 мамырына Қазақстанда 5590 БАҚ тіркелген, оның 3889-ы мерзімді басылып шығарылатындар, 202-сі - телеарна, 88-і - радио, 1121-і - ақпараттық агенттіктер мен интернет-басылымдар (612 - АA, 509 - ЖШ) (отандық БАҚ – 5300, шетелдік БАҚ – 290). БАҚ-та көбінесе қазақ және орыс тілдері қолданылады - 1649 БАҚ.
Бұқаралық ақпарат құралдарының саны жыл сайын артып келеді. БАҚ санымен қатар оларды тарату аумағы да кеңейіп, республика бойынша таралатын басылым тілдерінің сан алуандығы да кеңейіп келеді. Қазақстан газеттері мен журналдары таралу аумағына, жариялану жиілігіне және тақырыптық бағыты мен тіліне қарай бөлінеді.
Қазақстанда БАҚ қызметін Қазақстан Республикасы Ақпарат және әлеуметтік даму министрлігінің Ақпарат комитеті реттейді.
Радио хабар тарату
Қазіргі Қазақстан аумағында тұрақты радиохабар 1921 жылы «Қазақ радиосы» деген атпен пайда болды. Қазақ тілінде хабар тарату 1927 жылы 23 наурызда басталды.
Қазіргі таңда Қазақстанда республикалық мәртебеге ие 7 ақпараттық-жаңалық радиостанция бар:
- Қазақ радиосы;
- "Русское радио Қазақстан" радиосы ;
- Ретро Қазақстан;
- NS Радио;
- Авторадио;
- Шалқар;
- Europa plus Қазақстан.
Теледидар
2022 жылы 160 телеарна ішінен 6 қазақстандық телеарна ( Qazaqstan, КТК, Еуразия бірінші арнасы, Хабар, НТК, Хабар 24) ТОП-10-дыққа кірді. Оның 4-еуі мемлекеттік телеарна (Qazaqstan, Хабар, Еуразия бірінші арнасы, Хабар 24) .
Отандық телеарналарға мемлекеттік қолдау көрсету отандық телевизияның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға ықпал етеді.
Шетелдегі меншікті корреспонденттік пункттер.
«Хабар» агенттігі» АҚ мен «Қазақстан» РТРК» АҚ-ның шетелде 20-дан астам корреспонденттік пункттері мен фрилансерлері бар, олар 10-нан астам Қытай, АҚШ, Ресей, Бельгия, Ұлыбритания, Түркия және т.б. елде жұмыс істейді.
Меншікті корреспонденттік пункттер қазақстандық аудиторияны шетелде болып жатқан оқиғалар туралы жедел хабардар етуге мүмкіндік береді.
ЦЭТ (цифрлық эфирлік теледидар) енгізу
ЦЭТ (цифрлық эфирлік теледидар) - цифрлық арналарды пайдаланумен бейне және дыбыс сигналдарын кодтау арқылы теледидарлық бейне мен дыбысты тарату технологиясы. Кодтау кедергіні азайтады. Сондықтан сурет пен дыбыс ең аз шығынмен жеткізіледі. ЦЭТ отандық телеарналарды цифрлық сапада көруге мүмкіндік береді, облыс орталықтарында 30-ға дейін, ал облыстардың елді мекендерінде 15 телеарнаға дейін. «Балапан», «Qazsport», «Jibek Joly» және басқа да отандық арналар цифрлық мультиплексте қолжетімді болады, арналардың бүкіл пакеті абоненттік ақысыз. Осылайша, мемлекет ауыл мен қала тұрғындарының ақпараттық теңдігін қамтамасыз етуде. Мұның бәрі азаматтардың ақпаратқа деген конституциялық құқығының жұмыс істеп жатқанын, қоғамның дамып келе жатқанын білдіреді. Жоба 2025 жылы аяқталады деп жоспарлануда. Ол ел халқының 98 процентіне отандық телеарналарды цифрлық сапада көруге мүмкіндік беретін болады. Қазіргі таңда ел халқының 92,66 проценті цифрлық эфирлік телерадио хабарларын таратумен қамтылған.
Интернет БАҚ
Ең танымал Интернет БАҚ^
- Zakon.kz– ақпараттық және құқықтық портал;
- TengriNews - ақпараттық портал;
- Kazinform- ақпараттық портал.
Бүгінгі таңда 6-74 жас аралығындағы интернет пайдаланушылардың үлесі
78,2 пайызды құраса, мобильді интернет пайдаланушылар саны 44 пайызға өскен. Аудиторияның негізгі бөлігі – 14 пен 45 жас аралығындағы жас топтары.
Қазақстанда барлығы 948 ақпарат агенттігі мен интернет шығарылымы тіркелген.
Бүгінде ақпарат агенттіктерінің 95 пайызы жекеменшік, 5 пайызы -мемлекеттік.
«Тұмар» ұлттық сыйлығы
«Тұмар» ұлттық сыйлығы алғаш рет Қазақстан Республикасы Ақпарат және әлеуметтік даму министрлігінің бастамасымен 2017 жылы тағайындалды. Сыйлықтың негізгі мақсаты – кәсіби қоғамдастықтың бағалау призмасы арқылы қазақстандық телеиндустрияны дамытуды ынталандыру.
«Тұмар-2022» сыйлығы 11 номинация бойынша («Үздік тележурналист», «Үздік режиссерлік жұмыс», «Үздік деректі фильм», «Үздік ақпараттық бағдарлама», «Үздік аймақтық арна» және т.б.) берілді.
2022 жылы жүлдеге 300-ге жуық өтінім келіп түсті.
«Үркер» сыйлығы
Баспа, радио, интернет-журналистика саласындағы ұлттық «Үркер» сыйлығы – 2017 жылы құрылған баспа, радио және интернет журналистика саласындағы жоғары жетістіктері үшін жыл сайынғы марапат.
Байқаудың мақсаты – дарынды журналистер мен шығармашылық ұжымдарды анықтау, олардың кәсіби журналистиканың дамуына қосқан үлесін мойындау, олардың шығармашылығына қоғамның назарын аудару.
«Үркер» сыйлығын жыл сайын өткізу қазақстандық журналистика ортасына және сырттан қызығушылықты оятып, тәжірибелі журналистерді де, жас авторларды да жариялауға ынталандырады.
Баспа, радио, интернет-журналистика саласындағы үздік жетістіктері үшін «Үркер» сыйлығының берілуі өңірлердегі мультимедиялық журналистиканың дамуына, журналистиканың беделін арттыруға, кәсіби стандарттарды қалыптастыруға, азаматтық белсенділіктің артуына ықпал етеді.
Astana Media Week
Astana Media Week - бұл жаһандық медиа кеңістігінің ең өміршең идеялары, авангардтық шешімдері, прогрессивті пікірлері үшін жыл сайынғы оқиға. Дүниенің суретін сәл айқынырақ көрсетуге тырысатын адамдар көзқарастарды сынайтын және қорғайтын орын.
Astana Media Week жобасы 2017 жылы басталды. Форум алаңында жаһандық ақпараттық кеңістіктің өкілдері, сондай-ақ әртүрлі елдердің медиаконтент өндірісінің көшбасшылары жиналады. Ұйымдастырушылар бұрынғыдай биыл да күн тақырыбына сай тақырыптарды көтеруге тырысты.
2022 жылы Astana Media Week медиа апталығы аясында 26 пленарлық және панельдік отырыс, дәріс, шеберлік сабақтары және т.б. өткізілді. Қазақстан, Ресей, Қырғызстан, Моңғолия және т.б. елдердің 100-ден астам спикерлері қатысты.
